چگونه یک شهر هوشمند ایرانی داشته باشیم؟
آنچه در این یادداشت ارائه می شود خلاصه ای از مفاهیم و گامهای ابتدایی برای تحقق یک شهر هوشمند در ایران است. لزوم نگارش و نشر این یادداشت از آنجایی ضرورت پیدا می کند که متاسفانه بدلیل نبود یک مدل ایرانی- اسلامی از نگاه بسیاری از کارشناسان حوزه های مدیریت شهری برای ایجاد شهر هوشمند بایستی با خرید و استفاده از تجهیزات گران قیمت در حوزه های گوناگون از جمله ICT ، شهر هوشمند را ایجاد نمود اما در واقع شهر هوشمند در فازهای اولیه خود بیش از هر چیزی نیاز به جلب اعتماد و مشارکت شهروندان در ساختارهای متنوع مدیریت شهری دارد، لذا مدل شهر بجستان می تواند در آینده ای نزدیک الگویی مناسب برای ایجاد شهر های هوشمند در ایران و منطقه خاورمیانه گردد.
به گزارش سیتنا، مهندس "نوید کمالی" سرپرست مرکز پژوهشهای راهبردی شورای اسلامی بجستان در یادداشت ارسالی برای این پایگاه خبری، آورده است: منطقه خاورمیانه و بطور خاص در کشور ما استان خراسان رضوی با توجه به اقلیم آب و هوایی خاص خود و درک تمام محدودیتهای جغرافیایی و محیطی سالهاست که مدیران شهری را بر آن داشته تا به نوعی روند خدمت رسانی به ساکنین این خطه مقدس را تسهیل نمایند ، البته این فرایند عملی است که با یک همت و مشارکت عمومی در بدنه دولت عزیز و شهروندان این خطه مهیا خواهد شد.
اهمیت موضوع توسعه پایدار ما را بر آن داشت تا در طی سالهای اخیر و با مطالعه و بهره گیری از اندیشه های اساتید مطرح داخلی و خارجی از جمله دکتر علی اکبر جلالی بنیانگذار مفاهیم توسعه مبتنی بر فناوری اطلاعات در ایران و پروفسور رودلف گیفینجر مدیر پروژه شهرهای هوشمند اتحادیه اروپا و بررسی مدلهای موفق توسعه جهانی از چین و کره تا هندوستان و آمریکای جنوبی تمام آنچه را که می توان با قالب فرهنگی و اجتماعی کشور همسو نمود و به مردم ارائه داد انتخاب نماییم.
در طی این سالها تجربیات موفق در حوزه های گوناگون مرتبط با مفهوم توسعه پایدار ما را قادر به تولید مدلی نوین از توسعه برای محرومیت زدایی از مناطق کمتر توسعه یافته خراسان عزیز نمود که شهر بجستان در این بین به دلیل وجود نخبگان بومی در حوزه های مدیریت شهری از جمله شورای اسلامی گام نخست ما در ایجاد فرایند نوین توسعه و محرومیت زدایی در حوزه شهر است.
شهرستان بجستان به مرکزیت شهر بجستان در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد با مساحتی بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی ۴۳ درجه و ۳۱ دقیقه در ارتفاع ۱۲۵۰ متری از سطح دریا واقع گردیده است و اقتصاد آن غالبا مبتنی بر کشاورزی و منابع طبیعی از جمله انار ، زعفران و معادن سنگ می باشد.
در طی سالهای اخیر با توجه به خشکسالی های پی در پی و کاهش سطح درآمد خانوارهای روستایی ، مهاجرت از روستاها به شهرها شدت یافته است و این جمعیت علاوه بر طلب کردن امکانات همسان با ساکنین بومی شهرها ، نیاز به درآمد و اشتغال کافی دارند که این مساله در کنار سایر مشکلات مدیریت شهری بار سنگینی را بر دوش مدیران شهر ایجاد می نماید .
البته باید توجه داشت که به طور کلی در افق 2070 بیش از 80% در صد جمعیت جهان ساکن شهرها خواند بود لذا بایستی از هم اکنون برای توسعه شهرهای کمتر توسعه یافته برنامه ریزی نمود.
