لزوم بازتعریف الگوی حکمرانی اقتصاد فناوری ایران به‌منظور ارتقاء اکوسیستم نوآوری

دکتر مهدی فقیهی، استاد دانشگاه و صاحب‌نظر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد دیجیتال کشور در گفت‌وگو با خبرنگار سیتنا در آستانه شروع فعالیت دولت منتخب و چالش‌هایی که این دولت در این بخش پیش رو خواهد داشت، گفت: اگر قرار باشد بتوانیم در جایی مانند اقتصاد دیجیتال و اقتصاد پلتفرمی در دنیای امروز موفق باشیم نمی‌توانیم درب‌های تعاملات این حوزه را به روی دنیا ببندیم و توسعه فضای داخل کشور وابسته به تعاملات بین المللی و داخلی در این بخش است.

فقیهی در ادامه گفت: طی سالهای گذشته اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور رشد زیادی کرده اما در برهه ای نتوانستیم این فضای رو به رشد را برای شرکت‌ها و افراد متخصص این بخش مهیا نگه داریم و حقیقت این است که برنامه های دولت باید در هفت بخش توسعه اقتصاد دیجیتال، توسعه فناوری و نوآوری، توسعه هوش مصنوعی، توسعه سرمایه گذاری در این بخش، توسعه مهارت‌ها و نگهداشت نیروی کار ماهر، حضور در بازارهای بین المللی و منطقه ای و حمایت از تولید داخل در این بخش باز تعریف شوند.

وی با اشاره وقوع اتفاقات ناخوشایند این بخش طی سال‌های اخیر، گفت: در فضایی بسته طی یک‌سال چندین پلتفرم بزرگ و حایز اهمیت کشور در حوزه اقتصاد پلتفرمی را از سکوهای بین المللی حذف کردند و ما هم برای مقابله با آنها با محدودسازی پلتفرمهایی مانند گوگل پلی فضا برای رشد سایر سکوهای داخلی را نیز محدودتر کردیم، این موضع حتی ربطی به دعواهای سیاسی داخل کشور نداشت، اما در این موضوع علیرغم اهمیت آن کاملا منفعل بودیم و امروز شعار اصلی دولت هم توسعه فضای متعادل فرهنگی و سیاسی و تعامل بر سر موضوعات حایز اهمیت برای کشور بخصوص در بخش اقتصاد و دیپلماسی اقتصادی است.

در فضایی بسته طی یک‌سال چندین پلتفرم بزرگ و حایز اهمیت کشور در حوزه اقتصاد پلتفرمی را از سکوهای بین المللی حذف کردند و ما هم برای مقابله با آنها با محدودسازی پلتفرم‌هایی مانند گوگل پلی فضا برای رشد سایر سکوهای داخلی را نیز محدودتر کردیم.

فقیهی ادامه داد: در کشور برای توسعه اقتصاد دیجیتال پتانسیل داریم اما نمی‌شود این فضا را محدود به چند پلتفرم کرد، لذا بعید است در شرایط فعلی و با توجه به تجربه های گذشته در آینده مثلا یک خودروساز موفق در منطقه باشیم اما هم اکنون نیز در اقتصاد دیجیتال و اقتصاد پلتفرمی حرف برای گفتن داریم، ما طی 12 سال گذشته زیست بومی ایجاد کرده ایم که طی آن پلتفرم‌های فروش آنلاین، تاکسی‌های آنلاین، VODها، مسیریاب‌ها، پیام‌رسانهای داخل کشور و بسیاری از موضوعات دیگر ایجاد شده و توسعه پیدا کرده اند، اما در فضای بسته فقط در چند ماه دیجی‌کالا، آپ، تپسی، اسنپ، روبیکا، فیلیمو، آپارات و... همگی از گوگل پلی حذف می‌شوند.

وی ادامه داد: در مسیری که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد آینده توسعه اقتصادی کشورها پیوند عمیقی با توسعه اقتصاد دیجیتال آنها خورده است و از سال 2035 سهم اقتصاد دیجیتال از GDP کشورها بسیار حایز اهمیت است مشخص است که در این موضوع به نوعی نبرد توسعه فناوری در کشورها شکل گرفته است و اقدام اخیر آمریکا برای مقابله با توسعه تیک تاک و پلتفرم هوش مصنوعی هواوی و تصویب الزامات جدید قانون GDPR در اتحادیه اروپا به نوعی ورود به این حوزه است.

