دولت‌های پیشرو چه سیاستی در قبال علم و فناوری دارند؟
در تمام کشورهای مطرح در عرصه علم و فناوری دولت‌ها نقش بسیار پررنگی در حمایت از فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی در دانشگاه‌هها و دیگر مراکز فعال در این عرصه دارند.
به گزارش سیتنا به نقل از ایسنا، هر چند تفاوت‌هایی در نحوه حمایت دولت‌های پیشرو از سازمان‌ها و مراکز علمی وجود دارد اما می‌توان از اکثر آنها به عنوان نمونه‌های موفق در این رابطه یاد کرد.
سازمان یونسکو نیز در این زمینه مجموعه راهکارهایی ارائه کرده است که مهمترین بخش‌های آن در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
رابطه بین دولت‌ها و مراکز تولید علم و سازمان‌های دانش‌بنیان رابطه‌ای دوطرفه است و سرمایه‌گذاری دولت در این مراکز می‌تواند در آینده نزدیک آورده اقتصادی مناسبی برای دولت‌ها داشته باشد.
به همین دلیل دولت‌ها می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های مناسب، برنامه‌ریزی دقیق و شراکت با سازمان‌های علمی از این فرصت‌های اقتصادی نهایت استفاده را ببرند.
دولت‌ها در دنیای امروز باید ارزیابی مجددی بر اختصاص منابع در زمینه علم و فناوری داشته باشند و بعلاوه تلاش کنند بازخورد بهتر و بیشتری از سرمایه‌گذاری‌های خود بدست آورند.
برای پیشبرد فعایت‌های علمی و دانش‌بنیان دولت‌ها باید امکانات مالی را تا حد ممکن فراهم کرده و همچنین در صورت نیاز با این مراکز شراکت کنند تا سرعت پیشرفت طرحها کند نشود.
یکی از مواردی که توجه ویژه دولت‌ها را می‌طلبد، ایجاد شبکه‌های دانش و اطلاعات است تا در آنها صاحبان کسب‌وکارهای علمی بتوانند به خوبی با هم در ارتباط باشند و نیازهای خود را برطرف کنند.
یونسکو در مقاله خود به چند فاکتور مهم برای برنامه‌های آتی دولت‌ها اشاره کرده است:
1- دولت‌ها باید همواره به طرح‌های علمی که می‌توانند در کوتاه‌مدت عملیاتی شوند، به دید یک فرصت مناسب اقتصادی نگاه کنند و به عنوان شریک در آغاز مسیر حاضر باشند تا پس از کسب نتایج مناسب آن شرکت یا سازمان امکان خصوصی‌سازی داشته باشد.
2- پارلمان‌ها و مجالس قانون‌گذاری باید موانع و برخی از قوانین سخت را از سر راه سازمان‌های فعال در عرصه‌های علمی و فناوری کنار بزنند تا روند رشد این مراکز با سرعت خوبی ادامه پیدا کند.
3- دولت‌ها از برنامه‌هایی حمایت کنند که بیشتر در راستای زندگی بهتر و رفع چالش‌های ملی و جهانی هستند و در صورت امکان به جذب سرمایه‌های بین‌المللی نیز روی بیاورند.
در ادامه به بررسی نحوه فعالیت موفق‌ترین دولت‌ها و دیگر مراکز حمایتی در کشورهای مختلف می‌پردازیم:
ژاپن؛ غول دنیای فناوری و الکترونیک
در ژاپن اختصاص بودجه‌های حمایتی به طرح‌های علمی فقط با تایید "کمیته مستقل مدیریت منابع"(IAIs) امکان‌پذیر است. این کمیته مسئول بررسی تمامی طرح‌های علمی، تشخیص طرح‌های دارای صلاحیت، تخصیص بودجه حمایتی، حمایت سازمانی و اعطای مجوزهای مورد نیاز برای طرح‌های علمی در ژاپن است.
این کمیته متشکل از دو بخش مجزاست. بخش اول از تمام آژانس‌های حمایتی دولتی ژاپن که در زمینه علم و فناوری فعالیت می‌کنند، تشکیل می‌شود.
آژانس‌هایی نظیر "آژانس علم و فناوری ژاپن"(JST)، "انجمن ارتقای علم ژاپن"(JSPS) و "سازمان توسعه انرژی‌های نو"(NEDO) در بخش اول این کمیته فعالیت می‌کنند.