شهر بجستان با پیشینه چند صد ساله خود همیشه بخشی از تاریخ منطقه مرکزی خراسان بزرگ بوده است و توانسته است در طول صدها سال با توجه به کمبود منابع حیاتی از جمله آب با مدیریت صحیح منابع ، حیات خود را حفظ نموده و آن را توسعه بخشد بطوری که هم اکنون نیز بجستان به عنوان یکی از قطب تولید و صادرات انار و زعفران در سطح منطقه و جهان شناخته می شود.
امروزه در حوزه برنامه ریزی و مدیریت شهری مدلهای متنوع و مختلفی وجود دارند که هریک در موارد خاص کاربرد و کارکردی ویژه دارند بطور مثال شهر اکولوژیک یا ecoCity مدلی است که منجر به شکل گیری شهرهای سازگار با محیط زیست می شود اما با توجه به نوع خاص زیرساختها و نیازهای شهرهای کمتر توسعه یافته مدل نوین توسعه شهری به نام شهر هوشمند یا Smart City مناسب ترین مدل برای توسعه شهر بجستان تشخیص داده شد زیرا برای پیاده سازی هر مدل و الگو نیاز به زیرساختهایی اولیه است که وجود آنها برای تحقق هر مدل توسعه الزامی است .
در تعریف مدل شهر هوشمند باید در ابتدا به بیان تاریخچه کوتاهی از مباحث بنیادی و شکل دهنده آن پرداخت لذا برای اطلاع عموم شهروندان ، مخاطبین دانشگاهی و متخصصین در حوزه های فناوری اطلاعات و ارتباطات و برنامه ریزی شهری بطور خلاصه به آن می پردازیم.
رشد شهر نشینی در دهه های اخیر در کنار رشد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی جامعه ملل و متفکرین جهانی را در سالهای پایانی دهه 70 و اوایل دهه 80 میلادی بر آن داشت تا به تفکر در باب تغییر و تحول الگوهای نظام های مدیریتی و خدماتی چه در سطح دولتهای ملی و چه دولتهای محلی بپردازند.
از این رو در دهه 90 میلادی مفهوم جامعه اطلاعاتی یا Information Society وارد ادبیات سران و متفکرین جهان شد. در تعریف جامعه اطلاعاتی باید مبنای آن را که بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به عنوان زیربنا و ارتباط دهنده دولت و ملت است در نظر داشت و سپس به دنبال تعریف مشخص و جامع گشت.
امروزه اکثر نظریه پردازان بر این نکته توافق دارند که جامعه اطلاعاتی حاصل تغییراتی است که از دهه ۱۹۷۰ شروع شد و امروزه طرز کار جوامع را از بنیاد متحول کرده است. برخی افراد نظیر آنتونیو نگری جامعه اطلاعاتی را جامعه ای توصیف کرده اند که مردم آن فعالیت غیرمادی انجام می دهند که اشاره به تولید دانش و فرهنگ دارد اما مشکلی که این تعریف دارد این است که پایه های مادی و صنعتی جامعه را نادیده می گیرد. هر چند که این مدل به مساله کارگران اشاره می کند و این که چه مقدار جامعه به نیروهای خلاق نیاز دارد.
با نگاهی به تعاریف قبل و اهمیت تکیه بر دانش ، جامعه ژاپن یکی از بهترین نمونه ها برای یک جامعه اطلاعاتی است زیرا جامعه اطلاعاتی جامعه ای است که در آن کیفیت زندگی، گستره گوناگونی اجتماعی و توسعه اقتصادی و به طور روز افزون به اطلاعات و بهره وری از آن متکی باشد جامعه اطلاعاتی می گویند.
بر این اساس، جوامع باید بر مبنای ضرورت آینده نگری ارتباطات ، به سوی تحقق جامعة اطلاعاتی حرکت کنند. این آینده نگری باید مبتنی بر تقویت پژوهشهای عالمانه باشد. زیرا از طریق پژوهش و نتایج آن است که می‌توان به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی هدفمند رسید و به هدفهای جامعة اطلاعاتی نایل شد.
دکتر ویلیام مارتین جامعه اطلاعاتی را اینگونه تعریف می کند: " جامعه اطلاعاتی جامعه ای که در آن کیفیت زندگی، همانند چشم اندازهای تحول اجتماعی و توسعة اقتصادی، به میزان رو به تزایدی به اطلاعات و بهره وری از آن وابسته شده است."
