بودجه ICT محرومین کشور در جیب دیگران!

"جالب توجه این که علی رغم این کاهش اعتبارات، در جریان بررسی لایحه بودجه در مجلس، موضوع برداشت سه هزار میلیارد ریالی سازمان صدا و سیما از اعتبارات وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات مطرح و تصویب گردید. این موضوع که با مخالف وزیر ارتباطات مواجه شد، بیانگر این است که در سال آینده این بخش با کاهش شدید اعتبارات مواجه خواهد بود و در اجرایی کردن بخشی از برنامه های پیشنهادی با مشکل مواجه خواهد شد".

به گزارش پایگاه خبری سیتنا، "سعیده شفیعی" محقق و پژوهشگر حوزه علوم اقتصادی و "نوید کمالی" محقق و پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقاله‎ای تحلیلی که برای سیتنا ارسال شده، نوشته‎اند:

دولت در لایحه پیشنهادی بودجه سال آینده، 17.5 درصدی اعتبارات بودجه ای وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات را کاهش داد. مجلس شورای اسلامی در تبصره ۶ الحاقی به لایحه بودجه سال آینده تصویب کرد سه هزار میلیارد ریال از بودجه این وزارتخانه به سازمان صدا و سیما اختصاص یابد. تصویب این بند نشان می دهد از دید برخی نمایندگان مجلس وظایف این دستگاه نسبت به سایر دستگاه ها کم اهمیت بوده و یا به دلیل خصوصی سازی زیرمجموعه‎های مربوطه، چندان به اعتبارات بودجه ای نیاز ندارد. این رقم که از بودجه خدمات دهی به مناطق محروم و روستایی برداشت می شود صرف تقویت فیبرنوری و سیگنال رسانی زمینی خواهد شد که در یادداشت حاضر آثار آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

******************************

به گزارش سیتنا، در ادامه‎ی این دست نوشته تحلیلی آمده است: امروزه بر خلاف دهه ها و سده های پیشین، مرزهای علم و دانش محدود به یک یا چند شهر و کتابخانه نیست و با بهره گیری از فضای جامعه اطلاعاتی می توان به یافته‎های علمی در هر نقطه از جهان دست یافت. حق دسترسی به ارتباطات حداقلی و سرویس‌های اطلاع رسانی از چنان اهمیتی برخوردار می باشد که از سوی سازمان ملل متحد پیشنهاد شده است این حق به عنوان یکی از "حقوق اساسی بشر" شناخته شود.

با ورود به قرن بیست و یکم میلادی برای دسترسی مطلوب به آموزش و توسعه پایدار باید گام به گام و همسو با جامعه جهانی در فضای جامعه اطلاعاتی حضور داشت. در واقع در فضای تعاملی جامعه اطلاعاتی، هر چه ضریب شکاف دیجیتال پایین تر باشد نرخ رشد و اثرگذاری جهانی بالاتر خواهد بود و بالعکس.

"شکاف دیجیتال" مفهومی است که به فاصله نسبی بین افراد و جوامع توانمند دارای دسترسی به فن آوری اطلاعات و ارتباطات و افراد و جوامع فرودست با دسترسی محدود یا بدون دسترسی اشاره می-کند. در بیانی ساده، شکاف دیجیتال به دسترسی نابرابر و غیرعادلانه بخشی از اعضای جامعه به فن آوری اطلاعات و ارتباطات و منابع می پردازد.

هدف دولت ها در قرن جدید کاهش این شکاف دیجیتال می باشد؛ چرا که تا دولتی خود را با این موج سریع پیشرفت همگام نکند، نخواهد توانست به معادلات قدرت در امور داخلی و بین‌المللی ورود یابد.
متأسفانه شکاف دیجیتالی ایران با کشورهای منطقه با توجه به پتانسیل های کشور قابل قبول نیست. اگر به تاریخچه ورود گیرنده های ماهواره خانگی به کشور دقت شود به خوبی مشخص است که یک شکاف ده ساله دیجیتالی بین رسانه ملی ما و تلویزیون های ماهواره ای وجود دارد؛ به طوری که با گذشت بیش از ده سال از ورود این تجهیزات به کشور، امروز رسانه ملی در پی ایجاد پوشش گسترده تلویزیون دیجیتال در کشور است.

عدم توسعه کافی بخش  فن آوری اطلاعات و دولت الکترونیکی در ایران -که بیشترین جمعیت و به تبع آن بالاترین رقم کاربران اینترنت در منطقه خاورمیانه را داراست- در رتبه 100 جهانی قرار داده است. در صورتی که با نرخ بالای کاربران فضای مجازی، جایگاه 10 الی20  برای ایران مناسب می باشد.

