مردم زیر بمباران دشمن در فضای مجازی

خبرگزاری مهر، نوشت: ۸ سال دفاع مقدس، مسیر ایران اسلامی را به سوی اقتدار، عزت و صلابت پیش برد و امروز با توجه به تحریم‌های ظالمانه و تهدیدات موجود در فضای مجازی که از سوی دشمن دیده می‌شود، نیاز جدی به دفاع مقدس سایبری احساس می‌شود.

دوران دفاع مقدس دوران دفاع از هویت کشور و انقلاب بود و با وجود دستاوردهایی مانند اقتدار و استقلال، حتی یک وجب از خاک میهن جدا نشد و صنعت دفاعی بومی یکی از مؤلفه‌های قدرت ما در آن زمان به شمار می‌رفت. در دوران دفاع مقدس کشورمان با اتکا به نیروهای داخلی و وحدت ملی، توانست بحران‌ها را پشت سر گذاشته و ادبیات مقاومت و استقلال را محقق کند و در یک آزمون سخت، پیروز میدان شود.

هم اکنون که یکی از مؤلفه‌های قدرت ملی و پایه اقتدار هر کشوری پیشرفت‌های تکنولوژیکی محسوب می‌شود و به نوعی پیشرفت علمی و فناوری هر کشور با اقتدار ملی آن گره خورده است، نیاز به داشتن استقلال و اقتدار ملی در این فضا نیز احساس می‌شود.

در شرایط حاضر، فضای مجازی و ابزارهایی که در این فضا توسعه می‌یابد، قدرت یک کشور را افزایش داده و اقتدار آن کشور با اتکا بر توانمندی نیروهای داخلی آن و دستیابی به ابزارهای تکنولوژیکی سنجیده می‌شود.

در عصر فضای مجازی، جنگ مقاومت در جبهه‌های سایبری رقم می‌خورد و در این جنگ فناورانه کشوری پیروز میدان است که این پارامترهای قدرت را در اختیار داشته باشد.

به همین دلیل در شرایطی که دشمن همه ابزارها و امکانات خود را در فضای سایبری به‌کار گرفته تا ایران را به زانو دربیاورد، التزام به راهبردهای دوران دفاع مقدس می‌تواند نقشه راه و راهگشای کشور در دفاع و مصون سازی زیرساختها در برابر تهدیدات سایبری دشمن باشد.

این در حالی است که به نظر می‌رسد در فضای سایبر در برابر حملات مجازی دشمن، آنطور که باید مقتدرانه عمل نمی‌کنیم و به نوعی حاکمیت سایبری ما تضمین شده نیست.

امروز ما در فضای مجازی هدف تجاوز دشمن قرار داریم و دشمن از مرزهای مجازی به جای مرزهای فیزیکی به کشور و کاربران ما حمله می‌کند. به بیان دیگر اگر در دفاع مقدس، دشمن با ادوات زرهی خود از مرزهای جغرافیایی ما عبور می‌کرد امروز با سامانه‌های نرم افزاری و فناوری‌های نوپدید امکان بمباران سایبری را دارد.

در این راستا این سوال پیش می‌آید که چطور می‌توان اقتدار آن روزهای جنگ تحمیلی را در فضای مجازی فعلی به دست آورد و آیا ایران توانایی و آمادگی مقابله با تهدیدات پیش رو در فضای مجازی را دارد؟

المان‌های قدرت و اقتدار در دفاع سایبری

محمدمهدی حبیبی، کارشناس فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص مشابهت یابی دفاع مقدس با دفاع سایبری در شرایط فعلی، می‌گوید: کشوری می‌تواند از خود دفاع کند که قدرت دفاع داشته باشد و قدرت دفاعی نیز با داشتن یک سری المان‌های قدرت به دست می‌آید. در زمان دفاع مقدس، یکی از المان‌های قدرت کشور، مردم بودند و در فضای مجازی نیز پارامترهای انسانی می‌تواند قسمتی از حل مساله و المان قدرت باشد.

وی ادامه داد: در جنگ تحمیلی، این اراده در میان مردم دیده می‌شد که از استقلال کشور دفاع کنند، اگر این فضا در فضای مجازی هم حاکم باشد و مردم به عنوان کاربران این فضا، شناخت و کنش درستی داشته باشند یکی از المان‌های قدرت ما به دست می‌آید. کما اینکه در جنگ ۸ ساله ما این قدرت را داشتیم و از آن بهره بردیم.