البته در در سند مصوب شورای عالی اطلاع رسانی در تعریف جامعه اطلاعاتی اینگونه آمده است که : " جامعه اطلاعاتی یکپارچه، تبلوری مجدد از کلیه فرایندهای متعارف و سنتی اجتماعی نظیر کسب، کار، آموزش و ... و حتی فعالیتهای شخصی نظیر تفریحات و امثالهم در قالبی نوین با استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات است".
تعریف آرمانی جامعه اطلاعاتی در پاسخ به تهدیدی که امروزه شکاف اطلاعاتی نامیده می شود امروزه نا کارآمد جلوه می کند زیرا تحقق جامعه اطلاعاتی به شکل مشخصی وابسته به زیرساختهای فناوری اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) است و هر چه یک کشور و یا منطقه به زیرساختهای کمتری دسترسی داشته باشد نسبت به سایر کشورها و مناطق به اطلاعات کمتری دسترسی خواهد داشت و این محدودیت ها زمینه ساز مصائب فرهنگی و علمی مختلفی از جمله تهاجم فرهنگی و مهاجرت نخبگان خواهد شد.
از نگاهی دیگر جامعه اطلاعاتی تنها تضمین کننده دسترسی به داده های خام یعنی اطلاعات است و نوع اطلاعات و کارکرد آن در این مدل تعریفی ندارد!
بطور مثال اگر تا پیش از این دسترسی به مطالب علمی و خبری با مشکل و هزینه بالا امکان پذیر بود ، امروزه افراد از طریق شبکه جهانی اینترنت در کمتر از چند ثانیه با میلیونها محتوای مختلف روبرو می گردند که شامل محتوای مثبت و منفی است و فرد را با تردید در انتخاب محتوا روبرو می سازد.
متاسفانه برآوردها مراکز مطالعاتی جهان مشخص ساخته است که 4/3 محتوای منتشر شده در فضای جامعه اطلاعاتی و اینترنت بی اعتبار و نادرست هستند ، از این رو متفکرین و جامعه شناسان جامعه ملل (UN) در پی تعریف مدلی کارآمد برای بهره گیری درست و اثر بخش از جامعه اطلاعاتی برآمدند . از این رو باید پذیرفت که اطلاعات تنها داده خام و ماده اولیه برای تولید دانش است ، لذا باید ساختاری برای تهیه دانش و بهره گیری از آن در جامعه ایجاد کرد.
در اواخر دهه 90 میلادی مدل جامعه دانش محور (Knowledge Society ) به عنوان آرمانشهر جوامع انسانی تعریف گشت ، جامعه دانش محور عبارت است از جامعه ای که دانایی در کلیه شئونات و جنبه های آن جریان دارد و این جریان دانش یا اطلاعات است که بسترسازی تصمیم‌گیری های مختلف در عرصه های مختلف جامعه را بر عهده دارد. در واقع دانش را می توان به شکل یک شبکه آب زیرزمینی تشبیه کرد که سبب ایجاد و بقای آن چیزی می‌شود که ما بر روی زمین از آن به عنوان حیات یاد می‌کنیم.
به عقیده متفکرین جامعه ملل ، دانایی زیربنای جامعه نوین و آرمانشهر انسانی است و هر کسی که به نحوی با دانایی سر و کار دارد جزء سازندگان این جامعه محسوب می‌شود که دقیقا این نوع ساختار منطبق بر آموزه های اسلامی است بطوری که می توان جامعه دانش محور را در حقیقت یک جامعه الهی نامید.
حتی خداوند نیز یکایک پیامبران از جمله پیغمبر خاتم (ص) را به عنوان معماران جوامع نوین بشری به خواندن ، آموختن و آموزش دادن تشویق نموده است و آن را از وظایف مهم آنها برشمرده است ، البته رهبر حکیم انقلاب (حفظه الله) نیز بارها در دیدارها و سخنرانیهای خود در جمع مسئولین و دانشمندان ایران و جهان به اهمیت علم محوری در سطوح مدیریتی و اجرایی کشور تاکید کرده اند و آن را لازمه ادامه حرکت پرشتاب و رو به جلوی انقلاب و تحقق آرمانشهر اسلامی نامیده اند .