اهداف سند چشم انداز

به گزارش سیتنا، در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران که به تایید مقام معظم رهبری (حفظه الله) رسیده است در افق 1404 از ایران به عنوان کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی،‌ علمی و فن آوری در سطح منطقه یاد شده است.

علاوه بر این، بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی،‌ ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل تأکید گردیده است. با توجه به این تعریف، در چشم انداز بخش ارتباطات و فن آوری اطلاعات در 1404، بر دستیابی به جایگاه ممتاز این بخش در سطح منطقه با تعامل کارساز، به عنوان نیروی پیش برنده توسعه ملی دانش پایه و فراهم کننده فرصت های امن و عادلانه اقتصادی،‌ علمی و فرهنگی برای همه ایرانیان،‌ بر مبنای هویت اسلامی- ایرانی تأکید می‌شود. از این رو ارکان قانون گذاری و اجرایی کشور موظف شده اند تا در  تهیه، تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه پنج ساله و بودجه‌های سالیانه، این موارد را مورد توجه قرار دهند. در این راستا باید راهبردها و برنامه های متناسب با سیاست های توسعه و اهداف و الزامات سند چشم‌انداز تنظیم و تعیین گردد و بر اجرای صحیح آنها نظارت کافی صورت پذیرد.

اهداف برنامه پنجم توسعه

به گزارش سیتنا، برنامه پنجم توسعه (1394-1390) که در راستای نیل به اهداف سند چشم¬انداز بیست ساله (1404) تدوین شده است، در بخش فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تحت هفده بند اهداف کمی را برای این حوزه را مطرح نموده است.

وجود ۳۰ تا ۴۰ ماده در خصوص موضوع فن آوری اطلاعات و ارتباطات نشان دهنده اهمیت این بخش در سند مذکور می باشد. ماده 46 برنامه بیان می دارد میزان پهنای باند اینترنت بین‌الملل و شاخص آمادگی شبکه و شاخص توسعه دولت الکترونیک باید به گونه‌ای طراحی شود که سرانه پهنای باند و سایر شاخص‌های ارتباطات و فن آوری اطلاعات در پایان این برنامه در رتبه دوم منطقه قرار گیرد و تا پایان برنامه پنجم توسعه، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی باید به دو درصد برسد.

ارقام رسمی در خصوص عملکرد بخش طی سال های برنامه منتشر نشده است. تنها آمار ارائه شده توسط محمود واعظی، وزیر ارتباطات بود که وی در برنامه پیشنهادی خود در زمان رأی اعتماد گفت تنها 14 درصد اهداف برنامه در بخش ارتباطات و فن آوری اطلاعات طی سه سال محقق شده و 86 درصد مابقی باید طی دو سال باقی مانده از برنامه تحقق یابد. در ادامه تلاش می شود وضعیت ایران در برخی از شاخص های مرتبط با فن آوری اطلاعات و ارتباطات با کشورهای منطقه مورد بررسی قرار گیرد.

آمادگی شبکه ای *

به گزارش سیتنا، این شاخص ترکیبی از داده های کمی و کیفی است که آمارهای آن توسط "مجمع جهانی اقتصاد" و با همکاری بانک جهانی، سازمان ملل و اتحادیه ارتباطات بین المللی و دانشکده بین المللی بازرگانی و مدیریت Instead به صورت سالیانه محاسبه و منتشر می شود.

طی دهه گذشته این شاخص آثار توسعه تکنولوژی ارتباطات و فن آوری اطلاعات بر افزایش رقابت پذیری در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را مورد بررسی قرار می دهد و دارای چهار زیرشاخص محیط، آمادگی، کاربرد و تأثیر می باشد.

بر اساس این گزارش، در سال 2012 ایران برای دومین سال در رتبه بندی این شاخص قرار گرفت. بر این اساس، میزان این شاخص در سطح جهان 3.96، در خاورمیانه 3.88 و در ایران 3.36 بوده است. این شاخص ایران را در رتبه 104 در بین 142 کشور جهان قرار داده است که نسبت به سال 2011، سه پله نزول نشان می دهد. در بین 17 کشور منطقه نیز ایران توانسته است رتبه 13 را کسب کند که نشان از وضعیت نامساعد کشور در بین کشورهای منطقه دارد. بر اساس این شاخص، ایران فاصله قابل توجهی با کشورهای رقیب در سند چشم انداز دارد.

شاخص آمادگی شبکه ای ایران و کشورهای رقیب در حوزه چشم انداز 1404 طی سال 2012

منبع: گزارش "سیمای اقتصاد"، سازمان مدیریت صنعتی، مرکز ارزیابی و تحلیل صنعت و اقتصاد،  1392.

