آسیب های شبکه های اجتماعی مجازی برای نظام خانواده

به گزارش سیتنا، دکتر حمید ضیایی پرور، استاد دانشگاه و رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در یادداشت ماه دومین شماره از ماهنامه نسل چهارم نوشت: "دوستی به شوخی می گفت؛ زمانی بود که والدین شبکه های نامناسب ماهواره ای را حذف می کردند یا رمز گذاری می کردند که کودکان و نوجوانان و جوانان خانواده آنها را نبینند و تحت تاثیرات منفی آن قرار نگیرند اما اکنون طوری شده است که نوجوانان و جوانان شبکه ها را رمز گذاری می کنند که والدین آنها را نبینند !
ماجرای شبکه های اجتماعی مجازی نیز کم و بیش چنین حالتی را پیدا کرده است؛ اکنون بررسی ها نشان می دهد که 87 درصد کاربران اینترنت به نوعی عضو یکی از شبکه های اجتماعی مجازی هستند با توسعه نسل های جدید تلفن همراه موسوم به 3G و 4G دسترسی کاربران به شبکه های اجتماعی مجازی ( Virtual social Networks) فرا گیرند و بیشتر شده است و اکنون از نظر عامه مردم شبکه های اجتماعی مجازی یعنی نرم افزارهای پیام رسان نظیر «تلگرام» یا «وایبر» و «واتس آپ»  و «لاین» که اغلب مبتنی بر تلفن همراه هستند. تلفن همراه تا زمانی که فقط امکان مبادله صدا و پیامک را داشت تنها یک تلفن سیار بود اما با توسعه اینترنت موبایلی و به ویژه «اسمارت فونها» یا گوشی های هوشمند دسترسی مردم به شبکه های اجتماعی به نوعی توام با افزایش کاربردهای گوشی تلفن همراه هم شده است. به عبارت دیگر اکنون تلفن همراه تبدیل به یک رایانه سیار و کوچک شده که در کنار قابلیتهای بی نظیر دیگری مانند دوربین عکس برداری و فیلمبرداری، دسترسی به صفحات وب، دسترسی به ایپلیکیشن های متعدد، قابلیتهای جدیدی پیدا کرده است.
زمانی بود که نخبگان کشور نگران ورود فناوری هایی مانند MMS یا انتقال چند رسانه ای ها بر بستر فناوری تلفن همراه بودند اما اکنون با آمدن نسل های جدید تلفن همراه و توسعه اینترنت موبایلی اساساً فناوری هایی مانند MMS منسوخ شده اند چرا که مثلاً از طریق نرم افزار مانند تلگرام می توان به ارسال و دریافت عکس، فیلم، صدا، صفحه PDF نرم افزار، کتاب، صفحات وب پرداخت و امکانات بی نظیر دیگری برای این شبکه ها فراهم شده است که در گذشته سابقه نداشت و حتی تصور آن هم دور از ذهن بود مانند ایجاد کانال شخصی و چت محرمانه!
اکنون با رشد این فناوری ها و به ویژه توسعه ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی در بین مردم ، آسیبهای متعددی در کمین کاربران آنهاست که کمتر کسی به آن توجه کرده و جامعه شناسان و روان شناسان کشور نیز باید به ابعاد و پیامدهای آن توجه کافی کنند.
برخی از این پیامدها و آسیبها عبارتند از :
1 ـ حذف محرمانگی : با توسعه شبکه های اجتماعی مجازی ، اطلاعات محرمانه امکان نشست و افشا پیدا کرده اند و به نوعی شاهد حذف دوران محرمانگی اطلاعات هستیم.
2 ـ نقص حریم خصوصی : privacy یا حریم خصوصی در ارتباطات اجتماعی بسیار مهم تلقی می شود اما شبکه های اجتماعی مجازی باعث شده تا این حریم خدشه دار شود. حریم ها شکسته شود و افراد اجازه یابند خصوصی ترین اطلاعات یکدیگر یا اطلاعات شخصی افراد (به ویژه اشخاص مشهور نظیر هنرمندان ورزشکاران و سیاستمداران) را در شبکه ها مبادله کنند.
3 ـ دوستی های نامناسب : شبکه های اجتماعی باعث می شوند دوستی های نامناسب بین افراد شکل بگیرد دوستی هایی که لزوما منطبق با دنیای واقعی نیست دوستی بین جنس مخالف و دوستی هایی که جنبه تقلبی دارند و هویت دوطرف یا یک طرف دوستی آن چیزی نیست که ادعا می کند. شکل گیری این نوع دوستی ها باعث رویدادهای اخلاقی نامناسب و ناهنجاری های متعدد و بزهکاری های اجتماعی می شود. این یک آسیب واقعی است که باید برای آن فکری شود.
4 ـ ارتباطات کنترل نشده: یادمان نرود تا همین یک دهه پیش والدین مراقب بودند و مواظبت می کردند که فرزندان آنها با چه کسانی دوست می شوند، اما الان والدین، کنترل بسیار اندکی بر ارتباطات فرزندان خود دارند. این یک خطر جدی و واقعی است که در کمین خانواده ها نشسته و ممکن است آسیبهایی فراوانی به ساختار و نظام خانواده وارد کند.
