ایجاد شبکه ملی اطلاعات مهم‌ترین اولویت دولت در فضای مجازی باشد
گاهی شما مجبور هستید در مقابل گوگل که در تمام دنیا مشهور به سوءاستفاده از اطلاعات کاربران است اقدامات سلبی هم انجام بدهید. اما اگر شما یک فرصت مناسب ایمیل در جامعه ایرانی با ظرفیت مناسب قرار می‌دادید، آن وقت مردم وابسته به جیمیل نمی‌شدند که شما برای ایجاد محدودیت در این حوزه مشکل داشته باشید. اینها قطعا دو بال هستند.
دکتر جلال غفاری، رئیس پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی در گفتگو با روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی به بررسی مهم‌ترین اولویت رئیس‌جمهور آینده در خصوص ساماندهی فضای مجازی پرداخت . وی در تعریف فضای مجازی گفت : می‌توان فضای مجازی را با رهیافت فن‌سالارانه و با تاکید بر بستر فاوا و تبادل اطلاعات تعریف نمود، همچنان که می‌توان شهر را بر مبنای اجتماع سازه‌ها و شبکه راه‌ها تعریف کرد. در این صورت روابط انسانی جایگاه ثانویه و تبعی نسبت به کاربرد مدنی خواهد داشت. ولی ما باید فضای مجازی را براساس کنش‌گر اصلی آن یعنی انسان و امتداد فرهنگ و اجتماع انسان تلقی کنیم. یعنی ارتباطات، فرهنگ، سبک زندگی و اجتماع نوین انسانی در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات. در این تعریف، وجه انسانی فضای مجازی اصل و مبنای شکل‌گیری آن است نه بستر فناورانه یا تبادلات و تعاملات ارتباطی.
وی مشکل اصلی کشور در این حوزه را عدم پاسخ دهی به سوالات متعددی دانست و افزود: با توجه به تعریفی که عرض کردم، از منظر سبک زندگی و ارزش‌های اسلامی ـ ایرانی فضای مطلوب مجازی در حال حاضر و آینده فرارو چگونه باید باشد؟ عوامل و شرایط سازنده فضای مجازی به طور کل و فضای مجازی که از منظر فرهنگی مطلوب ماست چگونه باید باشد؟ نکته‌ی بعدی این است که فناوری‌های نوین خصوصاً فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و شبکه‌های اطلاعاتی موجود آیا دارای اقتضاء فرهنگی خاصی است؟ یا می‌تواند با هر فرهنگ به خصوص ایرانی ـ اسلامی جمع شود؟
این مدرس دانشگاه تهران با تاکید بر رویکردهای سیاست گذاری فرهنگی در کشورهای مختلفی مانند چین گفت : به نظر می‌آید خیلی از کشورها به طور انفعالی با فناوری‌های نوین تعامل نکرده‌اند. باید این تجربه‌ها را نیز مدنظر قرار دهیم و ظرفیت‌های سیاست‌گذاری فرصت‌محور را مبتنی بر فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در این حوزه فراهم کنیم.توجه کنید که صرف داشتن یک فناوری نوین جهانی ارزش تلقی نمی‌شود. اساساً مبدا هرگونه سیاست‌گذاری فرهنگی در مورد فناوری‌های نو این است که چه فرصت‌هایی ایجاد می‌کند و چه تهدیدهایی برای ما دارد؟ در سیاست‌گذاری‌ها باید فرصت‌ها توسعه پیدا کنند و تهدیدها دفع شوند. تجربه سیاست‌گذاری ما در حوزه فضای مجازی نشان می‌دهد که دچار افراط و تفریط شده‌ایم. البته اصلاحات بعدی ما ناشی از گام اولیه‌ای بوده که غلط برداشته‌ایم. یعنی بدون ذره‌ای تغییر، بدون درنظرگرفتن اقتضائات اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و... اینترنت را به کشور انتقال داده‌ایم.