از این رو باید توجه داشت برای مدیریت صحیح منابع و رهایی از اقتصاد تک محصولی و تحقق آرمانشهر حیات طیبه باید دانشگران و اهل علم در جایگاه درست خودشان قرا گیرند که نتیجه آن شکل گیری مفهوم الهی زندگی پاک در قالب شهر هوشمند خواهد شد.
برای پیاده سازی مدل جامعه دانش محور نیاز به ابزار است ، لذا شهر هوشمند یک ابزار برای تحقق جامعه دانش محور در سطح جوامع شهری است . در تعریف شهر هوشمند می توان تعاریف مختلفی را ارائه داد اما غالب تعاریف بدلیل جدید بودن این مفهوم و عدم آشنایی کارشناسان با پس زمینه فکری آن و صرفا ترجمه محور عمل کردن ، ناکامل و ناصحیح ارائه شده اند.
بطور مثال در تعاریف مختلف شهر هوشمند را یک شهر الکترونیکی نامیده اند که در 24 ساعت شبانه روز قادر به ارائه خدمات به شهروندان است ، اما این تعریف بیشتر سازگار با ذات جامعه اطلاعاتی و شهر های الکترونیکی سرویس محور می باشد.
با توجه به بنیان های سازنده شهر هوشمند ، برای ارائه یک تعریف جامع باید 2 بعد سازنده شهر هوشمند را در نظر داشت:
1) دانش
2) منبع تولید دانش
دانش آن چیزی است که منجر به تصمیم گیری در سطوح مدیریتی مختلف شهر می شود و منبع تولید دانش در مدل شهر هوشمند شهروندان و به عبارتی سرمایه های انسانی شهر هستند .
از این رو مشخص می گردد که توجه به سرمایه های انسانی (Human Capitals) مهمترین ویژگی و شاخصه شهر هوشمند می باشد.
متاسفانه آنچه به اشتباه در منابع مختلف فارسی به عنوان ابعاد شش گانه سازنده شهر هوشمند نقل می شود یک اشتباه غیر علمی و برخواسته از ترجمه منابع تجاری و تبلیغاتی شرکتهای فعال این حوزه می باشد لذا آن ابعاد شش گانه محصولات و نتیجه تحقق شهر هوشمند هستند و نه جز سازنده آن.
در نتیجه آنچه بیان شد زمینه فکری و علمی ، راهبردی است که برای توسعه شهر بجستان و تقویت جنبه های فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی آن در دست انجام است.
مجموعه مدیریت عالی شهرستان بجستان از جمله فرمانداری و بخشداری مرکزی و شورای اسلامی بجستان با نظر به اهداف عالی خود در ارتقاء سطح خدمت رسانی به شهروندان برنامه گام به گامی را در دست انجام دارد که مبنی بر ارائه مشارکت همگانی در مدیریت و توسعه بیش از پیش بجستان است.
همانگونه که بیان شد جامعه اطلاعاتی بستر ارتباطی بین مسئول و شهروند است که امروزه مفهوم دولت الکترونیکی مایحصل آن می باشد و در نتیجه هم میهنان ما از هر جای کشور قادر شده اند از طریق درگاه iran.ir به بیش از 1500 خدمت الکترونیکی بصورت رایگان دسترسی پیدا کنند.
خوشبختانه استقبال بی نظیر از راه اندازی اینترنت پرسرعت به عنوان سمبل جامعه اطلاعاتی در سطح ایران و بجستان فضای مساعدی را برای پیاده سازی گام به گام شهر هوشمند را مهیا نموده است.
به عبارتی فناوری اطلاعات و ارتباطات شبکه اولیه را برای ارتباط تعاملی در بجستان ایجاد نموده است ، حال ایجاد ساختار بهره گیری از سرمایه های انسانی اهمیت پیدا می کند.
برای پاسخ به این نیاز مرکز پژوهشهای راهبردی شورای اسلامی بجستان با هدف بهره گیری از توانمندیهای شهروندان و مجموعه سرمایه های انسانی این شهر و تبدیل شدن به یک واسط جامعه علمی و نخبگان و حوزه مدیریت شهری شکل گرفته است.
در بیانی مختصر مرکز پژوهشهای راهبردی شورای اسلامی بجستان یک مرکز دانش محور و مبتنی بر خرد جمعی است که برای جذب و توسعه سرمایه های انسانی شهر در قالب کارگروه ها و کمیسیونهای تخصصی شکل گرفته است و اعضاء آن از بین شهروندان و نخبگان جامعه در تخصص های مختلف انتخاب می شوند.
