بوم تولید محتوای بومی را چه کسی رنگ می زند؟

به گزارش سیتنا، "طیبه بیدخام" در نگاه ویژه نهمین شماره ماهنامه نسل چهارم نوشت: چندی پیش در روز بزرگداشت سعدی یکی از همکاران قدیمی مرا عضو گروهی در یکی از پیام رسان های موبایلی کرد به نام «روز بزرگداشت سعدی». در قوانین این گروه آمده بود؛ عمر این گروه یک روزه است و همه دوستان و همکاران می توانند ابیات و قطعات ادبی، از آثار سعدی را در این گروه قرار دهند تا دیگران از آن بهره مند شوند.حس خوبی داشت، دوستان قدیمی با اشعار سعدی مثلاً سخنان ها دارم از دست تو در دل/ ولیکن در حضورت بی زبانم. یا جمله ای از سعدی، عهد نابستن ازآن به که ببندی و نپایی و ...

در این گروه، تا نیمه شب، محتوای خوبی از جنس ادبیات اصیل ایرانی، کام دل ما را شیرین کرد. با خود فکر کردم که چقدر ساده می شود در فضای مجازی، محتوا را مبادله کرد؛ تولید و توزیع محتوای بومی در نهایت سادگی و صمیمیت. تولید محتوا که پس از پدیدار شدن شبکه های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی، در فضای مجازی، ذهن کارشناسان و فعالان حوزه ICT را به خود مشغول کرد؛ اما افق روشنی برای آینده آن ترسیم نشد.

براستی محتوا از چه جنسی است؟ انواع آن چیست؟ تنوع آن بر چه مبنایی چون سیل برابر کاربران جاری می شود و با چه انگیزه هایی، موج هایی از پیام و محتوا در فضای مجازی جریان می یابد.

بسیاری از کارشناسان و مسوولان پس از گلایه رهبر معظم انقلاب از وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی، برای توجه به موضوع تولید محتوا در فضای مجازی رو به حرف های انتزاعی آوردند که باید از ظرفیت های جدید در راستای کاهش خلاءهای موجود استفاده کنیم و دراین زمینه گام ها برداریم که البته این حرف، پاسخ غلطی نیست، اما کلی گویی و انداختن مسوولیت تولید محتوا بر دوش کاربران، دردی را دوا نمی کند.

دکتر واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز پس از مطرح شدن دغدغه های مقام معظم رهبری در زمینه بهره گیری از فضای مجازی، از تشکیل کمیته ای در این زمینه خبر داد و با اشاره به آرامشی که پس از حضور دکتر فیروزآبادی در شورای عالی فضای مجازی حاکم شد، گفت:‌ امید می رود این فضا و امکانات موجود به فرصت های بهره برداری سریع و به موقع، تبدیل شود. در این میان تولید محتوا نیازمند تامین زیرساخت های لازم است که وزارت ارتباطات با همکاری شرکت های وابسته، این مهم را در نهایت دقت و سرعت انجام می دهد؛ دکتر واعظی در این باره، در یکی از سخنرانی های خود به این موضوع اشاره داشته که 85 درصد زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات آماده است.

این موضوع بیانگر آن است که پرچم ثبات در تامین زیرساخت‌ها، برای تولید محتوای بومی، بالاست، اما هنوز به طورکامل مشخص نیست سکان دار اصلی تولید محتوا برای شبکه های مجازی و پیام رسان های موبایلی کدام نهاد فرهنگی، دولتی یا خصوصی است.

از طرفی چندین نهاد فرهنگی همچون وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات، صداوسیما، موسسه های فرهنگی و حوزه های علمیه و... در کشور وجود دارند که جسته و گریخته با مسوولیت های مشابه کارهایی انجام می دهند؛ اما چگونگی فعالیت ها و تقسیم کار در این حوزه روشن نیست.

در این میان چند سوال به ذهن می رسد که چقدر مسوولان و نهادهای ذی ربط به اهمیت تاثیر فضای مجازی پی برده اند و به نقش آن ایمان دارند؟ معیارهای سنجش تولید محتوای فاخر از غیرفاخر چیست؟ قوانین موجود به چه میزان متناسب با فضای های جدید شبکه های مجازی، به روز شده اند؟ میزان تاثیرگذاری فضای مجازی در نقشه مهندسی فرهنگی کشور، به چه نحوی در نظر گرفته شده است؟ ذی نفعان تولید محتوای بومی چه کسانی هستند؟ نظارت های غیرضروری چقدر می تواند فرصت بهره برداری صحیح از فضای مجازی را کم کند؟تاثیر اقتصادی و سودآوری چقدر می تواند برمیزان تولید محتوا موثر باشد؟

که پاسخ به این سوالات، شاه کلید بسیاری از قطعات پازل تولید محتوای بومی است.

از سویی دیگر،‌ همه مسوولان این امر می خواهند محتوا در فضای مجازی، فرهنگی، دینی، غیرمخرب و آموزنده باشد؛ ضمن احترام به این دیدگاه، این نکته نیز حایز اهمیت است که تک صدایی در تولید محتوا و توزیع آن، می تواند با کاهش کاربر و بیننده، همراه باشد. آن هم در شرایطی که ذائقه مخاطبان تغییر کرده و از ریل مطالب بلند و ثقیل به سمت مطالب کوتاه و سرگرمی در حرکت است. همچنین لازم است دست اندرکاران فرهنگی کشور، در نحوه آشپزی فرهنگی خود تغییر ایجاد کنند. تنوع را چاشنی کار خود سازند و در تزئین تولید محتوای بومی، کمی سلیقه به خرج دهند تا جنس محتوا نزدیک به زبان مردم شود و هضم آن نیز راحت تر صورت گیرد؛ مثل رودخانه ای که اگر آبی نداشته باشد حیات از آن ساقط می شود و اگر حجم آب درآن بالا گیرد می تواند با ایجاد سیلاب، تخریب به راه بیندازند، از طرفی دیگر، چند صدایی درتولید محتوا، موضوع دیگری است که می تواند فضای مجازی را به عرصه دسترسی آزاد به اطلاعات، تبدیل کند و حقوق شهروندی را محترم بشمارد.