رئیس هیأت مدیره سازمان مردم نهاد فضای مجازی پاک با بیان اینکه فضای مجازی کشور در این زمینه خلأ دارد، گفت: اینکه گفته می‌شود مردم در پلتفرم‌های خارجی نباشند، این‌طور تفسیر می‌شود که نظام به دنبال ایجاد محدودیت و ضربه زدن به اقتصاد مردم است. باید توجه داشت که همه افراد جامعه متخصص فضای مجازی نیستند و نگاهشان به اظهارنظر متخصصان این حوزه است. پس زمانی که متخصصان و کارشناسان موضوع را این‌طور توجیه می‌کنند، دیگر تلاش برای ترغیب مردم به سمت پلتفرم‌های داخلی جوابگو نیست.

وی اضافه کرد: در حالی که نگاه و رفتار مردم باید طوری باشد که از حاکمیت و مسئولان، خدمات بومی را مطالبه کنند. آنها باید بگویند که ما نمی‌خواهیم کشورمان وابسته باشد و باید خدمات داخلی توسعه پیدا کند. در این صورت هر مطالبه‌ای در بین مردم، یک عکس العملی در حاکمیت به همراه خواهد داشت و می‌تواند به حل مساله کمک کند.

حبیبی گفت: یکی از نقاط ضعفی که امروز با آن مواجه هستیم این است که مساله به درستی برای کاربران در فضای مجازی تبیین نشده است و مسئولان نیز تنها مسائل را فنی می‌بینند و به مسائل انسانی و اجتماعی دقت نمی‌کنند.

خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات مهمات جنگ سایبری

این کارشناس فضای مجازی یکی دیگر از المان‌های قدرت در فضای سایبری را مربوط به پیشرفت‌های فنی دانست و تاکید کرد: همانطور که ما در ابتدای جنگ سیم خاردار، آرپی‌جی و وسایل اولیه را برای جنگیدن را در اختیار نداشتیم اما برای به دست آوردن آن تلاش کردیم، امروز هم در فضای مجازی باید به این المان قدرت توجه کرده و ابزار مربوطه را ایجاد کنیم.

وی گفت: تا زمانی که پلتفرم نداریم، خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات، CDN (شبکه تحویل محتوا) و سرورهای مورد نیاز کاربران پلتفرم‌های داخلی را در اختیار نداریم مثل این است که بخواهیم به جنگی بدون مهمات برویم.

حبیبی خاطرنشان کرد: مهمات ما در فضای مجازی، همین ابزارهای فنی شبکه ملی اطلاعات است. سرداران ما نیز در دفاع مجازی همانهایی هستند که خدمات ارائه می‌دهند. در این جنگ، مدیران پیام رسان ها و سرویس دهندگان خدمات بومی سرداران ما هستند و باید مهمات و وسایلی که در حاکمیت کشور لازم است برای آنها تأمین شود و می‌توان به توسعه دهندگان فناوری به چشم طلایه داران استقلال فضای مجازی کشور نگاه کرد.

وی با بیان اینکه ابزاری مثل شبکه ملی اطلاعات قطعاً یکی از ضروریات است و اگر نباشد نمی‌شود مقاومت کرد، افزود: شبکه ملی اطلاعات اولین ضرورت ما برای مقاومت در فضای مجازی است. یعنی ما باید بتوانیم شبکه خودمان را در برابر تکانه‌های خارجی و مشکلاتی که دشمنان برای ما ایجاد می‌کنند مقاوم کنیم؛ زمانی که این شبکه مقاوم شد باید به دنبال توسعه یافتگی و پیشرفت آن باشیم.

این کارشناس با تاکید بر آنکه خلأ شبکه ملی اطلاعات در کشور به شدت احساس می‌شود، اضافه کرد: موضوع این نیست که فقط یک شبکه ای در درون کشور ایجاد شود که یک سری خدمات پایه به مردم ارائه دهد؛ این الزام اولیه است اما شبکه ملی اطلاعات باید بتواند سرویس‌های پیشرفته را با امکانات خوب و متناسب با فرهنگ ما به مردم ارائه دهد.

