بحران ریشه‌دار و پر دامنه نیروی انسانی متخصص در صنعت فاوا

دکتر نسیم توکل، عضو اتاق بازرگانی تهران در یادداشتی برای سیتنا نوشت: در یک سال گذشته گفت‌وگو های بسیاری از کارآفرینان صنعت فاوا و اعضای هیئت مدیره تشکل‌ها و انجمن‌های ذیل صنعت فاوا دیده و خواندم که در میان همگی یک نکته و دغدغه مشترک وجود داشته است. خواسته‌ نزدیک به همه اعضاء و کارآفرینان صنعت فاوا در رسته‌ها و خدمات مختلف که گذشته از بحث مطالبات از دولت، چالش بیمه، مالیات و بدهی‌ها موضوع بحران منابع انسانی در صنعت فاوا است.

البته این چالش در تمامی صنایع دیده می‌شود و این نقص نقاط مختلفی از محیط کسب‌وکار کشور را با بحران روبه‌رو کرده است. با این حال، از آنجا که در صنعت فاوا موضوع منابع انسانی بیشتر به تخصص وابسته بوده و افراد متخصص فراوانی کمتری دارند، برجسته‌تر می‌نماید. نباید از یاد برد که صنعت فاوا تربیت و وجود نیروی انسانی خود را دست‌کم در بیست سال گذشته مدیون دو، سه آموزشگاه بزرگ هست که نیروهای خروجی از دانشگاه را برای قرار گرفتن در صنعت و فراگیری آموزش تخصصی کاربردی آموزش داده‌اند. اگر چه، این آموزشگاه‌ها ظرفیت مشخصی دارند و اگر بخواهیم دقیق‌تر نگاه کنیم تمرکز آن‌ها بیشتر در تهران است و این قابلیت برای افرادی که ساکن شهرهای دیگر ایران هستند، وجود ندارد.

در حقیقت هر چه صنعت فاوا به سمت شهرستان‌ها پیش می‌رود موضوع کمبود نیروی انسانی متخصص قوت بیشتری می‌یابد. بسیاری از این نیروها با توجه به رفتار سازمانی و فرهنگی که دارند ترجیح می‌دهند به صورت آزاد فعالیت کنند. در حالی که بخش کارفرمایی به هیچ عنوان نمی‌تواند قسمت کلیدی و حیاتی کسب‌وکار خود را که به توسعه و رشد نیز مربوط می‌شود را برون سپاری کند و نیاز دارد که آن بخش در داخل شرکت ایجاد شود. بنابراین هنوز هم خیلی شرکت‌ها فاقد فرآیند تحویل کار از نیروی برون‌سپاری هستند و در کشور نیز قوانینی که با قدرت از منع افشاء اطلاعات حیاتی کسب‌وکارها، تعهد تحویل به موقع پروژه و در نمای کلی حمایت از منافع کارفرما کند نداریم. برون سپاری همیشه چالش بوده و این مسئله امروز تبدیل به خلاء در فضای صنعت و بحرانی برای توسعه بدل شده است.

معضل مهاجرت

اما از همه مهم‌تر، معضل مهاجرت است. بخش تحقیق و توسعه شرکت‌ها عموماً نیروهایی به خدمت می‌گیرند که پس از تکمیل یک طرح تحقیقاتی نیاز به استقرار آن‌ها برای بیش از سه سال وجود دارد اما نیروهای متخصص در این زمینه پس از یک دوره کوتاه ماندگاری در بخش صنعت فوراً به فکر مهاجرت و دریافت موقعیت شغلی بهتر در کشورهای پیشرفته می‌افتند و عموماً در دریافت این جایگاه‌ها موفق می‌شوند. در واقع، جذب آن‌ها به بخش خصوصی و گروه‌های صنعتی به این دلیل است که مسیر دریافت اجازه اقامت و کار در آن کشورها طولانی است و نیروها در این فاصله به دنبال کسب‌ درآمد و جبران هزینه‌ها می‌افتند و در میانه کار شرکت‌ها را رها می‌کنند. از این رو، تحویل کار نهایی به واسطه وجود اشکالات، نیاز به اصلاح و ایجاد تغییرات نیمه تمام باقی می‌ماند و در این مسئله متضرر اصلی کارفرمایان و صنعت کشور هستند که پروژه سفارشی خود را با صرف کلی هزینه تحویل نگرفته‌اند و حالا برای تکمیل آن باید زمان زیادی صرف یافتن نیروی متخصص و تکمیل پروژه نمایند.