از این رو در این مرکز یکایک شهروندان می توانند با ارائه اندیشه ها و دیدگاههای خود در کمیسیون های تخصصی شورای اسلامی و شهرداری را در ارائه بهترین و مطلوب ترین خدمات شهری یاری نمایند.
لذا برخلاف سایر مراکز مطالعاتی و پژوهشی سطح کشور ، مدل مرکز پژوهشهای راهبردی بجستان یک مدل مبتنی بر خرد جمعی است و ایده پردازی در آن محدود به قشر یا طبقه ای خاص نشده است.
البته مطمئنا حضور یکایک شهروندان در جلسات از لحاظ فیزیکی به دلایل متعدد از جمله محدودیتهای مکانی و زمانی ، نا ممکن و دشوار خواهد بود اما در این بین فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش بستر را ایفا خواهد نمود زیرا جامعه اطلاعاتی برخواسته از بستر ارتباطات زمینه را برای تعامل شبانه روزی شهروندان و مدیران شهری مهیا نموده است.
خوشبختانه در فاز اول پیاده سازی شهر هوشمند ، شاهد تحقق دولت الکترونیک و دولت همراه خواهیم بود و در این مرحله شهروندان قادر خواهند شد بصورت رایگان و در هر ساعت از شبانه روز نظرات و دیدگاههای خود را در حوزه های گوناگون مدیریت شهری به مدیران و مسئولین مربوطه اعلام نمایند و در یک بازه زمانی مشخص پاسخ مناسب را دریافت نمایند.
به عبارتی برخلاف سایر پروژه های دولت الکترونیکی در سطح ایران و منطقه ، اولین قدم با هدف ایجاد ارتباط مستقیم بین مسئولین و شهروندان برداشته شده است و برای نیل به این هدف از بستر تلفن همراه و فضای مجازی بهره برده می شود.
تلاش ما برای توسعه ارتباطات شهروند و مسئولین ریشه در جلب اعتماد و مسئولیت پذیری شهروند نسبت به جامعه خود دارد ، زیرا برای ساختن و داشتن شهری پایدار نیاز به مشارکت همگانی است و این مشارکت عمومی زمانی شکل می گیرد که شهروند نسبت مسئولین و سیاستگذاران شهر خود اعتماد داشته و خود را در فرایند های توسعه بهتر جامعه خود سهیم بداند.
لذا شهر هوشمند برخواسته از یک جامعه دمکراتیک شهری است ، پس اگر بخواهیم دموکراسی شهری را در کوتاهترین عبارت توصیف کنیم باید بگوییم : " دموکراسی شهری عبارت است از همکاری شهروندان با یکدیگر برای رسیدن به مصالح مشترک در یک جامعه شهری " و چنین تعبیری از دموکراسی شهری تا قبل از شکل گیری جامعه هوشمند یک آرمان است لذا در جوامع امروزی لازمه دست یافتن به چنین آرمانی ، شکستن گرایش افراد به جدایی از جامعه و غلبه بر بی میلی عمومی در پرداختن به مسائل و مشکلات مشترک است.
شهروندان به عنوان سرمایه های انسانی یک شهر مجموعه ای از تفکرات متنوع و مختلف در حوزه های گوناگون هستند که مایحصل جهت دهی فکری آنها بروز خلاقیت و ارائه راه حلهای بدیع برای حل مسائل مدیریت شهری است.
لذا اگر نگاهی پژوهشگرانه به مدلهای موفق مدیریت شهری داخل و خارج از کشور داشته باشیم در خواهیم یافت که امر خلاقیت چه در مسئولین و چه در شهروندان می تواند زمینه ساز تحول شهری گردد.
باید پذیرفت ایجاد شهر خلاق و هوشمند تنها با مسئولیت پذیری دو سویه شهروندان و مسئولین امکان پذیر است ، یک شهر برای توسعه نیازمند خلاقیت و حضور تمام اجزای تشکیل دهنده خود است لذا وجود مرکزی برای ایجاد تعامل بین مسئول و شهروند لازم است.