شاخص توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات **

به گزارش سیتنا، شاخص توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات توسط "اتحادیه فن آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان ملل متحد" هر ساله محاسبه می شود و کشورهای جهان از منظر شاخص های فن آوری اطلاعات مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار می گیرند.

متغیرهای این شاخص در سه شاخه دسترسی به فن آوری اطلاعات، استفاده از آن و مهارت های مرتبط با آن مورد محاسبه قرار می گیرند. بر این اساس، ایران در سال 2012 در رتبه 90 دنیا قرار داشته است. طی سال مذکور قطر در رتبه 31 و امارات در رتبه 33 جهان قرار گرفته اند.

بر اساس این شاخص نیز ایران فاصله قابل توجهی با کشورهای رقیب در منطقه دارد و بعید است بتواند تا دو سال آینده، اهداف برنامه در این بخش محقق گردد.

شاخص توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات طی سال های 2011 و 2012

منبع: Measuring the Information Society 2013, ITU

دسترسی به اینترنت پرسرعت

به گزارش سیتنا، در برنامه پنجم توسعه عنوان شده است که 50 درصد خانوارها در سال پایانی برنامه (1394) باید از اینترنت پرسرعت 512 کیلوبیت برخوردار باشند. هم اکنون که در سال سوم برنامه حضور داریم، بررسی شاخص دسترسی به اینترنت در منطقه نشان می دهد متأسفانه ایران وضعیت چندان مساعدی در این شاخص ندارد. دسترسی به اینترنت (پرسرعت) در ایران با 26 نفر به ازای هر 100 نفر، همچنان در رتبه های پایینی در منطقه قرار دارد و این شاخص در منطقه تنها بهتر از عراق با 7 نفر است.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده بانک جهانی، طی سال 2012، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از هر 100 نفر 31 نفر دسترسی به اینترنت داشته اند؛ در حالی که این رقم در امارات 85 نفر، در قطر 88 نفر، در ترکیه 45 نفر و در عربستان 54 نفر بوده است.

اشتراک تلفن همراه

در شاخص اشتراک تلفن همراه وضعیت ایران نسبت به کشورهای منطقه نامساعدتر دسترسی به اینترنت است؛ به طوری که تعداد مشترکین تلفن همراه در ایران وضعیت از مشترکین تلفن همراه از عراق نیز کمتر می باشد. در حالی که از هر 100 عراقی، 79 نفر مشترک تلفن همراه هستند، در ایران این رقم 77 نفر است. بهترین عملکرد مربوط به عربستان با 185 و پس از آن امارات با 170 مشترک در بین هر 100 نفر می باشد. جالب آن که این آمار تنها به ارائه آمار کمی می پردازد و وضعیت کیفی پهنای اینترنت و آنتن دهی تلفن همراه را مورد بررسی قرار نمی دهد.

تجارت الکترونیکی

یکی از مباحث مهم در اقتصاد دیجیتالی، تجارت الکترونیکی است. آموزش های مرتبط با تجارت الکترونیک می تواند گام و حرکتی عالی به سمت اقتصاد بدون نفت و رشد و شکوفایی اشتغال و اقتصاد کشور گردد و صدها هزار شغل جدید از این بستر به وجود آورد.

در خصوص توسعه تجارت الکترونیکی، در برنامه پنجم توسعه هدف گذاری شده است "در سال پایانی برنامه باید 20 درصد تجارت داخلی و 30 درصد تجارت خارجی به صورت الکترونیک باشد." همچنین بر این اساس، یک و نیم درصد صادرات غیرنفتی باید مربوط به صادرات محصولات و خدمات فن آوری اطلاعات باشد.

با توجه به این که میزان و حجم تجارت الکترونیک به شاخص های دسترسی به اینترنت و آمادگی شبکه¬ای به طور مستقیم ارتباط دارد، ضعف شاخص¬های مذکور بر عملکرد این بخش نیز تأثیر منفی خواهد داشت.

لایحه بودجه سال آینده

به گزارش سیتنا، طی سال های اخیر مجموعه وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات از حمایت مساعد مجلس و دولت برخوردار بوده است اما به دلیل وجود تحریم های بین المللی و عدم ارائه مجوز جهت انتقال تکنولوژی های نوین فن آوری اطلاعات به کشور، متأسفانه شاهد رتبه پایین ایران در بین کشورهای منطقه در این بخش می باشیم.