بنابراین، شرکت‌های موفق در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات آن‌هایی هستند که نقش کلیدی خود را در هیئت مدیره جذب کرده‌اند و به صورت کامل وابسته به منابع انسانی و نیروهای آزاد نیستند. هر چند این مدل، از نظر امروزی طرح کسب‌وکار اشتباه هست اما متأسفانه ضعف‌های موجود باعث تمسک به این روش‌ها شده است. هر چند که در کشور تلاش‌هایی برای ماندگار و کند کردن مهاجرت نخبگان صورت گرفته است اما در عمل تجربه نشان داده که روند مهاجرت تسریع شده و استخدام نیروهای متخصص همانطور که اشاره شد، چندین ماه به طول می‌انجامد. در صورت یافتن فردی واجد شرایط شرکت‌ها مجبور هستند که تمام خواسته‌های حتی غیر منطقی افراد را به واسطه نیاز به آن تخصص بپذیرند. در نهایت، این به معنای هدر رفتن زمان ارزشمند کسب‌وکارها برای توسعه کسب‌وکار و رشد فناوری است.

بخش تحقیق و توسعه شرکت‌ها عموماً نیروهایی به خدمت می‌گیرند که پس از تکمیل یک طرح تحقیقاتی نیاز به استقرار آن‌ها برای بیش از سه سال وجود دارد اما نیروهای متخصص در این زمینه پس از یک دوره کوتاه ماندگاری در بخش صنعت فوراً به فکر مهاجرت و دریافت موقعیت شغلی بهتر در کشورهای پیشرفته می‌افتند و عموماً در دریافت این جایگاه‌ها موفق می‌شوند.

انتظار طولانی بخش خصوصی

بخش خصوصی برای زمان زیادی منتظر ماند تا دولت‌ها راهکار و برنامه‌ریزی برای حل این معضل‌ها، بهبود فضای کسب‌وکار و افزایش فراوانی نیروهای متخصص مورد نیاز صنعت ارائه کنند اما اتفاقی نیفتاد. از سوی دیگر، تعداد آموزشگاه‌های ارائه دهنده سر فصل‌های فنی و مهارت افزایی بسیار کم هست و هر چه تخصص‌ها ویژه می‌شوند تعداد افراد پایین‌تر می‌آید. از این رو، یکی از گزینه‌ها این است که تشکل‌های زیر مجموعه اتاق بازرگانی و یا سازمان نظام صنفی برای توسعه منابع انسانی، تخصص‌گرایی و ترغیب افراد بیشتر برای ورود به صنعت فاوا تلاش کنند. مثلاً می‌دانیم بالای 60 درصد از فارغ التحصیلان رشته‌ فناوری اطلاعات دختران هستند اما نقش بسیار پایینی در این صنعت دارند و اغلب پس از اتمام دانشگاه باید دوباره آموزش ببینند تا مهارت آن‌ها افزایش یابد، در حالی که بسیاری از دانشجویان در طول تحصیلات باید آگاه شوند که نباید به دانشگاه بسنده کنند و دوره‌های مهارت آموزی را همزمان بگذرانند تا وقتی فارغ‌التحصیل شدند آماده ورود به بازار کار شوند. بخش خصوصی باید این مسائل را از دانشگاه مطالبه کند و آنها بدانند که نیروهای خروجی دانشگاه به درد بازار کار و صنعت نمی‌خورند.

همچنین، دوره‌های آموزشی که هم‌اکنون از سوی برخی سازمان‌های دولتی و سازمان فنی حرفه‌ای برگزار می‌شوند نیز به بروز رسانی نیاز دارند و باید انعطاف بیشتری وجود داشته باشد تا با توجه به سرعت بالا فناوری و تخصص در این صنعت انرژی این بخش آموزشی در مسیر قدیمی اتلاف نشود و نیروی انسانی مورد نیاز بخش خصوصی تأمین شود. عجیب اینکه در میان گروه‌های آموزشی خصوصی که تخصص گرایی مد نظر آنها است، بحران اساتید و مدرس وجود دارد. یعنی در بسیاری تخصص‌ها باید فردی به خارج از کشور فرستاده شود و پس از فراگیری علم روز به کشور بازگردانده و به آموزش دیگران مشغول شود که متأسفانه با وضعیت فعلی ارز و افزایش هزینه‌ها آموزشگاه‌ها توان چنین سرمایه‌گذاری را ندارند و بحران منابع انسانی هر روز دامنه بیشتری می‌یابد. شاید دولت بتواند با اختصاص برخی تسهیلات یا امتیازات به آموزشگاه‌ها و گروه‌های متخصص امکان به وجود آمدن چنین زمینه‌ای را فراهم کند و نیروهای متخصص را در کشور پرورش دهد. در غیر اینصورت تشکل‌ها و انجمن‌های تخصصی بخش خصوصی می‌توانند با برنامه‌ریزی در این مورد سرمایه‌های مورد نیاز را از درون خود برای فرستادن نیروهای شایسته به دوره‌های آموزشی خارج از کشور با اخذ تعهد از این افراد برای بازگشت و خدمت به صنعت فراهم کند.

انتهای پیام