بررسی نقش نهادهای مسوول و والدین برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی بر قشر کودک و نوجوان در گفت‌وگو با سیتنا

دکتر راحله عبدالرضا، مشاور کودک و نوجوان در گفت‌وگو با سیتنا به سوالات خبرنگار ما پاسخ داد که مشروح آن به شرح ذیل است:

با توجه به قوانینی که از نگاه حکمرانی بر عموم شبکه های اجتماعی در دنیا جاری است، پیشنهاد شما پیرامون راه‌اندازی اینترنت مخصوص قشر کودک و نوجوان در کشور ما چیست؟

به نظر من به این سوال باید این‌گونه پاسخ داد که کودک به چه کسی گفته می‌شود؟ در اصطلاح علم حقوق «کودک یا صغیر به کسی گفته می‌شود که از نظر سن به نمو جسمانی و روانی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد» که طبق تحقیقات اخیر، سند صیانت از کودکان در فضای مجازی خردادماه سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید. در این سند تقسیم کار نسبتا خوبی شد و برای دستگاه‌های مختلف تکالیفی در نظر گرفته شد تا بتوانند بر پایه آن، عقب‌ماندگی‌های گذشته را جبران کنند. تکالیف در نظر گرفته‌شده در سند صیانت از کودکان در فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را مکلف کرد تا با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی و آموزشی، یک محیط امن در فضای مجازی برای کودکان فراهم کند تا آن‌ها کمتر در معرض محتواهای نامناسب قرار گیرند و با درخواست از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، محیطی امن متناسب با سن و محتوایی که در اختیار کاربر (کودک و نوجوان) قرار می‌گیرد، فراهم شود.

با توجه به توانایی و هوش کودکان در عصر حاضر، اینترنت و فضای مجازی مخصوص کودک به شیوه‌ای که فقط مخصوص کودکان و نوجوانان با دسترسی‌های خاص (همانند سیم‌کارت‌هایی که در طرح‌های مختلفی همچون دانشجو، بانوان و...) در دسترس قرار دارد و می‌توان فضایی در خصوص اینترنت کودک با کدهای دستوری خاص تبیین و اجرا نمود، مد نظر است.

در حال حاضر کشور عزیز ما حدود ۲۲ میلیون کودک و نوجوان دارد و باید امیدوار بود که با راه اندازی و اجرای کامل پروژه اینترنت کودک و نوجوان و همکاری تمامی نهادها از آموزش و پرورش گرفته تا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تمام دستگاه‌های مربوطه، در طرح جدید به گذشته نگاه شود و نقاط قوت و ضعف آن مورد بررسی قرار گیرد.

از نگاه روانشناختی دسترسی کودکان به تمام محتواها در فضای مجازی بدون در نظر گرفتن شرایط سنی آنها، چه مخاطراتی را در پی دارد؟

با توجه به اینکه عصر حاضر، به عصر تکنولوژی و فضای مجازی معروف است، دنیای امروز از یک سو با پیشرفت علم و فناوری و از سویی دیگر با پیشرفت‌های فضای مجازی همگام شده و ما نمی‌توانیم خودمان و کودکان و نوجوانان را از این شرایط دور یا محروم کنیم. با این وجود محتواهایی وجود دارد که هنوز کودک به دلیل شرایط سنی نمی‌تواند درکی درست نسبت به آنها داشته باشد و نباید از آنها مطلع شود. این محتواها در این فضا وجود دارد و هوش هیجانی کودک او را به جستجو در این زمینه سوق می‌دهد.

ممکن است کودک با جست‌وجوی کلمه یا کلماتی که از دید او حتی معنای نادرستی ندارند، به واژه‌های غیر اخلاقی دیگر مرتبط شده و با آنها آشنا شود و جست‌وجو را بیشتر ادامه می‌دهد که ناخواسته کودکان و نوجوانان، در معرض عوارضی همچون «افسردگی و اضطراب» ، «اعتیاد» و «مشکلات جنسی» قرار می‌گیرند.