فقیهی گفت: امروز ایالات متحده 8 شرکت از ده شرکت پردرآمدش از همین بخش است و نمی‌تواند از حفاظت از حریم فعالیت آنها عقب نشینی کند. در دیگر سو کشورهای محدودی مثل چین، کره، هند، ایران و چند کشور محدود اروپایی بازیگران جدیدی در این حوزه محسوب می‌شوند و اگر ما دیپلماسی فعال در این خصوص نداشته باشیم کم کم از آینده این بخش حذف خواهیم شد.

دبیر اسبق ستاد توسعه فناوری اطلاعات و فضای مجازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید: نکته دردناک این موضوع دقیقا آنجاست که ما در شرایطی در حال از دست دادن فرصت‌های توسعه پلتفرمهای کشور و مهاجرت نخبگان این بخش هستیم که طی سالهای گذشته برای توسعه همه جانبه این بخش با همکاری بخشهای دولتی و خصوصی تلاش کرده ایم و زیرساخت‌های مختلفی برای آنها فراهم شده است اما خواسته یا ناخواسته در دعواهای سیاسی و اجتماعی کشور درگیر شدیم.

وی گفت علاوه بر ارایه برنامه سریع دولت برای کنترل این بخش موضوع بعدی قطعا توسعه سرمایه گذاری در این بخش خواهد بود. اشتباه است که بگوییم چون با وضع محدود اقتصادی در کشور مواجه هستیم در سرمایه گذاری در این بخش هم مشکل حل نشدنی است. در جایی که فضای نوآوری و فناوری رشد قابل قبولی داشته باشد باید بتوان سرمایه مناسب جذب کرد و البته قطعا برای این بخش باید به جذب سرمایه های خارجی به شکل جدی و با برنامه هم فکر کرد.

در جایی که فضای نوآوری و فناوری رشد قابل قبولی داشته باشد باید بتوان سرمایه مناسب جذب کرد و البته قطعا برای این بخش باید به جذب سرمایه های خارجی به شکل جدی و با برنامه هم فکر کرد.

فقیهی معتقد است: وقتی فضای نوآوری و اقتصاد پلتفرمی کشور ما شکل گرفته و چه در دنیا و چه منطقه حرف برای گفتن داریم نگرانی جذب سرمایه گذار در این بخش باید از نگرانی های سیاسی کشور حذف شود و قطعا سرمایه مسیر خود را برای حضور در این فضا به شرط ایجاد اطمینان از امنیت و تضمین بازگشت سرمایه پیدا خواهد کرد و برای این مهم حتی پتانسیل‌های فعال منطقه ای وجود دارد که باید برای حضور موثر آنها استراتژی درست داشت.

وی گفت: آنگونه که 10 سال پیش در حال رشد در اقتصاد پلتفرمی بودیم بیشتر کشورهای منطقه نقشه‌راه شفافی برای توسعه این بخش نداشتند و ما طی چند سال گذشته بخشی از فرصت‌های این بخش برای حضور جدی در منطقه را از دست دادیم اما هنوز فرصت برای توسعه پلتفرم‌ها و فعالیت شرکتهای ما در منطقه وجود دارد، اما نمی‌توان این فضا را یکطرفه به سوی دیگر کشورها باز کرد یا بست، چون نیاز و پیش زمینه آن شکل گیری همکاری های متقابل و چند جانبه است که باید در دستور کار دولت چهاردهم باشد.

فقیهی معتقد است: اگر می‌خواهیم پلتفرم‌های ما در منطقه و دنیا حضور فعال داشته باشند نگرانی برای جذب سرمایه خارجی در این بخش باید برطرف شود و برای اینکه توسعه این بخش چه برای ما و چه کشورهای منطقه به عنوان تهدید تلقی نشود باید برنامه و سیاست شفاف همکاری های چند جانبه در این بخش شکل گیرد و با توسعه این فضا جای کار برای رشد سایر پلتفرم‌ها، تولیدات و خدمات برای شرکت‌ها و کسب و کارهای ما فراهم می‌شود.

