سرنوشت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی چه شد؟
سخنان رئیس‌جمهور درباره شبکه‌های اجتماعی که در گفتوگوی تلویزیونی اخیر با مردم بیان شد، واکنش‌هایی را برانگیخت. حجت‌الاسلام حسن روحانی از کسانی سخن گفت که از روز نخست فعالیت دولت یازدهم، به مبارزه با شبکه‌های اجتماعی، بستن و فیلتر کردن آنها معتقد بودند، اما دولت این دیدگاه‌ها را نپذیرفته بود.
به گزارش سیتنا، روزنامه «ایران» با این مقدمه، به سخنان اخیر حسن روحانی در تلویزیون اشاره کرده و نوشته است: روحانی در این اظهارات، گفت: «دولت یازدهم از روز اول که برخی‌ها معتقد بودند باید با این شبکه‌ها مبارزه و آنها را فیلتر کرد چرا که می‌پنداشتند این شبکه‌ها مشکل برای جامعه درست می‌کنند، اجازه این اقدام را نداد.»
سخنان و اشارات روحانی درباره فشار به دولت برای بستن این شبکه‌ها، از سوی برخی چهره‌ها رد شد. دادستان کل کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما، اظهار کرد: «اینها که ادعا می‌کنند ما برای مسدود کردن سایت‌ها به دولت فشار می‌آوریم، یک مورد را نشان دهند تا ما حرف خودمان را پس بگیریم.»
حجت‌الاسلام محمد منتظری افزود: «حتی با یک مورد سایت و فضای مجازی که اطلاعات و اخبار مفید داشته‌اند، برخورد نکرده‌ایم و برخی به مردم آدرس غلط ندهند.»
عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز گفت: «هیچ‌کس با فعالیت شبکه‌های اجتماعی مخالف نیست و این موضوع که برای فیلتر شبکه‌های خارجی از جمله تلگرام تحت فشار هستیم، صحیح نیست.»
وی ادامه داد: «ناگزیریم برای تحقق شبکه‌های اجتماعی داخلی، روزی از شبکه‌های اجتماعی خارجی دل بکنیم.» اما ماجرا چه بود؟
فرجام «وی چت»
ماجرای شبکه‌های اجتماعی برای نخستین بار به طور جدی از آذرماه 1392 جدی شد، زمانی که «وی چت» به عنوان نخستین شبکه اجتماعی موبایلی که با استقبال گسترده کاربران ایرانی مواجه شده بود، فیلتر شد. دستور فیلترکردن این شبکه، از سوی «کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای» صادر و شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان نهاد دولتی موظف به اجرای حکم شد. اما یک هفته پس از اجرای این تصمیم، محمود خسروی مدیرعامل این شرکت، از این تصمیم انتقاد و اظهار کرد: «وزارت ارتباطات نیز نماینده‌ای در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای دارد اما گویا در جلسه اخیر این کارگروه که بحث فیلتر شدن این شبکه اجتماعی موبایلی مطرح شده، تنها مخالف این قضیه نماینده وزارت ارتباطات بوده است.»
محمود واعظی، وزیر ارتباطات نیز با بیان اینکه «ما هیچ ارتباطی با توقف وی‌چت نداریم و فقط یک عضو از اعضای دوازده‌گانه این کمیته هستیم» گفت: «ما حتی این پیشنهاد را هم داشتیم که برخی گزینه‌ها حذف شود و مردم بتوانند از بقیه بخش‌های وی‌چت استفاده کنند، چرا که بسیاری از افراد جامعه به صورت صحیح از این شبکه استفاده می‌کنند.»
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز درباره این اقدام گفت: «تعدادی از وزیران ذیربط معتقد بودند که ما می‌توانستیم قسمت‌های زیان‌آور وی‌چت مانند near by که می‌تواند فساد‌آور باشد را فیلتر کنیم ولی اصل وی‌چت یک وسیله ارتباطی است.»
اما عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق، این طور پاسخ جنتی را داد: «وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای اینکه به دنبال تقویت سرویس‌های داخلی‌مان باشند و بودجه لازم را برای مرکز رسانه‌های دیجیتال فراهم کنند، به دنبال این هستند که امکان دسترسی مردم به وی چت و فیس‌بوک و... فراهم شود.»