در بخش دوم آژانس‌های تحقیقاتی مستقل و غیردولتی هستند که در زمینه‌های مختلف از جمله علوم پایه، مهندسی و صنایع مختلف فعالند.
تمامی محققان و دانشگاههای ژاپن طرح‌های خود در زمینه‌های مختلف را به وزارتخانه متبوع و یا سازمان‌های مرتبط ارائه می‌کنند و در صورتی که طرح‌های آنها بتواند نظر موافق کمیته مستقل را جلب کند، تحت حمایت دولت قرار می‌گیرند و می‌توانند از بودجه و امکانات دولت استفاده کنند.
آلمان؛ حمایت مداوم دولت‌ها در 200 سال اخیر
از قرن بیستم نام آلمان همواره به عنوان مهد دانشمندان بزرگ بر سر زبان‌ها بوده است و این موضوع نشان‌دهنده اهتمام ویژه دولت‌های این کشور در موضوع مطالعات علمی بوده است.
در دوره جنگ جهانی دوم نیز آلمان تحت حکمرانی نازی‌ها توانست به پیشرفت‌های چشمگیری دست یابد و پس از تقسیم آن به دو کشور غربی و شرقی، نام آلمان غربی با پیشرفت‌های صنعتی گره خورد.
در حال حاضر بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی مورد نظر اتحادیه اروپا از سوی دانشگاهها، موسسات علمی و صنایع آلمانی و تحت حمایت دولت این کشور به نتیجه می‌رسد.
سیاست‌های دولت فدرال آلمان برای حمایت از طرح‌های مختلف به سه دسته تقسیم می‌شود:
1- راهبرد تعالی علمی
این راهبرد مجموعه برنامه‌هایی با هدف بهبود جایگاه آلمان به عنوان یک کشور برجسته برای تحقیق در درازمدت در عرصه بین‌المللی است.
توسعه دانشگاههای آلمان، حمایت از پژوهش‌های با استاندارد بالا و تسهیل همکاری در سیستم پژوهش‌های علمی و دانشگاهی از مهمترین سیاست‌های دولت فدرال آلمان است که از سال 2005 آغاز شده است.
2- راهبرد حمایت از فناوریهای برتر
آلمان برنامه ویژه‌ای برای اختراعات و نوآوری دارد و قصد دارد به قطب اختراعات و فناوریهای برتر(High-Tech) تبدیل شود.
در این راهبرد دولت آلمان تلاش می‌کند از طرحها و ایده‌هایی که قابلیت عملیاتی‌سازی و صنعتی شدن حمایت همه‌جانبه داشته باشد.
افزایش سرعت رسیدن ایده‌ها به مرحله عمل مهمترین هدف دولت آلمان برای طرح‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها است.
3- راهبرد تحقیقات و آموزش بین‌المللی
دولت آلمان برای مسائل و چالش‌های علمی بین‌المللی موجود نیز برنامه دارد. در پایگاه اینترنتی وزارت آموزش و تحقیقات آلمان آمده است که با توجه به اینکه 90 درصد علم و دانش جهان در خارج از آلمان تولید می‌شود به همین دلیل انجام فعالیت‌های علمی و تسهیل امکان انجام تحقیقات دانشگاهی و علمی بین‌المللی از اولویت‌های دولت المان است.
مطرح شدن آلمان به عنوان یک مقصد مطلوب برای دانشجویان خارجی و استفاده از توانمندی‌های محققان بین‌المللی یکی از مهمترین اهداف این راهبرد محسوب می‌شود.
رایگان بودن تحصیل در دانشگاههای آلمان برای دانشجویانی که به زبان آلمانی مسلط هستند از جمله نتایج این راهبرد است.
آمریکا؛ نظام آموزش عالی در مستقل‌ترین وضعیت ممکن
مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی در آمریکا نیازهای مالی خود را از منابع مختلفی تامین می‌کنند و دولت بیشتر نقش سرمایه گذار دارد.
کارآفرینی دانشگاههای آمریکا یکی از مهمترین و پایه‌ای ترین مسائلی است که در سیاست‌های کلان آموزش عالی این کشور تعریف شده است. بسیاری از دانشگاهها تلاش می‌کنند تا از وابستگی خود به دولت بکاهند و در مسیر استقلال بیشتر گام بردارند.