در این میان اعتماد مردم به شبکه های اجتماعی داخلی نیز، چالش دیگری است که فقط با حمایت دولت میسر نمی شود. تسهیل گری وزارت ارتباطات درحمایت از شبکه های اجتماعی داخلی برهیچ کس پوشیده نیست، اما موفق نبودن شبکه های اجتماعی و نرسیدن به جایگاه واقعی برای جلب اعتماد کاربران، زوایای چند گانه ای دارد که فقط با حمایت های دولتی، میسر نمی شود و نیازمند بررسی کارشناسان است.

ازسویی دیگر، رسوخ قطره ای حس حقارت و کاهش خود باوری در میان کاربران، با ایجاد محتواهایی که از بدی اوضاع، شرایط اقتصادی، سیاسی و ... مرتبا گلایه دارند؛ فرصتی را فراهم می کند تا به مرور دفتر خاطرات ما نسبت به ایران عزیز، دین و اخلاقیات، کم رنگ تر شود و ما را در فضای سرگرمی و محتواهای بی مغز غرق کند؛‌ آن وقت است که چیزی به عنوان غیرت ملی، بادکنکی خواهد شد که هر لحظه امکان از دست رفتن آن وجود دارد.

از طرفی بسیاری مواقع، محتواها ازمیان کتاب ها، مقالات و تحقیقات فریاد می زنند که کسی بیاید و فقط بخشی از ما را گزیده گزیده و با بیانی روان به مخاطب برساند؛ اما در مسابقه تقسیم وظایف در حوزه تولید و توزیع محتوای بومی، شرکت کنندگان، برندگان و داوران مشخص نشده اند و فقط سیاستگذاران به انجام وظایف خود می پردازند.

تولید و توزیع محتوا چیز پیچیده ای نیست؛ هر فرد، سازمان و گروه می تواند تولید کننده و توزیع کننده محتوا باشد؛ محتواهایی که سرعتشان در انتشار، گوی سبقت را از دیگر رسانه ها ربوده اند و نمی ایستند تا ببینند نشست ها، همایش ها و جلسات سیاستگذاری، چه تصمیمی را برای ایجاد محتوای بومی، اعمال می کنند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند شبکه ملی اطلاعات می تواند فرصت دسترسی به محتواهای بومی و داخلی را بر بستر زیرساخت های ملی فراهم کند، اما لازم است علاوه بر تلاش وزارت ارتباطات، مردم نیز این شبکه ملی را بشناسند و آن را مطالبه کنند. موضوعی که با فرهنگ سازی، رنگ و لعاب تازه ای می گیرد و اجازه می دهد تا کاربران خودشان به این نتیجه برسند که امنیت در شبکه ملی اطلاعات به مراتب بیشتر از شبکه های خارجی است.

در این میان بهره گیری از نخبگان و دانشگاهیان عمل گرا، نقش کلیدی در اجرایی شدن تولید محتوای بومی دارد و نیازمند حمایت ازجوانان، دانشجویان و حتی دانش آموزان است.

رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی خود در دیدار با معلمان و فرهنگیان به تاثیر فضای مجازی در اقشار جوان تاکید کردند و فرمودند: «این فضای مجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چند برابر بزرگ‌تر شده؛ بعضی‌ها اصلاً در فضای مجازی تنفّس می کنند؛ زندگی‌شان در فضای مجازی است. جوانان هم با فضای مجازی سروکار دارند ، با انواع ‌و اقسام چیزها و کارها، با برنامه‌های علمی‌اش، با اینترنتش، با شبکه‌های اجتماعی‌اش، با مبادلات و امثال اینها سروکار دارند...».

بیان دیدگاه ایشان درباره فضای مجازی و توجه به لغزش های این مسیر در دیدار با افرادی که با نسل جوان و ایده های آنها مواجه اند، نیز جای تامل دارد. همچنین نقش طلاب و حوزه های علمیه در گسترش مبانی لطیف و عمیق دینی مهم به نظر می رسد، زیرا در فضایی بسته با ادبیات ثقیل، نسل جوانان چه در فضای حقیقت و چه در فضای مجاز و با این همه زرق و برق، در فضای ارتباطات جهانی، ممکن است برخلاف فطرت پاک خود عمل کنند و بر روی سرسره تبلیغات جذاب و البته حرفه ای، برای دور شدن از فرهنگ اصیل اسلامی ، قرار گیرند.

در شرایطی که سرعت رشد فناوری های نوین با فرهنگ سازی در این حوزه برابری ندارد؛ آسیب شناسی تولید و توزیع محتوای بومی ضروری به نظر می رسد و خود مطلعی است که هر کدام از مسوولان و کاربران، به عنوان یک مصرف کننده، بتوانند، به فراخور نیازها، افکار و عقاید، برایش پایانی بنویسند...

انتهای پیام