باید بخواهیم قدرت جهانی باشیم

رئیس هیأت مدیره سازمان فضای مجازی پاک گفت: شبکه ملی اطلاعاتی که هم اکنون ترسیم شده تنها برای خدمات بانکی، سرویس‌های مالی و پیام رسانی و تبادل اطلاعات داخل کشور است تا پایداری این خدمات را حفظ کند. اما قدم بعدی باید این باشد که بخواهیم یک قدرت جهانی باشیم و در سطح بین الملل حرف داشته باشیم. باید توجه کنیم که پس از ایجاد اولیه‌ها، چه مدلی را روی شبکه ملی اطلاعات می‌خواهیم ارائه دهیم.

حاکمیت فضای مجازی ما باید به رسمیت شناخته شود

وی با تاکید بر اینکه هر چقدر قدرت بیشتری داشته باشیم، حاکمیت مان در دنیا بیشتر به رسمیت شناخته می‌شود، گفت: حتی اگر بخواهیم پای میز معامله با جهان خارج هم برویم باید دارایی ارزشمندی برای ارائه داشته باشیم. بارها دیده‌ایم که چین برای تعامل با گوگل هم از ابزارهای سلبی و هم ایجابی استفاده می‌کند. برای مثال این کشور برای ابزارهای ایجابی، موتور جستجوی خود را پیشرفته کرده و به عنوان رقیب گوگل، عرضه می‌کند تا از حق حاکمیت خود دفاع کند. ما هم می‌توانیم با توسعه‌ای که ایجاد کردیم به رقابت بپردازیم و پاسخگوی نیاز مردم باشیم و پس از آن با داشتن ابزار حاکمیتی، به راحتی با پلتفرم‌های خارجی تعامل کرده و از سرویس‌هایشان استفاده کنیم.

حبیبی ادامه داد: از سوی دیگر با ابزارهای سلبی نیز می‌توان جلوی ورود ناخواسته دشمن را به فضای مجازی کشور گرفت. برای مثال در زمان دفاع مقدس، برای آنکه راه نفوذ دشمن بسته شود، از ابزارهایی مانند بمباران استفاده می‌شد. در فضای مجازی نیز برای مسدودکردن راه نفوذ، می‌توان از ابزارهای سلبی استفاده کرد. زمانی که مردم ما زیر بمباران دشمن در فضای مجازی هستند نمی‌شود به دلیل آنکه اقتصاد عده‌ای در این فضا به خطر می‌افتد، دست روی دست گذاشت.

وی تاکید کرد: متأسفانه تفکری که هم اکنون در کشور ایجاد شده، این است که چون مردم به پلتفرم‌های خارجی وابسته شده‌اند، به اسم دفاع از اقتصاد و زندگی آنها، باید از این پلتفرم‌های خارجی حمایت کنیم تا زندگی مردم متزلزل نشده و کسب وکارشان به مشکل نخورد. اما سوال این است که اگر اقتصاد مردم را با موجودیت پلتفرم‌های بیگانه حفظ کنیم و روزی این اقتصاد بزرگ و بزرگ‌تر و وابستگی مردم به این پلتفرم‌ها بیشتر شد، اما با یک امضای شخصی مانند ترامپ، IP های این پلتفرم‌ها به روی ایران بسته شد، چه کار باید کرد.

این کارشناس فضای مجازی ادامه داد: مسئولان دارند از برج چندین طبقه اقتصاد ایران که بر بستر پنبه بنا شده است دفاع می‌کنند. اگر دنبال امنیت و اقتصاد مردم هستند باید این ساختمانی که امروز تنها دو طبقه‌اش ساخته شده تا برج نشده را خراب کرده و در زمین محکم خودمان، برج بنا کنند.

وی گفت: برخی مسئولان این مفاهیم را به خوبی درک می‌کنند. پس نباید به خاطر به دست آوردن یک رأی، از شفاف سازی این مسائل برای مردم امتناع کنند. باید جلوی ضرر بزرگ‌تری که ممکن است در آینده با آن روبرو شویم گرفته شود.

حبیبی اضافه کرد: حقیقت موضوع این است که برای به نتیجه رسیدن در این فضا، نیازمند تولید قوت و قدرت هستیم که با پلتفرم سازی و سرویس‌های حیانی مورد استفاده مردم، محقق می‌شود.

