پژوهش و فناوری؛ عوامل موثر در رسیدن به توسعه در صنایع پایین‌دستی نفت‌وگاز

به گزارش سیتنا به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن در گزارشی با عنوان «آسیب‌شناسی و اصلاح ساختار توسعه فناوری در صنایع پالایش نفت و پتروشیمی کشور؛ با نگاهی بر تجربه چین» آورده است که پژوهش و فناوری عامل اصلی رقابت‌پذیری و از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار برای رسیدن به پیشرفت و توسعه در صنایع پایین‌دستی نفت‌وگاز است. پایین بودن ارزش محصولات صادراتی صنعت پتروشیمی، عدم توسعه مناسب زنجیره ارزش برخی محصولات پتروشیمایی از جمله زنجیره پروپیلن، عدم تولید مکفی برخی محصولات مورد نیاز صنایع داخلی، ترکیب نامناسب سبد پالایشی کشور و سهم بالای فرآورده‌های نفتی سنگین از جمله نفت کوره از این سبد از جمله مسائل مهم صنایع پالایش و پتروشیمی کشور هستند که یکی از عوامل مؤثر بر بهبود آن‌ها از طریق دستیابی به فناوری میسر بوده و از این بابت توجه به‌مقوله پژوهش و فناوری ضروری است.

این گزارش بیان می‌کند که شرکت ساینوپک، بزرگ‌ترین شرکت چینی در صنایع پالایش و پتروشیمی است که در سال ۲۰۲۲، با درآمد ۴۱۱ میلیارد دلار به‌عنوان پنجمین شرکت بزرگ دنیا در لیست فورچون قرار گرفت. این شرکت با به‌کارگیری شبکه پژوهش و فناوری نظام‌مند، به موفقیت‌های نسبتاً خوبی از جمله فروش ۳۲۰ لیسانس فرایندهای مختلف پالایشی و پتروشیمی که ۱۲ مورد آن، واگذاری لیسانس به کشورهای خارجی بوده، دست یافته است. با توجه به قرابت ساختار مدیریت پژوهش و فناوری کشور چین از منظر دولتی بودن، بررسی ساختار پژوهش و فناوری صنایع پالایشی و پتروشیمی کشور نسبت به شبکه مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ساینوپک می‌توان نتیجه گرفت که برنامه‌ای راهبردی برای پژوهش و فناوری در صنایع پالایش و پتروشیمی کشور نداریم.

این گزارش توضیح می‌دهد که بررسی شبکه پژوهش و فناوری شرکت ساینوپک نشان از آن دارد که اولین گام در پیاده‌سازی نظام مدیریت فناوری در این شرکت، تدوین برنامه راهبردی پژوهش و فناوری است. علی‌رغم آنکه در ایران براساس نظام‌نامه پژوهش، فناوری و تجاری‌سازی وزارت نفت مقرر شده‌ است سند برنامه راهبردی توسعه فناوری شرکت‌های تابعه اصلی مشتمل بر سبد فناوری‌های اولویت‌دار، روش اکتساب فناوری‌های اولویت‌دار، زمان‌بندی و نگاشت نهادی توسعه فناوری تدوین و تصویب شود، لکن در حال حاضر صنعت پالایش و پتروشیمی کشور فاقد برنامه راهبردی پژوهش و فناوری است. نکته حائز اهمیت اینکه مقتضی است رویکرد شرکت‌های تابعه در ورود به حوزه پژوهش و فناوری صرفاً اقتصادی نباشد و بر رفع نیازهای صنعت در حوزه پایین‌دست تمرکز بیشتری داشته ‌باشند.

این گزارش در ادامه به ضعف در فرآیندهای اجرایی و حسن اجرای آنها اشاره کرده و بیان می‌کند که نظام مدیریت فناوری مبتنی‌بر فرایندهای شناسایی، انتخاب، اکتساب، بهره‌برداری، یادگیری و محافظت از فناوری است. پیاده‌سازی این نظام مستلزم تدوین دستورالعمل‌های لازم جهت پیاده‌سازی فرایندهای اجرایی آن است. انتخاب فناوری باید از حالت سلیقه‌ای خارج شده و دارای سازوکار مدونی برای آن تدوین شود. اکتساب فناوری مرحله کلیدی در پیاده‌سازی نظام مدیریت فناوری است، در صورتی که شاخص‌ها و برون‌دادهای هر یک از این مراحل اعم از آزمایشگاهی، پایلوت و نیمه‌صنعتی به‌طور دقیق مشخص نباشد، امکان افزایش مقیاس و درنهایت تجاری‌سازی وجود ندارد. اگرچه در حال حاضر اقدامات خوبی در راستای بازتعریف برخی از این فرایندها در نظام‌نامه جدید پژوهش و فناوری وزارت نفت صورت‌گرفته، اما تاکنون دستورالعمل اجرایی زیر فعالیت‌ها و برون‌دادهای هر یک از این فرایندها تدوین نشده است. 