وی افزود: «مسئولان کشور ما نباید با گفتار و رفتار خود مردم را به استفاده از بسترهای ارتباطی بیگانه تشویق کنند... وی چت و نرم‌افزارهای مشابه آن ارتباطات صوتی، تصویری و متنی برخط از طریق تلفن همراه را بین کاربران فراهم می‌کنند و این نرم افزارها در بعضی مواقع، محتواهای مجرمانه بسیاری را رد و بدل می‌کنند که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه وظیفه جلوگیری از انتشار محتوای مجرمانه را دارد.»
در همین اظهارنظر بود که خرم‌آبادی در پاسخ به سؤالی درباره فیلتر شدن نرم‌افزارهایی مانند «وایبر، واتس اپ و تانگو» گفت: «این موضوع در دستور کارگروه قرار گرفته است.»
استدلال دولت در مخالفت با فیلتر شدن پیام‌رسان‌ها
رئیس‌جمهوری در مردادماه سال گذشته، در گفتوگوی تلویزیونی با مردم، از مخالفت خود با بستن شبکه‌های اجتماعی گفته و بر یافتن راه‌حل‌های جایگزین تاکید کرده بود. روحانی با اشاره به اقدامات جوانان در شبکه‌های اجتماعی، همگام با مذاکرات هسته‌ای، خاطرنشان کرد: «می‌خواستند شبکه‌های اجتماعی را تعطیل کنند. من مخالفم. باید راه حل دیگری پیدا کنیم.»
هنگامی که رئیس جمهوری مانع فیلتر شدن «واتس اپ» شد، وزیر ارتباطات در اردیبهشت 1393، دلایل این رویکرد رئیس جمهوری را این طور توضیح داد: «دولت موافق بستن شبکه‌های اجتماعی خارجی که مخرب نیستند و به اخلاق و عفت عمومی لطمه‌ای نمی‌زنند نیست و تا زمانی که جایگزینی برای این شبکه‌ها در کشور نداشته باشیم دولت موافق مسدود کردن آنها نیست.»
در رویکردی دیگر، وزیر ارتباطات، در پاسخ به خواست برخی مبنی بر فیلتر شدن پیام رسان‌ها به دلیل برخی محتوای غیراخلاقی به «ایران» گفته بود: «باید توجه داشت که در فضای مجازی مانند فضای واقعی، همه چیز وجود دارد. اما همان گونه که در فضای واقعی کشور اکثریت بسیار بالای مردم ما پاک هستند، زندگی عادی خود را دنبال می‌کنند و ممکن است درصد کمی خلافکار هم باشند، در فضای مجازی هم این گونه است. در فضای مجازی اکثریت مردم کار و فعالیت خود را دنبال می‌کنند و اقلیت بسیار اندکی به دنبال مسائل دیگر هستند. اما، واقعیت این است که ما در جامعه، به دلیل خطای چند آدم فاسد یا دزد، کل جامعه را محدود نمی‌کنیم.»
واعظی اظهار کرده بود: «به باور ما (دولت) فضای مجازی همچون فضای واقعی است، به این معنی که اکثریت از این فضا بدرستی استفاده می‌کنند، اما اقلیت بسیار اندکی هم سوء‌استفاده می‌کنند. این طور نیست که با بستن کارها درست می‌شود، ما باید همراه پالایش و برخورد، کار فرهنگی و با وزارتخانه‌های دیگر همکاری کنیم تا آگاهی مردم را بالا ببریم تا فضای مجازی ما فضای سالمی باشد.»
«وایبر» فیلتر شد یا نشد؟
همان‌طور که خرم‌آبادی از بررسی فیلترینگ سایر شبکه‌ها سخن گفته بود، از هفته‌های پس از فیلتر شدن «وی چت» گمانه‌زنی‌ها درباره فیلتر شدن سایر شبکه‌ها آغاز شد. قرعه فال اما به نام «وایبر» افتاد. از هفته‌های پایانی سال 92 تا ماه‌های نخست سال 93، دسترسی به شبکه اطلاع‌رسانی «وایبر» با کندی بسیاری مواجه شد، امری که سبب شد زمزمه فیلتر شدن این شبکه موبایلی همه‌گیر شود، بدون اینکه اطلاع‌رسانی دقیقی صورت بگیرد. این کندی، هنوز هم به قوت خود باقی است، رویه‌ای که در نهایت سبب کوچ کاربران ایرانی به شبکه‌هایی چون «واتس اپ» و «تلگرام» شد.