رئیس هیات مدیره سازمان فضای مجازی پاک گفت: ما در کشور به دلیل آنکه همیشه عقب افتاده بودیم و نگاه منفعلانه به فضای مجازی داشته‌ایم، آن را تهدید محور نگاه کرده‌ایم. در حالی که اگر حقیقی به این فضا نگاه کنیم پشت این تهدیدات و مشکلات، جای پیشرفت و جبران عقب افتادگی قبلی وجود دارد.

وی موضوع وحدت ملی را از دیگر المان‌های قدرت عنوان کرد و گفت: وقتی مسئولان و مدیران رده بالای کشور اختلاف نظراتشان را در میان مردم می‌آورند، جبهه خودی متلاشی می‌شود و دیگر نمی‌توان در این جبهه اقتدار نشان داد. این درحالی است در زمان دفاع مقدس حتی اگر اختلاف نظری هم میان فرماندهان بود به گوش مردم نمی‌رسید و یک همدلی و هم افزایی در آن زمان در کشور وجود داشت.

اعمال حاکمیت سایبری برای مقابله با تنش‌های فضای مجازی

مثالهای زیادی را می‌توان در تمامیت خواهی و انحصارطلبی کشوری مانند آمریکا در فضای مجازی زد. از جمله درگیری اخیرش با کشوری مانند چین است که این روزها در عرصه‌های فضای مجازی و فناوری ارتباطات تبدیل به قدرت بزرگی شده است.

شواهد نشان می‌دهد که اعمال حاکمیت سایبری کشورها در ۴ لایه زیرساختی، فیزیکی، ساختاری و معنایی اتفاق می‌افتد و برای مثال کشوری مانند امریکا از تسلط خود بر چهار لایه فضای سایبری به طور جدی برای ضربه زدن به کشورهای رقیب و متخاصم استفاده می‌کند.

دولت آمریکا برای جلوگیری از گسترش دامنه حاکمیت سایبری چین و تسلط این کشور بر فضای مجازی، فعالیت‌های مخرب گسترده‌ای را (مانند جلوگیری از همکاری اقتصادی و فناورانه شرکت‌های آمریکایی و چینی، ممنوع کردن صادرات محصولات دارای فناوری پیشرفته آمریکا به چین، بلوکه کردن و فیلتر کردن نرم افزارها، اپلیکیشن‌ها) سازماندهی کرده است. در مقابل چین با پیش بینی و درک این تهدید از سال‌های گذشته تلاش برای بومی سازی تولیدات و محصولات خود در هر چهار لایه فضای سایبری را آغاز کرده است.

دکتر احسان موحدیان، پژوهشگر حوزه روابط بین الملل و رسانه‌های دیجیتال دراین باره به خبرنگار مهر می‌گوید: چین هم اکنون با ارسال دهها ماهواره به فضا دارای شبکه موقعیت یابی مکانی مستقل به جای شبکه جی پی اس آمریکا است. این کشور دارای استانداردهای مخابراتی مستقل، دهها اپلیکیشن پرطرفدار و رقیب به جای فیس‌بوک، گوگل، اینستاگرام، توئیتر، یوتیوب، پی پال و غیره است و توانایی تولید تراشه، انواع سخت افزار، رایانه، لپ تاپ، گوشی، خودروهای خودران و… را دارد.

وی ادامه داد: چین و روسیه تصریح کرده‌اند که لایه‌های زیرساخت، فیزیکی و ساختاری خود را به گونه‌ای سازماندهی کرده‌اند که در صورت تشدید رفتارهای خصمانه آمریکا بتوانند شبکه اینترنت خود را از این کشور جدا کنند تا بتوانند از خود در برابر مزاحمت‌ها و حملات سایبری ایالات متحده محافظت کنند.

موحدیان معتقد است که اعمال حاکمیت سایبری در ایران نیز تنها با مدیریت درست ۴ لایه فضای سایبری ممکن است اما کشور ما در تمامی این ۴ لایه با ضعف‌ها و وابستگی‌های جدی مواجه است که می‌تواند در آینده نزدیک و در صورت جدی تر شدن برخوردهای ایران و آمریکا، مشکلات جدی برایمان به همراه داشته باشد.