کالج‌ها و دانشگاهها در آمریکا می‌توانند خصوصی یا دولتی باشند اما در دولت فدرال وزارتخانه‌ای که متولی تحصیلات تکمیلی در کشور باشد وجود ندارد و ریاست دانشگاهها معمولاً توسط هیئت امنا یا هیئت مدیریت دانشگاهها تعیین می‌شوند.
در آمریکا بودجه دانشگاههای دولتی عموماً توسط دولت محلی و همچنین از محل کمکهای مالی افراد و شرکتهای خصوصی تأمین می‌شود. بخش عمده‌ای از منابع مالی دانشگاههای ایالتی از محل مالیات های پرداختی شهروندان همان ایالت تأمین می‌شود. در نتیجه شهریه دانشگاههای دولتی برای شهروندان ساکن هر ایالت – که مالیات هایشان را به موقع پرداخته باشند- ارزانتر خواهد بود و دانشجویانی که از ایالت ها یا کشورهای دیگر به هر دانشگاه وارد می‌شوند شهریه سنگین تری پرداخت می‌کنند.
بطور مثال دانشگاه هاروارد با سرمایه کل ۲۹ میلیارد دلاری خود یک دانشگاه تماماً خصوصی است که بودجه سالیانه خود را از منابع گوناگون مانند صنعت، پروانه اکتشاف و اختراع، سرمایه داران و همچنین از دایره فارغ التحصیلان خود تامین می‌کند.
دانشگاههای آمریکا از نظر تصمیم گیری و اختیارات، به شدت (نسبت به دولت فدرال) غیر متمرکز عمل می‌کنند؛ و این برگرفته از متمم دهم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا است.
یکی از دلایل مهم موفقیت دانشگاههای آمریکایی در سالیان متمادی، حمایت روزافزون نهادهای غیر دولتی، شرکت‌ها، و افراد خیّر آمریکا از نظام آموزش عالی کشورشان بوده‌است. این فرهنگ وقف به موسسات فرهنگی در دنیا کم‌نظیر است.
تنها در سال ۲۰۰۷، دانشگاههای آمریکا مجموعاً مبلغ ۳۰ میلیارد دلار هدایای نقدی دریافت نمودند.
از مهمترین حامیان مالی آموزش عالی در تاریخ آمریکا می‌توان افرادی همچون خانواده راکفلر، اندرو کارنگی و وندربیلت را نام برد که حق زیادی بر گردن موفقیت امروزی دانشگاههای بزرگ و سرشناس آمریکا دارند.
بزرگترین هدیه در تاریخ آموزش عالی آمریکا از آنِ بنیاد بیل و ملیندا گیتس است که مقدار آن افزون بر یک میلیارد دلار بوده است و بزرگترین دریافت کنندهٔ یک هدیه دانشگاه کلتک است که هدیه ای ۶۰۰ میلیون دلاری دریافت نمود.
نقش دولت‌های فدرال و دولت مرکزی آمریکا در دانشگاههای غیردولتی بیشتر به عنوان سرمایه‌گذار و حامی طرح‌های علمی و تحقیقاتی است.
ارگان‌های دولتی همانند موسسات ملی بهداشت ایالات متحده آمریکا، وزارت نیرو ایالات متحده آمریکا، و بنیاد ملی علوم آمریکا نقش بسیار عمده‌ای را در تامین مخارج پژوهشی دانشگاهها بر عهده دارند و با توجه به نوع تحقیقات و نتایج آن اقدام به سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها می‌کنند.
چین؛ دومین اقتصاد پرقدرت دنیا
چین معمولاً به عنوان یک ابرقدرت جدید بالقوه توصیف می‌شود و بسیاری از تحلیلگران معتقدند پیشرفت اقتصادی سریع، توانایی نظامی فزاینده، جمعیت بسیار زیاد و تأثیرگذاری روبه رشد بین‌المللی نشانه‌هایی هستند که از نقش برجسته جهانی این کشور در قرن بیست‌ویکم حکایت می‌کنند.
چین به عنوان دومین اقتصاد قدرتمند جهان قصد دارد از قدرت اقتصادی خود برای پیشرفت در زمینه‌های مختلف علمی، دانشگاهی و فناوری استفاده کند.
این برنامه قصد دارد تا توانایی چین را در تمام عرصه‌های اصلی علم و فناوری از جمله مهندسی، پزشکی، فضا و قابلیت‌های نظامی بهبود ببخشد.