تصویب فیلترینگ «واتس اپ»
در گیرودار بحث بر سر فیلترینگ «وایبر»، خرم‌آبادی اما در اظهارنظر دیگری، از برنامه کمیته تعیین مصادیق مجرمانه برای فیلترینگ «واتس اپ» خبرداد. میانه‌های اردیبهشت 93، وی در مقام دبیر این کمیته، در گفت‌وگو با «فارس» با اشاره به اینکه در آخرین جلسه کمیته برای فیلترینگ نرمافزار «واتس اپ» تصمیم گرفته شده و این موضوع به تصویب رسیده است، گفت: «این تصمیم اتخاذ شده و به تصویب هم رسیده است اما هنوز تصمیمی برای زمان اجرای فیلترینگ گرفته نشده است.» وی درباره دو نرمافزار «اینستاگرام» و «وایبر» نیز گفت: «برای فیلترینگ نرم افزار وایبر هنوز تصمیمی در کمیته اتخاذ نشده است. این نرمافزار محتوای مجرمانه فراوانی دارد اما هنوز برای فیلترینگ این نرمافزار تصمیمی گرفته نشده است.»
خرم‌آبادی در اردیبهشت‌ماه از تصویب فلیترشدن «واتس اپ» خبرداد، اما این شبکه موبایلی فیلتر نشد تا اینکه 29 شهریور 93، نامه محسنی اژه‌ای، معاون اول قوه قضائیه خطاب به وزیر ارتباطات منتشر شد. این نامه نشان داد که وزیر ارتباطات، در پاسخ به تصویب فیلترشدن این پیام‌رسان، خواستار مهلتی سه ماهه شده بود تا شاید راهی برای گریز بیابد.
ضرب‌الاجل یک ماهه قوه قضائیه به وزیر ارتباطات
محسنی اژه‌ای در این نامه با اشاره به محتوای مجرمانه شبکه‌های اجتماعی نظیر «واتس اپ» «وایبر» و «تانگو» یادآور شد: «با عنایت به اینکه برخلاف استمهال سه ماهه جنابعالی و همکاران محترم مبنی بر اعلام آمادگی درخصوص فراهم آوری امکان مسدودسازی و پالایش هوشمند محتوای مجرمانه در شبکه‌های موصوف و ارائه شبکه‌های اجتماعی داخلی همسطح با شبکه‌های مذکور، مع‌الأسف تاکنون اقدام مؤثری به عمل نیامده است. لذا در اجرای دستور ریاست محترم قوه قضائیه حضرت آیت‌الله آملی ظرف مدت حداکثر یک ماه نسبت به فرآهم آوری زمینه و بستر فنی مورد نیاز مسدودسازی و کنترل اطلاعاتی موثر شبکه‌های یاد شده اقدام عاجل صورت پذیرد، در غیر این صورت قوه قضائیه در راستای وظایف ذاتی خود نسبت به مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی دارای محتوای مجرمانه اقدام مقتضی به عمل آورده و با متخلفین از دستورات قضایی در هر رده‌ای طبق قانون برخورد خواهد نمود.»
واکنش واعظی به این نامه از این قرار بود: «درباره محتوای مجرمانه بطور جدی اعتقاد داریم که حذف شود و این حرف درستی است ... اما اینکه با مسدود کردن بخواهیم این کار را درست کنیم، حرف دیگری است.»
خرم‌آبادی نیز 9 اردیبهشت 93 به ایسنا گفته بود که «فیلترینگ واتس اپ در اواخر سال گذشته تصویب شد و به وزارت ارتباطات اعلام شد، ولی هنوز از سوی وزارت ارتباطات اجرایی نشده است.»
تلگرام
از میانه‌های سال 94، به ویژه هنگامی که بحث انتخابات هر روز داغ تر می شد، گمانه زنی‌ها درباره فیلترشدن «تلگرام» نیز آغاز شد. هر از گاهی، خبرهایی درباره بررسی فیلترینگ «تلگرام» در جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مطرح می شد، اما سرانجام به دلایلی چون به حد نصاب نرسیدن، برگزار نشدن یا مطرح نشدن موضوع، تلگرام از فیلترشدن مصون ماند. اما در یکی از جلسات این کمیته که در هفته نخست آبان ماه 94 برگزار شد، منتظری، دادستان کل کشور، یک ساعت قبل از برگزاری جلسه در گفت‌وگو با شبکه خبر، مهر تأیید را برای بررسی فیلترینگ روی «تلگرام» زد و اعلام کرد که «در جلسه تکلیف تلگرام معلوم می‌شود و بنا نداریم نسبت به مصادیق مجرمانه کوتاه بیاییم.»