طی این سال ها با وجود خصوصی‌سازی در بخش ارتباطات، سرمایه گذاری کافی جهت توسعه زیرساخت ها صورت نگرفت و متأسفانه افت کیفیت در این بخش مشاهده گردید.
بررسی ارقام لایحه پیشنهادی دولت نشان می دهد که وزارت ارتباطات ‌و فن آوری اطلاعات از دستگاه هایی می باشد که با کاهش 17.5 درصدی اعتبار پیشنهادی در لایحه مواجه شده است و باید به آثار این کاهش توجه بیشتری نمود. نیاز کشور به زیرساخت های ارتباطاتی و اطلاعاتی طی سال های آینده امری انکارناشدنی است. به همین جهت صراحتاً مواردی در اسناد بالادستی کشور در این خصوص اشاره شده و شاخص هایی جهت ارزیابی وضعیت ارائه گردیده است که کاهش بودجه می تواند روند نیل به این اهداف را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. عدم توجه به اهداف اسناد بالادستی در این بخش نقطه ضعف بزرگی است که روند توسعه نیافتگی را تعمیق می بخشد.
جالب توجه این که علی رغم این کاهش اعتبارات، در جریان بررسی لایحه بودجه در مجلس، موضوع برداشت سه هزار میلیارد ریالی سازمان صدا و سیما از اعتبارات وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات مطرح و تصویب گردید. این موضوع که با مخالف وزیر ارتباطات مواجه شد، بیانگر این است که در سال آینده این بخش با کاهش شدید اعتبارات مواجه خواهد بود و در اجرایی کردن بخشی از برنامه های پیشنهادی با مشکل مواجه خواهد شد.
طی سال های اخیر علی رغم تشدید تحریم ها، گسترش شبکه خدمات اطلاعاتی و ارتباطی در سطح روستاها جای تقدیر دارد. راه اندازی بیش از 16 هزار مرکز ICT روستایی در نقاط محروم کشور یکی از دستاوردهای مهم این بخش در عرصه محرومیت زدایی می باشد.

بدیهی است ورود امکانات ارتباطی به مناطق محروم علاوه بر ایجاد بستر آموزش رایگان، زمینه را برای جلب سرمایه گذاری های اقتصادی و شکوفایی اجتماعی مهیا می سازد اما این مهم نیازمند توجه و استمرار در سال های آینده است تا بتواند به سطح مناسب برسد.

به گفته وزیر ارتباطات، این 30 هزار میلیارد ریال جهت خدمات دهی به مناطق محروم و روستایی در نظر گرفته شده بود. از این رقم، پنج هزار میلیارد با درخواست دولت به سایر دستگاه ها اختصاص داده شد و رقم مذکور به 25 هزار میلیارد ریال است که اکنون بخشی از آن به سازمان صدا و سیما اختصاص داده شده است.

با ادامه این روند بعید نسیت که همین رقم نیز کاهش یابد و عملاً بودجه ای جهت تخصیص به مناطق محروم و روستایی باقی نماند.
با نظر به آن چه ذکر شد مشخص می گردد که نه در لایحه پیشنهادی بودجه (و نه احتمالاً در قانون بودجه) اهمیت این بخش در نظر گرفته نشده است. ارتباطات و فن آوری اطلاعات لازمه تحقق جامعه اطلاعاتی است و کاهش بودجه این بخش علاوه بر ضربه زدن به ساختار در حال رشد جامعه علمی و اطلاعاتی در کشور، منجر به تعمیق شکاف دیجیتال چه در داخل (بین طبقات مختلف اجتماعی) و چه در سطح منطقه ای و بین المللی خواهد شد.

علاوه بر ایجاد خسارات سنگین علمی و اجتماعی، با توجه به سرعت پیشرفت کشورهای منطقه، جبران این عقب ماندگی در سال های آتی بسیار سخت خواهد بود. لذا انتظار می رفت که نمایندگان مجلس با هوشیاری لایحه پیشنهادی بودجه را در این حوزه مورد بررسی قرار می دادند که متأسفانه این اتفاق رخ نداد و نه تنها کاهش بودجه وزارت ارتباطات جبران نگردید بلکه سه هزار میلیارد ریال از اعتبارات آن به سازمان صدا و سیما جهت جبران کسری بودجه هشت هزار میلیارد ریالی اختصاص یافت.

این رویه متأسفانه علاوه بر تضعیف زیرساخت های ارتباطی کشور، سبب افزایش کسری بودجه در نهاد مذکور می شود زیرا راه حل کسری بودجه یک نهاد، کاستن از بودجه نهاد دیگر نیست. آن هم نهادی که بخش زیادی از زیرساخت های کشور را باید تجهیز و نگهداری نماید.

========================================

*  (Networked Readiness Index (NRI
** (ICT Development Index (IDI

فهرست منابع و مأخذ:

1- گزارش سیمای اقتصاد، سازمان مدیریت صنعتی، مرکز ارزیابی و تحلیل صنعت و اقتصاد،  1392.
2. ITU World Telecommunication /ICT Indicators database.
3. Measuring the Information Society 2013, ITU.

انتهای پیام