5 ـ طلاق : به دلیل امکان ارتباطات کنترل نشده و یا دوستی های غیر متجانس زوجین با افراد دیگر، ممکن است به درست یا غلط سوء تفاهم هایی میان زوجین در مورد علت و ماهیت و کیفیت این ارتباطات به وجود بیاید که در نهایت، به طلاق و جدایی آنها منجر شود.
6 ـ تصاویر نامناسب : به دلیل قابلیت انتقال وسیع و گسترده این شبکه ها، دسترسی افراد به اطلاعات نامناسب از جمله تصاویر نامتناسب و یا صفحات غیر اخلاقی فراگیر شده و در نهایت منجر به نوعی انحراف اخلاقی در میان کاربران می شود.
7 ـ بلوغ زودرس : شبکه های اجتماعی به دلیل ماهیت خود یعنی امکان انتقال اطلاعات مختلف و گفتگو میان افراد با جنس و سن مختلف، در میان مدت منجر به بلوغ زودرس کودکان و نوجوانان می شود.
لطیفه ای در این شبکه ها منتشر شده که کودکی خطاب به مادرش می گوید: «تو اصلا می دانی عشق یعنی چه ؟» این یعنی کودکان تصور نادرستی از مقوله های مرتبط با دوران بزرگسالی به دست می آورند که ممکن است برای آنها آسیب زا باشد.
8 ـ اطلاعات زدگی :کاربران این شبکه ها به دلیل حجم اطلاعاتی که مرتبا مبادله می کنند احساس « عاقل دانای کل » به آنها دست می دهد در حالی که این شبکه ها منتشر کننده اطلاعات سطحی، عامیانه و اغلب فاقد استناد کافی هستند و از عمق و کیفیت کافی برخوردار نیستند. می توان گفت این شبکه ها، اغلب افراد را اطلاعات زده می کنند و آدم هایی بار می آورند که در مورد هر چیز اطلاعات دارند اما اطلاعات آنها مانند دریایی است که عمق آن اندازه یک بند انگشت است.
9 کاربران صفر کیلومتر : با آمدن اینترنت موبایلی شاهد ظهور نسلی از کاربران اینترنت هستیم که زبان انگلیسی بلد نیستند، کامپیوتر بلد نیستند، دستشان به کیبرد کامپیوتر نخورده است و قادر نیستند یک صفحه وب را باز کنند. اینها مردم عادی هستند که یک راست سراغ شبکه های اجتماعی مجازی رفته و اکنون از نظر رسمی کاربر اینترنت به شمار می روند . فقدان سواد اطلاعاتی و دیجیتالی باعث شده تا این دسته از کاربران به اصطلاح صفر کیلومتر در محیط این شبکه ها دچار آسیبهای فراوانی شوند.
10 ـ صفحات تقلبی : گسترش این شبکه ها در محیط مجازی باعث شده تا شاهد راه اندازی گسترده صفحات تقلبی و دروغین و با اکانت های غیر واقعی در این محیط باشیم . شناخت سره از ناسره و صفحه درست از صفحه تقلبی نیازمند دانش و سواد رسانه ای است. در حالی که اغلب کاربران این شبکه ها، شناخت کافی از این صفحات و تشخیص آن ندارند و ممکن است در مواجه با این صفحات دچار آسیب هایی بشوند.
11 ـ طنز و تمسخر : وجه غالب در شبکه های اجتماعی مجازی، طنز و شوخی است. همه چیز در این شبکه ها به شوخی گرفته می شود حتی جدی ترین مسایل، تمسخر ارزش ها، تمسخر شخصیتهای مورد اعتماد مردم، تمسخر هنجارهای اجتماعی مورد قبول جامعه، شوخی با موضوعات مختلف از جمله موارد منفی و آسیب زا در این شبکه ها است به گونه ای که حتی در این شبکه ها با موضوع تاسف باری مانند جان باختن صدها تن از حاجیان در مکه منا، شوخی های زننده ای شد. شوخی هایی از جنس مقایسه قربانیان این حادثه اسف انگیز با قربانیان پراید!
در مجموع باید گفت کاربران ایرانی شبکه های اجتماعی مجازی به یکباره از یک استخر کوچک وارد اقیانوسی بیکران شده و قواعد رفتار در محیط یک اقیانوس را به خوبی فرا نگرفته اند.
هر چند باید قبول کرد که این فضا، به نوعی خودآموز است و آموزگار افراد است؛ اما باید اصول و قواعد حاکم بر این فضا را آموخت و در مواجهه با آسیب های آن آموزش دید تا کمترین صدمات را از ورود و فعالیت در این محیط ببینیم . قطعاً این مساله برای همه دستگاهها و سازمانها که پرسنل آنها بخشی از این کاربران به شمار می روند مسئولیت آن را عهده دار است".

انتهای پیام