وی گفت: برای مثال در لایه زیرساخت فضای سایبری که شامل سخت افزار، سرورها، مؤلفه‌های شبکه، کابل کشی، ماهواره‌ها و سایر تجهیزات است، ایران توان رقابت و محصولات بومی چندانی ندارد. در لایه فیزیکی حاکمیت سایبری که مربوط به ابزارهایی مانند گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها، لپ تاپ ها، رایانه‌های شخصی و تمامی ابزار اتصال به اینترنت و شبکه‌های اطلاع رسانی می‌شود نیز دستاورد چشمگیری در کشور دیده نمی‌شود.

این کارشناس ادامه داد: در لایه ساختاری که امور مربوط به تسهیل ارتباط بین اجزای تشکیل دهنده و درون لایه زیرساخت (پروتکل‌های ارتباطی، اجزای نرم افزاری و الگوریتم‌های مسیریابی شبکه) را در بر می‌گیرد نیز، ایران مبدع و طراح هیچیک از این پروتکل‌ها و الگوریتم‌ها نبوده و در حوزه‌هایی مانند رمزنگاری داده‌ها، تولید و طراحی نرم افزارها و ابزار امنیتی و ضدویروس و پیکربندی و مدیریت شبکه‌های اطلاع رسانی و رایانه‌ای، به طور کامل به ابزاری غیر بومی و خارجی وابسته است. در نهایت در لایه معنایی که مربوط به رابط‌های کاربری، نرم افزارها و اپلیکیشن‌های کاربردی، تولید محتوای بومی و مباحث مرتبط با فرهنگ، تجارت آنلاین، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و غیره است، نیز ضعف‌های قابل توجهی در کشور وجود دارد.

موحدیان تاکید کرد: در این شرایط ایده راه اندازی شبکه ملی اطلاعات به شرط تلاش برای پیاده سازی در هر چهار لایه، می‌تواند تا حد قابل توجهی اعمال حاکمیت سایبری را در کشور تسهیل کند. واقعیت آن است که جمهوری اسلامی برای خنثی کردن حملات و توطئه‌های سایبری چاره‌ای جز تلاش جدی برای عملیاتی کردن شبکه ملی اطلاعات ندارد.

وی گفت: با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران بر خلاف چین و روسیه ساختار فعلی نظام بین‌الملل را به رهبری آمریکا نمی‌پذیرد و تضاد آن با ایالات متحده در سطح بالاتر و گسترده‌تری از مقولات هویتی و هستی شناختی در جریان است، باید برای اعمال قدرتمندانه حاکمیت سایبری خود تلاش گسترده‌تر و جدی تری داشته باشد. در غیر این صورت دولت آمریکا در وقت مقتضی از نفوذ و تسلط خود بر لایه‌های یادشده نهایت سوءاستفاده را به عمل خواهد آورد.

شبکه ملی اطلاعات محمل دفاع مقدس سایبری

دکتر رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، شبکه ملی اطلاعات را محمل انجام دفاع مقدس سایبری می‌داند و می‌گوید: اگر دفاع مقدس در مرزهای غربی و جنوبی ما اتفاق می‌افتاد و این مرزها در حکمرانی کشورمان قرار داشت، در فضای مجازی آن مرز، شبکه ملی اطلاعات است و این شبکه، محمل انجام دفاع مقدس سایبری به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه در زمان دفاع مقدس ما مورد هجوم یک دولت و پس از آن دولت‌های زیادی قرار گرفتیم و عملاً یک تنه با بخش بزرگی از دنیا جنگیدیم، ادامه داد: در این جنگ همه کسانی که با انقلاب اسلامی همراه بودند تحت رهبری حضرت امام، پشت رزمندگان بودند و در این زمینه وفاق داشتند. به همین دلیل هر اتفاق و اختلاف نظری هم که پیش می‌آمد، حکم امام خمینی مطاع بود و هیچ فردی به خود جرات نمی‌داد که واگرا عمل کند.

جلیلی گفت: هم اکنون با حضور فضای مجازی و تغییر رویه و فرآیندها، شکل حملات، جنگ‌ها، تهاجمات و دفاع‌ها تغییر یافته است و ما باید از نظر فرآیندی به همان رویه دفاع مقدس برگردیم.

وی ادامه داد: در آن زمان اگرچه ارتش و نهادهای دفاعی کشور موظف به سازماندهی دفاع از مردم بودند اما عمده دفاع برعهده مردم بود و امام خمینی به عنوان رهبر، نقش کلیدی داشتند و همه در عمل همگرا با ایشان عمل می‌کردند.

