شبکه‌های اجتماعی؛ فرصت یا تهدید!

مهران صمدی، دکترای مدیریت رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه: هنگام قضاوت در مورد فواید و مضرات فناوری‌های نوین باید از افراط و تفریط پرهیز کرد چرا که هنگامی که از فواید این فناوری سخن به میان می‌آید، برخی به صورت احساسی و هیجانی، از فواید بی‌حد و حصر شناخته شده و حتی ناشناخته آن داد سخن می‌دهند و در مقابل عده‌ای دیگر بدون در نظر گرفتن وجوه مثبت یک پدیده یا فناوری، برای آن هویتی شیطانی قائلند. در حالی که رسانه‌های اجتماعی مجازی مانند سایر رسانه‌ها دارای یک سری «کارکرد»ها و «کژ کارکرد»‌ها هستند و این موضوع کاملاً به سطح بصیرت، آگاهی و سواد رسانه‌ای کاربر بستگی دارد.

بحث شبکه های اجتماعی و سودمندی آنها در چرخه زندگی همچنان داغ است، امروزه شاهد عضویت و حضور گسترده مردم در شبکه‌های اجتماعی تلفن همراهی مانند وایبر، واتس اپ و... هستیم. بنابر گزارش مراجع بین المللی، ایرانی ها سهم شایانی در شبکه اجتماعی دارند. در سالهای اخیر ردپای نقش شبکه های اجتماعی در چنـــد رویداد نمایان شد. اتفاقاتی نظیر، پاسخ کاربران فیس بوک به اظهارات نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی دربـــاره استفــــاده نکــردن ایرانی‌ها از شلوار جین یا ابراز همدردی با بیماری مرتضی پاشایی، خواننده پاپ کشوربا این همه اکنون مدیران فناوری با این مسئله مهم روبه رو هستند که چگونه می توان بر معایب این رسانه غلبه کرد.
شبکه‌های اجتماعی متفاوت هر کدام به تناسب معایب خود، مزایایی را هم برای کاربران و مخاطبان رقم می‌زند که در این بین کارشناسان معتقدند با افزایش سواد رسانه‌ای کاربران می‌توان تا حدود بسیار زیادی از معایب و مضرات شبکه‌های اجتماعی کاست.
 شبکه اجتماعی تعطیل بردار نیست با عبـــور از عصــر ارتباطات
رو در رو و شفاهی و گستردگی فضای سایبرنتیک، ارتباطات نوع جدید و مبتنی بر فضای مجازی شکل گرفته که این نوع از ارتباطات در نهایت با قدرت تمام به شبکه‌سازی انسان‌ها در محیط مجازی منجر شده است. بر همین اساس می‌توان گفت که قدرت رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی برای جذب مخاطبان خود، یکی از عوامل اصلی گرایش مردم به این شبکه‌ها است. دکتر علی اکبر جلالی، کارشناس ارشد اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران»، یکی از مزایای شبکه‌های اجتماعی را توسعه بسترهای اجتماعی در کشور عنوان کرد و گفت: به عنوان مثال اخیراً در جریان سفر استانی دکتر روحانی، رئیس جمهوری به استان گلستان، ده‌ها گروه در شبکه اجتماعی وایبر تشکیل شده بود که در این گروه‌ها، مسائل مربوط به توسعه استان و درخواست‌های مردمـــی از رئیس جمهـــوری مطرح می‌شد.
این کارشناس ارشد اینترنت با بیان اینکه ابزارهای به وجود آمده در شبکه‌های اجتماعی مناسب و در چارچوب فهم جهانی است خاطرنشان کرد: در برخی مواقع به جای اینکه از این شبکه‌ها درباره مسائل مفید استفاده شود گاهی ممکن است مفاسدی هم در آنها وجود داشته باشد مانند فعالیت‌های ضد امنیت ملی یا فروش مواد مخدر و چون دولت ها نسبت به برخی از صفحات و محتواهای این شبکه‌ها کنترل ندارد، همیشه نگران هستند و چون نمی‌تواند مسأله را حل کند، ترجیح می‌دهند که این شبکه‌ها را فیلتر کنند. اما این نکته را باید در نظر گرفت که شبکه‌های اجتماعی تعطیل بردار نیست و در صورت تعطیلی یا فیلتر شدن، شبکه دیگری جایگزین آن خواهد شد.
