دیپلماسی فیس بوکی آقای ظریف

آزاده افتخاری* - تا چندی پیش، شاید زمان کوتاهی قبل از انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد، نام کمتر مقام ایرانی در فیس بوک به ثبت رسیده بود و شمار اندکی که صفحه ای به نام خود داشتند، به ندرت در این فضای مجازی فعال بودند. اما در دوران پسا انتخابات، نه تنها فیس بوک بین مقامات محبوب شد، بلکه پای دیپلماسی نیز به آن باز شد.

دوران انتخابات ریاست جمهوری و پس از آن موجب شد که نام مقامات یکی پس از دیگری در فیس بوک نمایان شود و مخاطبان نیز رفته رفته از چند صد به چندین هزار نفر برسد. حسن روحانی، رئیس جمهور کنونی در زمره نخستین مقاماتی بود که در دوران انتخابات توجه ها را در فیس بوک به خود جلب کرد. چند نامزد انتخاباتی دیگر نیز اقدام مشابهی انجام دادند که به اندازه روحانی موفق نبود. روحانی به صورت روزانه صفحه فیس بوک خود را با پست هایی که بیانگر نظرات شخصی او بود، به روز می کرد و هر روز نیز صدها نفر به جمع مخاطبان اش افزوده می شد. با معرفی کابینه، اعضای هیات دولت نیز به تدریج در صفحه های فیس بوک خود فعال شدند.

اکنون به نظر می رسد محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت تدبیر و امید گوی سبقت را در فیس بوک از سایر مقامات ربوده است. ظریف 53 ساله که در قدرت سخنوری و تسلط بر عرصه دیپلماسی تحسین بسیاری را برانگیخته - به نحوی که از کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل پیشنهاد کار در این نهاد بین المللی را دریافت کرده - می کوشد همگام با دنیای مدرن پیش برود و به شیوه مقامات سایر کشورها، در فیس بوک اش فعالیت کند.  ظریف در کتاب آقای سفیر که حاصل 40 ساعت مصاحبه انجام شده با وی است، خاطرنشان می کند که او اولین دستگاه کامپیوتر را به وزارت خارجه برده و نخستین مقام این وزارتخانه نیز تحت نظارت وی برای کار با این دستگاه آموزش دیده است. حالا ظریف از تسلط توامان با علوم کامپیوتری و زبان انگلیسی برای فعالیت در فضایی مجازی استفاده می کند که یک میلیارد نفر از جمعیت جهان شامل 18 میلیون ایرانی، عضو آن هستند. نماینده سابق ایران در سازمان ملل متحد و دانش آموز دبیرستان علوی که نخستین سخنرانی خود را در حالی انجام داد که سال دوم دبستان بود، اکنون نزدیک به 100 هزار مخاطب فیس بوکی دارد. او از خانواده ای بسته، محافظه کار ، سنتی و البته متمول می آید و معتقد است دلیل آنچه که آن را اجتماعی نبودن خود می داند نیز همین ویژگی های خانوادگی است. اما عملکرد سه دهه ای ظریف در صحنه دیپلماسی ایران و محبوبیت فیس بوکی اش، بر توانایی های وی برای برقراری ارتباط موفق صحه می گذارد.

او از روز نخست معرفی به عنوان وزیر خارجه و گرفتن رای اعتماد از مجلس شورای اسلامی، عکس هایی را از محل کارش به اشتراک گذاشته و گاهی نیز پست هایی در مورد مسائل روز نوشته است. ظریف حتی به دلیل وقفه های پیش آمده به دلیل مشغله کاری از مخاطبان پوزش خواست و وعده داد که همواره در این فضای مجازی فعال باشد. اقدامی که نشان دهنده تمایل وزیر خارجه جدید به تعامل نزدیک با مردم کشورش به موازات برقراری رابطه با جامعه بین المللی است.  

اما نخستین پست فیس بوکی ظریف در صبح روز جمعه توجه اغلب رسانه های داخلی و خارجی را به خود معطوف کرد. توجهی که حاکی از اهمیت این صفحه برای مخاطبان دارد. هرچند ظریف در هفته های اخیر، مصاحبه های زیادی با رسانه ها انجام داده، اما این پست فیس بوکی نیز به اندازه این مصاحبه ها بازتاب داشته است.

 از آنجایی که در چند روز اخیر مساله سوریه در کانون توجه بین المللی قرار دارد، ظریف نخست شش پرسش را در مورد اقدام نظامی علیه سوریه در صفحه فیس بوک خود منتشر کرد. واکنش مخاطبان به این پست و تعداد اظهار نظرها به اندازه ای زیاد بود که وزیر خارجه ساعاتی بعد، یک پست دیگر در فیس بوک خود گذاشت که در آن به برخی انتقادهای مطرح پاسخ داده بود.

ظریف به همان اندازه که از به کار بردن واژه دشمن بیزار است، از جنگ نیز نفرت دارد. او در پست فیس بوک خود خاطرنشان می کند که 85 درصد کشورهای آغاز کننده جنگ به اهداف خود نرسیده اند.به این ترتیب وزیر خارجه ایران در این صفحه پرمخاطب با زبانی دیپلماتیک به نکوهش جنگ می پردازد.

ظریف پست های خود را هم به زبان فارسی می نویسد ، هم انگلیسی که در آن تبحر ویژه ای دارد. شاید وزیر خارجه جدید ایران و آقای سفیر سابق، آنگونه که خود می گوید نام ادویه ها و غذاهای آمریکایی را به زبان انگلیسی نداند اما حتی منتقدان غربی اش نیز اعتراف می کنند که او به خوبی انگلیسی را صحبت می کند و غرب و به خصوص آمریکا را می شناسد. به این ترتیب وزیر خارجه ایران برای انعکاس دیدگاه های اش، منتظر درخواست مصاحبه رسانه ها نمی ماند و در کوتاه ترین زمان ممکن در مورد موضوعات مهم روز دیدگاه خود را با مخاطبان داخلی و خارجی در میان می گذارد. زیرا وی بر این باور است که امروز نه اقتصاد بلکه احساسات هم جهانی شده و نحوه ارائه دیدگاه ها می تواند در سطح بین المللی نفوذ و آسیب پذیری ایجاد کند.

در مقابل، وی با این اقدام از نظر تعداد قابل توجهی از مخاطبان اش نیز مطلع می شود. کم اطلاعی؛ یکی از نقد های وارد ظریف بر سیاست خارجی ایران در نخستین سال هایی است که او در سازمان ملل مشغول به کار بود. وزیر خارجه جدید ایران معتقد است که باید در دیپلماسی واقع بین بود . به نظر می رسد ارتباط نزدیک با 100 هزار مخاطب می تواند در ایجاد این نگاه واقع بینانه موثر باشد.

چنین به نظر می رسد که وزیر خارجه  با اشراف بر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات در فضای مجازی، تلاش می کند علاوه بر استفاده از قدرت سخنوری و مهارت های معمول، از فرصت موجود در فضای مجازی نیز برای تعامل بهره ببرد. چرا که صحنه دیپلماسی مسابقه جدی در به دست آوردن منابعی است که قدرت ایجاد می کند. منابعی که در جهان امروز با توجه به تحولات عظیم در حوزه ارتباطات ایجاد شده و نحوه ارائه دیدگاه ها می تواند در سطح بین المللی، نفوذ و آسیب پذیری ایجاد کند.

* دیپلماسی ایرانی