به همین دلیل بهتر است که برای جست‌وجو از موتورهای امن‌تری غیر از گوگل برای کودکان استفاده کرد، چرا که این کودکان تمایل به تجربه سطوحی بالاتری از پریشانی روانشناختی، اضطراب و افسردگی دارند که فضای مجازی نوعی از بحران هویت را در میان طیف گسترده‌­ای از جوانان به‌وجود آورده و این بحران هویت در زمینه­‌های فردی باعث شده تا به نحوی تعادل اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار دهد؛ به طوری که می‌توان حوزه آسیب‌های آن را از چندهویتی گرفته تا دسترسی به حساب‌های بانکی، هرزه نگاری، انتشار محتواهای مستهجن، تجاوز به حریم خصوصی افراد و اشاعه خشونت ترسیم کرد؛ آسیب‌هایی که کارشناسان حوزه جامعه شناسی، ارتباطات و روانشنانسی به صورت مداوم از آنها صحبت می کنند.

بهترین شیوه مدیریت کودکان و نوجوان در فضای مجازی را چه می‌دانید؟ آیا اینترنت کودک یا سیم کارت کودک بهترین راهکار است و یا اعمال محدودیت توسط والدین و یا ترکیبی از هر دو مورد؟

متاسفانه عده‌ای سریع‌ترین روش یعنی منع استفاده از اینترنت را توصیه می‌کنند؛ اما به عقیده روانشناسان این روش اشتباه‌ترین گزینه در این مورد است که می‌تواند به بزرگترین عامل تحریک کننده در گرایش بیشتر فرزندان (کودکان و نوجوانان) و حساسیت آنها به استفاده از اینترنت شود. برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید روش استفاده درست و مناسب (آموزش و آگاهی دادن از نحوه‌ی استفاده از اینترنت) را به آنها نشان داد. همچنین والدین باید بدانند که سلامت روان کودکان اگر بیش از چهار ساعت در روز در مقابل صفحه نمایش رایانه و تلویزیون و یا بازی‌های ویدئویی قرار گیرد، نگران کننده است.

بنابراین رفتار صحیح والدین و ارائه راهکارهایی که بهترین گزینه جهت تصحیح رفتار کودکان و نوجوانان است، بیشتر از آنکه لجبازی فرزند را تحریک کند، موجب راهنمایی و همراهی آگاهانه آنها می‌شود. همچنین تسلط کامل والدین بر  آموزش مهارت‌های مربوط به استفاده از رایانه و اینترنت، هوشیاری آنها در این رابطه و از سوی دیگر فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از فضای مجازی توسط جامعه (مدرسه) می‌تواند تاثیر به سزایی در فراگیرى مهارت‌هاى مختلف زندگى و نیز آموزش‌هاى مرتبط با تحصیلات و مسائل علمی نسل جوان و نوجوان داشته باشد.

بزرگترین کمک خانواده برای هویت‌یابی موفق، تنظیم رفتارهای مناسب است و همچنین ایجاد یک رویکرد سالم در زندگی برای خود و فرزندان از ابتدا تا سنین رشد و بلوغ.

اما توصیه‌هایی برای والدین؛

•     حتما برای بازی و استفاده از دنیای مجازی، برای کودکان خود زمان مشخصی را تعیین کنید.
•     در طول روز اینترنت را چندین ساعت خاموش بگذارید، منتهی این کار را چندین بار در روز انجام داده و در هر بار مدت زمان را کوتاه کنید.
•     فرزند شما باید در زمان استفاده از اینترنت در جایی بنشیند که شما بتوانید او را کنترل کنید.
•     حتما نحوه استفاده صحیح از اینترنت را به فرزندان خود آموزش دهید.

در صورتی که از حقوق کودکان در یک محیط حمایت نشود، در محیط دیگر نیز حقوق آنها به خطر می‌افتد ولذا می‌توان راه حل را در مسئول کردن ارائه دهندگان و بسترسازان محیط دیجیتال دانست.

انتهای پیام

گفت‌وگو از زهرا طاهری