کلیسای تادئوس؛ قدیمی ترین کلیسای تهران

به گزارش سیتنا، کلیسای سورپ گئورگ ابتدا نمازخانه‌ای با محراب روستایی بوده که در دوره ناصری به کلیسا تبدیل شده است. به این نمازخانه‌ها «مادور»می‌گویند. بنابراین در مقام مادور(نمازخانه)، کلیسای سورپ گئورگ قدیمی‌تر است، اما در مقام کلیسا، بنای کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس قدیمی‌تر است و در بازه زمانی اواخر زندیه تا اوایل قاجار ساخته شده است.

عباس عربی، تاریخ نگار با استناد به نوشته‌های محمد تقی مصطفی، در کتاب«آثار تاریخی طهران، اماکن متبرکه» بیان می‌کند: «بنای کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس قدیمی‌تر از گئورگ است. در آن دوره بین اهالی سنگلج و چاله میدان رقابت بوده و این رقابت به ارامنه هم منتقل شد تا جایی که ارامنه تصمیم گرفتند نمازخانه (مادور) در جوار دروازه قزوین عتیق را به کلیسایی مجلل بدل کنند. برای همین کلیسای سورپ گئورگ ساخته شد.

دفن گریبایدوف در کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس

در گویش تهران قدیم، به کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس، کلیسای طاطاووس هم می‌گفتند و در کتاب های قدیمی‌تر، این کلیسا با این نام ثبت شده است. کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس در جوار گذر ایلچی قرار داشت و بعد از واقعه حمله به سفارت روسیه و کشته شدن گریبایدوف سفیر روسیه، گریبایدوف و برخی از اعضای سفارت در این کلیسا دفن شدند. جنازه گریبایدوف بعد از مدتی به روسیه تزاری (در حال حاضر گرجستان) منتقل شد.

در کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس به غیر از برخی اعضای سفارت روسیه، برخی چهره‌های ادبی و علمی آن دوره نیز مدفون هستند. چارلز اسکات فرزند والتر اسکات نویسنده مشهور بریتانیایی ( والتر اسکات، پدر رمان تاریخی در بریتانیا است) ، چارلز آلیسون دیپلمات بریتانیایی، داوید مگردچیان داویدیانس، پزشک دربار فتحعلی شاه و محمدشاه از جمله مدفونان در این کلیسا هستند.

با شکل گیری محله دولت و توسعه شهر تهران در قالب حصار ناصری، به تدریج از اهمیت این دو کلیسا کاسته شد. ارامنه از اواخر دوره قاجار به تدریج از محله سنگلج(محل کلیسای سورپ گئورگ) و محله بازار حضرتی(محل کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس) مهاجرت کردند و به محله حسن آباد و خیابان سی تیر رفتند. مدرسه هایگازیان هم به سی تیر منتقل شد. این مدرسه در دوره پهلوی با نام کوشش داویدیان راه اندازی شد. اگرچه ارامنه در تهران احتمالا از دوره صفوی ساکن هستند اما خلیفه گری مستقل نداشتند و زیر نظر خلیفه گری اصفهان بودند. اوایل دهه بیست شمسی، خلیفه گری ارامنه تهران هم در کلیسای مریم مقدس سی تیر راه اندازی شد.

اولین اماکن سکونت ارامنه در تهران

روستای دولاب،کلیسای سورپ گئورگ و کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس اولین اماکن سکونت ارامنه در تهران بود که در آنها اولین گورستان‌های ارامنه هم ساخته شد. به گفته عباس عربی، درباره تاریخچه حضور ارامنه در تهران چند نظر وجود دارد :«برخی با استناد به مرآت البلدان اعتمادالسلطنه معتقدند ارامنه در دوره زندیه وارد تهران شدند و در روستای دولاب ساکن شدند، برخی پیشینه حضور آنها را به اول دوره قاجار و دوران آقامحمدخان قاجار و فتحعلی‌شاه نسبت می‌دهند که مهاجران ارمنی از قفقاز و بعد خانواده‌های صنعتگر از محله جلفای اصفهان به تهران منتقل شدند. اما به نظر می‌رسد که پیشینه حضور ارامنه در تهران به دوره صفوی باز می‌گردد که دو خانواده ارمنی در تهران ساکن شده بودند.»

پژوهشگر تاریخ تهران، در ادامه می‌گوید: «مرحوم دکتر تکمیل همایون و مسعود نوربخش جزو کسانی هستند که معتقدند ارامنه دوره صفوی وارد تهران شدند که به نظر این مطلب درست‌تر است. با ساخت مدرسه هایگازیان، اولین خیریه ارامنه و اولین مدرسه دخترانه ارامنه هم در جوار کلیسای سورپ گئورگ در محله سنگلج راه اندازی شد.»

انتهای پیام