جلالی در ادامه با تأکید بر اینکه آموزش عمومی، بهترین راه برای استفاده مطلوب از شبکه‌های اجتماعی است تصریح کرد: در برخورد با مضرات شبکه‌های اجتماعی نباید ترسید و حالت تدافعی گرفت بلکه باید به شکل فعال با آن برخورد کرد.
 جهانی شدن، یک واقعیت انکارناپذیر
«چاره‌ای نداریم و مجبوریم همزمان با دنیا، ما هم شبکه‌های اجتماعی داخلی راه‌اندازی کنیم. چینی‌ها هم شبکه‌های اجتماعی داخلی ایجاد کردند و کم کم با تقویت آنها، مردم هم نسبت به استفاده از آنها علاقه‌مند شدند.»
جلالی در بخش دیگری از گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان مطلب فوق و با اشاره به اینکه متأسفانه شبکه‌های اجتماعی داخلی که برای رقابت با شبکه‌های اجتماعی خارجی راه‌اندازی شده‌اند، محدودیت‌های زیادی دارد که کاربران داخلی ترجیح می‌دهند از نمونه‌های خارجی استفاده کنند، گفت: ما هنوز جایگاه‌مان را در حوزه فناوری اطلاعات نمی‌شناسیم و نباید نسبت به تولید داخلی نا امید شویم. امروز جهانی شدن یک واقعیت اجتناب ناپذیر است و اگر بخواهیم رو در روی جهانی شدن بایستیم هیچ وقت نمی‌توانیم به جلو پیش برویم. این کارشناس ارشد شبکه‌های اجتماعی با اشاره به اینکه در حال حاضر اقتصاد دنیا رقابتی است و اینترنت نیز فرصت‌های لازم را برای این امر ایجاد کرده اظهار داشت: ما باید از فرصت‌های موجود برای جهانی شدن در چارچوب ارزش‌های اسلامی استفاده کنیم و تأثیر‌گذار و تأثیرپذیر شویم.
وی تأکید کرد: بر همین اساس با آموزش‌های لازم درباره استفاده درست از شبکه‌های اجتماعی می‌توانیم بر آنها مسلط شویم و در نتیجه مضراتی نخواهد داشت اما اگر مردم بدون آموزش از این شبکه‌ها استفاده کنند، قطعاً با آسیب‌های جدی روبه‌رو
 خواهند شد.
 دلایل استقبال از شبکه‌های اجتماعی مجازی
یکی از دلایل مهم انتخاب یک شبکه اجتماعی توسط کاربران قدرت آن شبکه یا رسانه در برقراری انواع ارتباط و سطح حضور اجتماعی کاربران است.
مهران صمدی، دکترای مدیریت رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با «ایران» با بیان اینکه حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی به سطوح تماس میان فردی و احساس صمیمیتی که در این ارتباط تجربه می‌شود باز می‌گردد گفت: هر اندازه که مخاطبین در یک شبکه اجتماعی احساس صمیمیت بیشتری داشته باشند و اختیارات بیشتری در انتخاب زمان دسترسی به رسانه داشته باشند، احساس حضور اجتماعی رسانه‌ای بیشتری خواهند داشت و احتمالاً کاربران، تأثیر بیشتری بر هم خواهند گذاشت.
وی افزود: عامل دیگری که بر انتخاب یک رسانه اجتماعی توسط کاربران تأثیر دارد، میزان «غنی بودن» رسانه است که به توانایی یک رسانه برای انتقال اطلاعات گفته می‌شود. به این معنا که مردم، غنی‌ترین رسانه ارتباطی را برای استفاده انتخاب می‌کنند تا مؤثر‌ترین روش‌های فهم یکدیگر را مهیا سازند.
عضو هیأت علمی دانشگاه، غنای رسانه‌ها در ارتباطات فناورانه را شامل عواملی نظیر پهنای باند یا توان انتقال محتواهای مختلف، توانایی ارسال بازخورد فوری، توانایی حمایت از کاربرد زبان رسمی و محاوره‌ای و تمرکز بر استفاده شخصی دانست و عنوان کرد: با توجه به اینکه دو مؤلفه اصلی ظرفیت حمل داده‌ها و ظرفیت حمل نماد از عوامل غنای یک رسانه محسوب می‌شود، رسانه‌ها از این نظر با یکدیگر متفاوتند و در این بین رسانه‌هایی مورد اقبال خواهند بود که بتوانند ابهام‌ها را کاهش داده، راهنمایی‌های بیشتری ارائه کرده و حواس بیشتری را درگیر کنند و از همه مهم تر، شخصی‌تر باشند.
 مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی
«هنگام قضاوت در مورد فواید و مضرات فناوری‌های نوین باید از افراط و تفریط پرهیز کرد چرا که هنگامی که از فواید این فناوری سخن به میان می‌آید، برخی به صورت احساسی و هیجانی، از فواید بی‌حد و حصر شناخته شده و حتی ناشناخته آن داد سخن می‌دهند و در مقابل عده‌ای دیگر بدون در نظر گرفتن وجوه مثبت یک پدیده یا فناوری، برای آن هویتی شیطانی قائلند. در حالی که رسانه‌های اجتماعی مجازی مانند سایر رسانه‌ها دارای یک سری «کارکرد»ها و «کژ کارکرد»‌ها هستند و این موضوع کاملاً به سطح آگاهی و سواد رسانه‌ای کاربر بستگی دارد.»
صمدی در بخش دیگری از گفت‌وگو با «ایران» با بیان مطلب فوق گفت: ما معتقدیم که یکی از کارکرد‌های رسانه، کارکرد سرگرمی است اما اگر میزان اختصاص برنامه‌های سرگرم‌کننده از حد بگذرد، کارکرد سرگرمی به کژ کارکرد تخدیر تبدیل خواهد شد.
وی ادامه داد: رسانه‌های اجتماعی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و بدیهی است که متناسب با سطح آگاهی و سواد رسانه‌ای کاربران، محتوای رد و بدل شده یا به اشتراک گذاشته شده نیز متغیر خواهد بود.
وی تأکید کرد: با استفاده از رسانه‌های اجتماعی هم می‌توان آموزه‌های دینی و ارزش‌های انقلابی را ترویج و هم شایعه پراکنی کرد، پس نمی‌توان به روشنی قضاوت کرد که رسانه‌های اجتماعی یکسره مثبت و عاری از آسیب یا یکسره منفی و بی‌فایده هستند.
 نسخه داخلی برای رقابت با خارجی
سال‌هاست که با رشد استفاده از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی در داخل که اکثریت قریب به اتفاق آنها فیلتر هستند، موضوع راه‌اندازی نمونه‌های داخلی این قبیل سایت‌ها و شبکه‌ها در دستور کار قرار گرفته است و حتی امروزه برخی از آنها هم توانسته‌اند میزان قابل توجهی از کاربران را جذب خود کنند. اما نکته مهم در این بین این است که آیا نسخه‌های داخلی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی توان رقابت با نمونه‌های خارجی خود را دارند یا خیر؟
صمدی در بخش دیگری از گفت‌وگو با «ایران» با بیان اینکه توان رقابت رسانه‌های اجتماعی داخلی با نسخه‌های خارجی از دو بعد قابل مطالعه و بررسی است گفت: بعد اول «مالکیت رسانه» و بعد دوم «قابلیت و غنای رسانه» است. در بعد اول ترجیح اغلب ما این است که اطلاعات و محتوای خود را در رسانه‌ای به اشتراک بگذاریم که امنیت بیشتری داشته و در مالکیت خودمان باشد، چون مدیران بسیاری از شبکه‌های غربی اعتراف کرده‌اند که در برخی کشور‌ها و در شرایط خاص، تحت فشار دولت امریکا ناچار شده‌اند که اطلاعات و محتوای کاربران را در اختیار سرویس‌های جاسوسی قرار بدهند، پس هیچ شکی نیست که امنیت شبکه‌ها و رسانه‌های غربی ضمانتی ندارد.
وی ادامه داد: از بعد «قابلیت و غنای رسانه» نیز اگر نسخه داخلی بتواند انتظارات کاربران را از نظر انتقال داده و نماد برطرف کند، قطعاً با اقبال مواجه خواهد شد. بر همین اساس باید قابلیت‌هایی نظیر نزدیکی و قابل لمس بودن، دسترسی آسان، توانایی مشارکت بالا و قابل استفاده برای همه، بر خط بودن و تغییر‌پذیری به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی افزوده شود.

* روزنامه ایران