در این گزارش در خصوص مشکلات و خلأهای ساختار نهادی آمده است که فرایندهای اجرایی چنانچه در ساختارهای مناسب جاری نشوند، به نتیجه نخواهند رسید. لذا حفظ و تقویت ساختارهای موجود پژوهش و فناوری در صنعت پالایش و پتروشیمی و تکمیل و رفع نواقص آن از اهمیت زیادی برخوردار است. بررسی نتایج مطالعه تطبیقی انجام شده نشان از فقدان مرکز تجاری‌سازی و بازاریابی فناوری‌های توسعه‌یافته در صنعت پالایش و واحد راهبر ستادی پژوهش و فناوری در صنعت پتروشیمی دارد.

در این گزارش به نقصان در شکل گیری شبکه پژوهش و فناوری اشاره و بیان شده‌است که در ایران، پژوهشگاه صنعت نفت، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، پژوهشکده ازدیاد برداشت از مخازن نفت‌وگاز از جمله مجریان پژوهشی اصلی صنعت نفت محسوب می‌شوند. از سوی دیگر، بخش‌های پژوهش و توسعه (R&D) واحدهای عملیاتی نیز در شمار مجریان پژوهش این صنعت هستند. همچنین، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در کنار شرکت‌های خصوصی کشور، جمع مجریان پژوهشی این صنعت را تکمیل می‌کنند. 

این گزارش ادامه می‌دهد که به‌منظور تقویت دستاوردهای حاصل‌شده و استفاده حداکثری از ظرفیت موجود با بهره‌مندی از توان همه فعالان و پوشش ریسک به‌کارگیری فناوری، لازم است با تدوین دستورالعمل‌های لازم جهت پیاده‌سازی فرایندهای اجرایی مربوطه، زمینه شکل‌گیری شبکه پژوهش و فناوری صنعت پالایش و پتروشیمی فراهم شود.

این گزارش در ادامه پیشنهاداتی در زمینه ارتقای وضع موجود پژوهش و فناوری در صنعت پالایش و پتروشیمی کشور ارائه داده است که تدوین و تصویب برنامه راهبردی پژوهش و فناوری در صنایع پالایش و پتروشیمی توسط شرکت‌های اصلی تابعه و تأیید نهایی در وزارت نفت، اولین پیشنهاد است و در توضیح آن مطرح می‌کند که در اکتساب فناوری‌های ارتقای باقیمانده‌های سنگین پالایشگاهی و کاهش تولید نفت کوره اعم از آسفالت زدایی با حلال (SDA)، کراکینگ کاتالیستی ته‌مانده‌ها (RFCC) و هیدروکراکینگ ته‌مانده‌ها (VCC) با رویکرد توسعه یکپارچه صنایع پالایشگاهی و پتروشیمیایی (پتروپالایشگاه) تسریع شود. 

دومین پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر تسریع در اکتساب فناوری‌های مورد نیاز طرح‌های پیشران صنایع پتروشیمی در زنجیره‌های اتیلن، پروپیلن و متانول است. 

این گزارش ادامه می‌دهد که به‌موجب تبصره «۳» ماده (۳) قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی، یکی از وظایف سازمان‌های توسعه‌ای ورود فعال به حوزه صنایع با فناوری پیشرفته و صنایع خطرپذیر است. لذا لازم است اصلاح و تکمیل ساختار نهادی، اصلاح فرایندهای اجرایی و بازتعریف مأموریت در راستای مدیریت و توسعه فناوری با هدف پایش فناوری، تولید محتوا با هدف افزایش سطح عمومی صنعت، انتقال فناوری و بومی‌سازی آن، تجاری‌سازی و بازاریابی فناوری‌ها در دستور کار وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آن قرار گیرد.

در ادامه این گزارش پیشنهاداتی نظیر ایجاد واحد راهبر ستادی پژوهش و فناوری شامل مدیریت پژوهش و فناوری هم سطح با سایر مدیریت‌ها و شورای پژوهشی در سطحی بالاتر از لایه مدیریت در شرکت ملی صنایع پتروشیمی (وزارت نفت) و تأسیس مرکز فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران با هدف مدیریت فرایند تدوین لیسانس، تجاری‌سازی و بازاریابی فناوری‌های توسعه‌یافته (وزارت نفت) مطرح شده‌است. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش دو سناریو برای اجرایی شدن راهبرد پیشنهادی خود، مطرح می‌کند که در توضیح این دو سناریو بیان می‌کند که به‌موجب اجرای تبصره «۳» ماده (۳) قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی، شرکت غیردولتی پژوهش و فناوری پالایش، با سهام‌داری عمده حداکثر ۴۹ درصد شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران با مشارکت شرکت‌های پالایشی غیر‌دولتی فعال در صنعت نفت تأسیس شود و با رعایت تبصره «۱» ماده (۴) قانون مدیریت خدمات کشوری، شرکت دولتی پژوهش و فناوری پالایش ذیل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران تأسیس شود.

انتهای پیام