وی تاکید کرد: اختلاف و تفاوتی که بین این دو مقطع وجود دارد مربوط به اتحاد درونی است. به این معنی که هم اکنون در حوزه دغدغه‌های فضای مجازی، تهدیدات این فضا و استقلال و اقتدار و حاکمیت فضای مجازی، وحدت مسئولان را نداریم و مدیران کشور در سطوح مختلف، ساز واحدی را کوک نمی‌کنند و نمی‌نوازند.

عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با بیان اینکه مسئولان در فضای مجازی فکر واحد و عملکرد واحدی ندارند و دشمن فهمیده است که این اختلاف نظر و اختلاف عمل در سطح مدیران و مسئولان کشور ما وجود دارد و این موضوع لطمه زیادی به ما زده است، خاطرنشان کرد: این چنین نیست که ما نسبت به دوران دفاع مقدس از نظر تجهیزات، فناوری و توان علمی نسبت به این اقلام در حوزه فضای مجازی وضعیت بدتری داشته باشیم و حتی شاید در مواردی دستمان بازتر است اما آنچه که باعث شده حس ضعیف تربودن و کم اقتداری داشته باشیم به عدم وحدت و عدم تبعیت از فرامین رهبری بازمی گردد.

وی گفت: اگر اینچنین همه حس کنیم و دغدغه مند باشیم و مساله را بشناسیم به نظر می‌رسد تغییر وضع موجود به یک وضع مقتدرانه، گام بزرگی نیست و زمان زیادی لازم ندارد.

اقتدار حاصل از دفاع مقدس در فضای مجازی چگونه محقق می‌شود

جلیلی تاکید کرد: درست است که از نظر زمانی مقداری زمان ازدست داده‌ایم اما می‌توانیم به راحتی به آن برسیم. چرا که ما رهبری مقتدری داریم که این فضا را خوب شناخته‌اند و احکام خوبی در این حوزه صادر کرده‌اند. در هر رویداد و سخنرانی مهمی نیز این موضوع را به همه مسئولان و روسای قوا تذکر داده‌اند.

وی با بیان اینکه نقطه کانونی حکومت ما رهبر انقلاب است که این حوزه را به درستی شناختند و حساسیت آن را ابراز کردند، گفت: اگر در سطح مدیران عالی کشور نیز این تبعیت و وحدت نظر و عمل وجود داشته باشد، می‌توانیم اقتدار حاصل از دفاع مقدس را امروز در فضای مجازی داشته باشیم.

عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی اظهار داشت: از سوی دیگر شبکه ملی اطلاعات محمل دفاع مقدس سایبری است، اگر این شبکه مال خودمان نباشد ما نمی‌توانیم در این عرصه از خودمان دفاع داشته باشیم. چرا که دفاع در حاکمیت و منطقه حکمرانی یک کشور اتفاق می‌افتد و به این جهت شبکه ملی اطلاعات باید محقق شود و موفقیت این شبکه اقتدار آفرین است.

وی گفت: یعنی ما می‌توانیم با داشتن یک شبکه ارتباطی اطلاعاتی و خدمات فضای مجازی که متعلق به خود و در حاکمیت خودمان است، بخشی از اقتدار را به دست بیاوریم و اگر اینگونه باشد روی این شبکه می‌توانیم به مرور پیشرفت کنیم و حتی امکان کمک به کشورهای دیگر و همسو با خودمان را در جهت حل مسائلشان داشته باشیم که این هم به نوع خودش اقتدارآفرین است. به بیان دیگر باید در دفاع مقدس سایبری به یک محمل بزرگ‌تر، منطقه‌ای تر و جهانی‌تر فکر کنیم.

همانطور که از نگاه کارشناسان برمی آید شبکه ملی اطلاعات می‌تواند مهمترین المان قدرت و اقتدار کشور در دفاع سایبری و جنگ فناوری باشد و تحقق این مهم جز با همت مسئولان و دست اندرکاران این شبکه اتفاق نمی‌افتد. با وجودی که بسیاری از کارشناسان نسبت به میزان درصدهای ارائه شده از پیشرفت شبکه ملی اطلاعات انتقاد دارند، آنچه که در این عرصه ضروری به نظر می‌رسد وحدت و همدلی مسئولان برای پیاده سازی این شبکه در جهت رسیدن به حاکمیت سایبری و اقتدار ملی است.

انتهای پیام