وی در بخش دیگری از گفت‌وگو با سیتنا، گفت: وقتی در توسعه نوآوری و فناوری خوب عمل می‌کنیم و پلتفرم‌ها و کسب و کارهای ما گسترش می‌یابد خروج نیروی کار تحصیل کرده از کشور بی معنا می‌شود و امروز می‌شود برای فریلنسرها(آزادکاران) کشور فرصت درآمد ارزی هم ایجاد کرد، اما بانک مرکزی ما و ارکان اقتصادی دولت هنوز نتوانسته اند محدودیتهای ارزی پیش پای فعالان این بخش و آزادکاران را چه در دنیا و حتی منطقه حل کنند؛ در حالی که روشهای متعددی برای حل این مشکلات وجود دارد و فرصتهای این بخش بجای کل اکوسیستم نصیب چند شرکت می‌شود که روشهایی برای دور زدن محدودیت‌های خود اندیشیده اند و با اینکه این راه‌حلها توسط چند شرکت و چند مجموعه به اصطلاح خصولتی دنبال می‌شود کمترین برنامه ریزی و اقدام در این بخش در دولت دیده می‌شود که قطعا باید برای این مشکل نیز راه حلهای شدنی با جدیت دنبال شود.

امروز می‌شود برای فریلنسرها(آزادکاران) کشور فرصت درآمد ارزی هم ایجاد کرد، اما بانک مرکزی ما و ارکان اقتصادی دولت هنوز نتوانسته اند محدودیتهای ارزی پیش پای فعالان این بخش و آزادکاران را چه در دنیا و حتی منطقه حل کنند.

فقیهی ادامه داد: در بخش بعدی، حضور بخش خصوصی و تشکل‌های اقتصاد دیجیتال در بدنه تصمیم‌گیری‌های این بخش است، نمی‌توان انتظار داشت که بخش خصوصی هر بار و پس از ضربات تصیمات ناشیانه و یکجانبه ما ضربه بخورد، خود را ترمیم کند و منتظر تصمیمات یکطرفه و احتمالا ضربات بعدی باشد، در فضای چند سال گذشته ما این اتفاق چندین بار افتاده است، بخش های دولتی و حاکمیتی پشت درب‌های بسته برای این بخش تصمیم گرفته اند، محدود کرده اند، تغییر رویه داده اند و بخش خصوصی ما حتی در سطح تشکلهایی مانند نظام صنفی رایانه ای، اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی و اتاق بازرگانی در ارکان مهمی مانند شورای عالی فضای مجازی، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و بسیاری از ارکان دیگر عضویت یا صندلی ثابت ندارند و هر بار فقط تصمیمات این بخشها به آنها ابلاغ می‌شود تا اجرا کنند.

نمی‌توان انتظار داشت که بخش خصوصی هر بار و پس از ضربات تصیمات ناشیانه و یکجانبه ما ضربه بخورد، خود را ترمیم کند و منتظر تصمیمات یکطرفه و احتمالا ضربات بعدی باشد.

وی گفت: در کشورهای پیشرو در این حوزه بخش‌های مستقلی برای سیاست گذاری، اقدام و اجرا جهت توسعه اقتصاد دیجیتال و اقتصاد فناورانه شکل گرفته است، اما هنوز در ایران این فضا محل بحث میان وزارت ارتباطات و فناری اطلاعات، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و حتی شورای عالی فضای مجازی است و هنوز برنامه های شفاف و عملیاتی برای توسعه اقتصاد دیجیتال کشور مانند توسعه اقتصاد پلتفرم، توسعه فناوری و نوآوری، توسعه هوش مصنوعی، توسعه اقتصاد سلامت دیجیتال، توسعه تولیدات بومی این بخش و... نداریم اما برای همه این بخشها برنامه های سریع و عملیاتی قابل پیشبینی و اجراست و با برنامه های بلند مدت میتوان برای بدست آوردن سهم قابل توجهی از اقتصاد دیجیتال و اقتصاد دانشبنیان در این منطقه برنامه ریزی عملیاتی کرد.

اظهارات دکتر مهدی فقیهی از این جنبه در این بخش حایز اهمیت است که وی نقش تاثیر گذاری برای رفع موانع بخش خصوصی این حوزه بخصوص در زمان حضورش به عنوان دبیرستاد توسعه فناوری اطلاعات و فضای مجازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مدیرکلی دفتر مطالعات ارتباطات و فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی داشته است و تجربه فعالیت در بخشهای مختلف دولتی و خصوصی مانند هیات مدیره شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت ایران (شاپرک)، ریاست هیات مدیره هلدینگ فناوری اطلاعات بانک ملی ایران (سداد) و فعالیت در تشکلهای بخش خصوصی این حوزه را نیز در کارنامه خود دارد و با توجه به نگاه راهبردی در این بخش با شناخت کافی، تعامل مناسب و برنامه درست در این حوزه می‌تواند نقش بسیار موثری در حل مشکلات این بخش مهم در کشور داشته باشد.

انتهای پیام