شورای اسلامی بجستان در اولین گام با راه اندازی مرکز ارتباطات مردمی و بهره گیری موثر از سرویس های تحت وب و تلفن همراه و راه اندازی سامانه هایی از جمله ایده شهر ارتباط مستمر و ارزش محوری را با شهروندان که سرمایه های انسانی و گرانبهای شهر هستند برقرار می نماید.
سامانه ایده شهر بجستان شهروندان را قادر می سازد تا ایده های نوآورانه خود را که برای بهتر اداره شدن شهر مفید می بینند بلافاصله و به صورت مستقیم از طریق تلفن همراه یا مرکز ارتباطات مردمی به اطلاع مدیران و سیاست گذاران شهری برسانند.
البته در کنار ایده شهر ، سامانه های افکار سنجی و نظر سنجی سیاست گذارن توسعه شهری را قادر می سازد تا راهبردهایی همسو با نیازها و انتظارات واقعی شهروندان بردارند.
باید پذیرفت که برای بهره گیری سیاست گذاران و مدیران شهری از سرمایه های انسانی شهر بایستی اعتماد و علاقه شهروندان را به حوزه توسعه شهر جلب نمود لذا ایجاد فرصت اثر بخشی به شهروند از طریق ایجاد دمکراسی شهری یکی از مهمترین خدمات برای زمینه سازی تحقق شهر هوشمند در بجستان و یا سایر شهرهای جویای توسعه پایدار می باشد.
تبدیل بجستان به یک شهر دانش محور یک اولویت مهم در عرصه توسعه پایدار است زیرا دانش در یک شهر به معنی اطلاعات جمع‌آوری شده‌ای است که به منظور تجزیه و تحلیل و شناخت عملکردها در آن شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد و هر قدر این اطلاعات صحیح تر و موثق تر باشد، ارزیابی‌های به عمل آمده قابل اعتماد تر خواهند بود و به محض آنکه یک شهر قدم های مؤثری را از داده ها به سوی اطلاعات بر می‌دارد ، فرایندهای تصمیم‌گیری ، ساختار مدیریتی و روش های انجام کار در آن شهر متحول می شوند ؛ چرا که اساساً تبدیل داده‌ها به اطلاعات نیازمند دانایی و دانش است و این فرایند در سراسر جهان با سرعت هر چه تمام تر در جریان است و برای توسعه موازی با سایر شهرهای جهان باید به بهره گیری از دانش سازنده در عرصه توسعه شهری پرداخت.
یک موضوع مهم و قابل توجه در حوزه شهر هوشمند موضوع پیش‌آگاهی است که در گذشته آنرا علم غیب می نامیدند. پیش آگاهی امروزه در تصمیم‌گیری مدیران یک شهر هوشمند نقشی حیاتی دارد و مستلزم برخورداری از داده‌های درست و منطقی است که این داده ها با بهره گیری از سنسورهای انسانی و الکترونیک در شهر هوشمند قابل به جمع آوری می باشند . البته شاید مهمترین مساله در شهر های امروز موضوع چگونگی سرمایه‌گذاری و صرف بودجه باشد که دانش به عنوان یک سرمایه محل مصرف خود را از قبل مشخص ساخته است یعنی پیشرفت و توسعه شهر.
آنچه در این یادداشت ارائه گردید خلاصه ای از مفاهیم و گامهای ابتدایی برای تحقق یک شهر هوشمند در ایران می باشد که در راستای تنویر افکار عمومی از جمله کارشناسان و نخبگان شهرهای کشور ارائه گردید.
لزوم نگارش و نشر این یادداشت از آنجایی ضرورت پیدا می کنند که متاسفانه بدلیل نبود یک مدل ایرانی- اسلامی از نگاه بسیاری از کارشناسان حوزه های مدیریت شهری برای ایجاد شهر هوشمند بایستی با خرید و استفاده از تجهیزات گران قیمت در حوزه های گوناگون از جمله ICT ، شهر هوشمند را ایجاد نمود اما در واقع شهر هوشمند در فازهای اولیه خود بیش از هر چیزی نیاز به جلب اعتماد و مشارکت شهروندان در ساختارهای متنوع مدیریت شهری دارد ، لذا مدل شهر بجستان می تواند در آینده ای نزدیک الگویی مناسب برای ایجاد شهر های هوشمند در ایران و منطقه خاورمیانه گردد.
انتهای پیام
افزودن دیدگاه جدید