آمارها نشان می‌دهد که چین به خوبی در این مسیر حرکت می‌کند و تغییرات ملموسی در عرصه‌های مختلف حس می‌شود.
در سال 2015 دولت این کشور بودجه 1.42 تریلیون یوآن (213.4 میلیارد دلار) را برای حمایت از طرح‌های علمی به تصویب رساند که در دنیا رتبه دوم را برای بودجه‌های علمی به خود اختصاص داد. رشد اقتصادی چین سبب افزایش 35 درصدی بودجه تحقیقات علمی شده است.
در سند مصوب هیئت دولت چین به این نکته اشاره شده است که این کشور باید به عنوان یک رقیب جدی برای دیگر کشورهای فعال در عرصه علم و فناوری مطرح شود و در این راستا گسترش دانشگاههای این کشور در دستور کار قرار گرفته است.
دانشگاههای چین در سال‌های اخیر به خاطر حمایت‌های جدی دولت این کشور بسیار گسترش پیدا کرده‌اند و تمرکز ویژه‌ای بر روی همکاری با دیگر دانشگاههای جهان و شرکت در تحقیقات بین‌المللی دارند.
تلاش برای جذب محققان و دانشجویان خارجی برجسته بخش دیگری از برنامه‌های دانشگاههای این کشور است.
حضور دولت چین در دانشگاههای این کشور و جهت‌دهی به برنامه‌های آنها شدیدا حس می‌شود.
آموزش محققان برجسته و بااستعداد برای تضمین آینده علمی چین یکی از دغدغه‌های اصلی برنامه‌ریزان عرصه آموزش عالی چین بوده است.
علاوه بر برنامه‌های ویژه برای حمایت از دانشگاهها، ساخت و گسترش مراکز تحقیقاتی در شهرهای بزرگ نظیر پکن و شانگهای از اولویت‌های دولت چین است.
سوئد؛ بزرگترین حامی علم در اسکاندیناوی
دولت سوئد با سرمایه‌گذاری پنج میلیارد دلاری در زمینه علم و فناوری بزرگترین حامی تحقیقات علمی در منطقه اسکاندیناوی محسوب می‌شود.
در کنار دولت، این کشور آژانس‌های علمی حمایتی و همچنین صنایع بزرگ سوئدی در حمایت از تحقیقات علمی و دانشگاهی نقش دارند.
در کنار منابع داخلی، مراکز تحقیقاتی در سوئد از اتحادیه اروپا نیز کمکهای مالی، تجهیزاتی و علمی دریافت می‌کنند.
در سوئد چهار آژانس دولتی حمایتی عمده وجود دارد که به حمایت از طرح‌های تحقیقاتی در تمامی رشته‌های پرطرفدار از جمله مهندسی، پزشکی، فناوریهای روز و علوم انسانی اشتغال دارند.
در بین این آژانس‌ها بیشترین مبلغ اختصاص‌یافته برای حمایت از تحقیقات در حدود 5.5 میلیارد کرون (618 میلیون دلار) بوده است.
علاوه بر آژانس‌های دولتی، چندین آژانس حمایتی خصوصی در این کشور فعال هستند که با توجه به سیاست‌های علمی و تحقیقاتی خود به حمایت از طرح‌های مختلف می‌پردازند.
برای نمونه این مراکز در پنج سال گذشته بیش از 450 میلیون دلار به مراکز دانشگاهی و آموزش عالی در سوئد کمک کرده‌اند.
جامعه مبارزه با سرطان سوئد یکی دیگر از این مراکز است که 44 میلیون دلار به تحقیقات انجام شده در این زمینه کمک کرده است.
در کنار آژانس‌های حمایتی، بنیادهای موقوفه زیادی در سوئد فعالند که نقش مهمی در حمایت از تحقیقات علمی دارند. بسیاری از این مراکز در سال‌های دهه 90 میلادی تاسیس شده‌اند و سالانه مجموعا حدود 135 میلیون دلار به تحقیقات علمی و دانشگاهی کمک می‌کنند.
توانمندی علمی سوئد به خاطر حمایت‌های همه‌جانبه از سوی دولت و دیگر مراکز حمایتی، رشد قابل توجهی داشته است.
انتهای پیام
افزودن دیدگاه جدید