خرم‌آبادی، معاون قضایی دادستان کل کشور نیز، پیش از برگزاری یکی از جلسات کمیته تعیین مصادیق درباره «تلگرام»، با اشاره به اینکه مشکلات فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی نظیر «تلگرام» فقط به انتشار محتوای غیر اخلاقی محدود نمی شود تأکید کرد: «این شبکه علاوه بر انتشار محتوای غیراخلاقی، دارای کانال‌ها و گروه‌هایی است که علیه امنیت کشور ، مقدسات اسلامی و فرهنگ و هویت ملی مردم ایران اقدام به انتشار محتوای مجرمانه می کنند و کارگروه با درنظر گرفتن همه ابعاد، این موضوع را مورد بررسی قرار داده و تصمیم مقتضی را اتخاذ خواهد کرد.»
پس از همه کش و قوس‌ها و گمانه‌زنی‌ها، اما تلگرام فیلتر نشد و آن شد که وزیر ارتباطات در دی ماه سال گذشته گفت: «فیلترینگ تلگرام در سیاست ما جایی ندارد و نگاه ما هوشمند است.» درهمین راستا بود که وزارت ارتباطات طی نامه نگاری با مدیران تلگرام، خواستار مسدودکردن بخش‌های غیراخلاقی این پیام رسان شد که بخش زیادی از این خواسته، محقق شد.
مقاومت دربرابر فیلترینگ
از ماجرای فیش‌های حقوقی تا انتخابات مجلس دهم، تجربه نشان داده است که شبکه‌های موبایلی نقش زیادی در هدایت مردم یا تأثیرگذاری آنان بر فرایندهای تصمیم سازی دارد. چنانچه رئیس جمهوری در گفت و گوی اخیر تلویزیونی خود با مردم، وقتی به پرسشی درباره فیش‌های حقوقی پاسخ می‌گفت، به نقش شبکه‌های موبایلی در این مسأله نیز اشاره کرد، امری که پیشتر در بیانیه روحانی در این باره نیز به آن اشاره شده بود. روحانی در این گفت‌وگو اظهار کرد که بیش از 60 درصد مردم از این شبکه‌های موبایلی به عنوان سرگرمی و تفریح استفاده می کنند.
رئیس‌جمهور همچنین در نخستین نشست خبری پس از برگزاری انتخابات مجلس دهم نیز این‌طور اظهار کرد: «مردم در این انتخابات دیدند که یک امنیت واقعی لمس شد. اینترنت در انتخابات وصل بود. مردم صبح انتخابات بلند شدند دیدند موبایل‌هایشان کار می‌کند، اینترنت کار می‌کند.»
27 اردیبهشت 95 هم محمود واعظی، وزیر ارتباطات در پاسخ به اینکه دولت برای برقراری اینترنت و موبایل، آیا فشاری را تحمل کرده یا خیر، به «ایران» گفت: «مگر می‌شود در این رده‌ها کار کنید و فشاری نباشد؟ فشار همیشه هست، اما مسئولان نباید در برابر فشار، تهمت و جوسازی‌ها تسلیم شوند.»
وی با بیان اینکه «ما در زمان انتخابات این طور فکر می‌کردیم که هرچه مردم آگاه‌تر باشند، انتخاب‌شان نیز آگاهانه‌تر خواهد بود و نباید شرایط به گونه‌ای باشد که هر کس پول بیشتری دارد، پیام بیشتری را به مردم منتقل کند» اضافه کرد: «براین اساس بر این نظر بودیم که اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی موبایلی باید در اختیار همگان قرار بگیرد تا مردم به جای اینکه در خیابان با یکدیگر بحث کنند، در شبکه‌های اجتماعی با هم گفت‌وگو کنند. در چنین شرایطی، طبیعی است کسانی که پول زیادی داشتند و تبلیغات میلیاردی کردند، شبکه‌های اجتماعی و اینترنت را رقیب خود بدانند.»
انتهای پیام
افزودن دیدگاه جدید