دکتر غفاری شبکه ملی اطلاعات را به عنوان یک طرح ملی و پروژه کلان در کشور مسئله ای مهم دانست و افزود: این پروژه چگونه باید طراحی گردد تا یک فضای مطلوب برای ما ایجاد کند. به نظر می‌آید طرح و ایده شبکه ملی اطلاعات با توجه به اینکه یکی از آسیب‌ها و ضعف‌های جدی شبکه ملی اینترنت بحث معماری اطلاعات است، از ضروری‌ترین برنامه‌های حوزه فضای مجازی باشد. به عبارت دیگر، وقتی 85 درصد و به نظر من 95 درصد گردش اطلاعات در بستر شبکه‌های داخلی محقق می‌شود، دلیل معقولی پیدا نمی‌شود که خیلی از مناسبات در بستر اینترنت جهانی انجام شود. نه به لحاظ امنیتی این مسئله درست است و نه به لحاظ اقتصادی و فرهنگی.
وی یکی از دلایل تاخیر در اجرای این پروژه را بحث های زیرساختی مانند شبکه، نرم‌افزار، سخت‌افزار دانست و گفت : باید بحث امتداد فرهنگ و اجتماع ایران اسلامی در فضای مجازی در یک فضای فرصت‌محور قرار گیرد و ظرفیت‌های فضای مجازی در خدمت منافع ملی ما قرار گیرد نه در خدمت منافع ملی پنتاگون. الان به لحاظ اقتصادی شما نگاه کنید که شما چه آورده‌ای برای شرکت‌های مهم و بین‌المللی وابسته به سیا و پنتاگون فراهم می‌کنید؟! در حال حاضر تئوری اقتصاد رسانه بر روی تئوری کلیک رفته است؛ به میزانی که شما از گوگل استفاده می‌کنید، برای آن شرکت تبلیغات می‌فروشید! به بیان ساده‌تر حتی اگر شما در این حوزه هزینه هم بکنید، سود کرده‌اید. اینترنت از آن جاهایی هست که به خوبی می‌توان بر روی آن سرمایه‌گذاری اقتصادی و فرهنگی کرد.
دبیر کمیسیون فرهنگ شورای عالی عتف (علوم، تحقیقات و فناوری) با تاکید بر طراحی برنامه های جایگزین در برابر گوگل و مانند آن گفت : وقتی شما در حوزه سیاست‌گذاری ایجابی هیچ برنامه‌ای ندارید، مجبور هستید در مقابل، این‌طور تند برخورد کنید. اگر شما یک فرصت مناسب ایمیل در جامعه ایرانی با ظرفیت مناسب قرار می‌دادید، آن وقت مردم وابسته به جیمیل نمی‌شدند که شما برای ایجاد محدودیت در این حوزه مشکل داشته باشید. اینها قطعا دو بال هستند. گاهی شما مجبور هستید در مقابل گوگل که در تمام دنیا مشهور به سوءاستفاده از اطلاعات کاربران است اقدامات سلبی هم انجام بدهید. اما متاسفانه توسعه اینترنت در ایران بدون لحاظ منافع ملی، امنیتی و فرهنگی اتفاق افتاده است. به نظر می‌آید که تاکنون فضای فرصت اینترنت به هیچ وجه بر فضای تهدید آن غلبه نداشته است. بهترین راهکار این است که هرچه سریع‌تر شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کنیم، معماری اطلاعات را ساماندهی کنیم. با توسعه شبکه داخلی، کاربر شما دیگر اصلا نیازی به آن فضا ندارد. برای بخش خاصی هم دسترسی‌های بیشتری ایجاد کنیم. مثل قانون ماهواره که برای افراد خاصی امکان استفاده قرار داده است.
وی شبکه ملی اطلاعات را برای بسیاری از استفاده های روزانه جامع دانست و افزود: مگر چقدر از فضایی که ما روزانه استفاده می‌کنیم نیاز به اینترنت جهانی دارد؟ شما در این شبکه مهمان هستید و انحصار در دست شبکه‌های جهانی است. باور نمی‌کنید، بنده به عنوان یک استاد دانشگاه خیلی از نیازهایی که به اینترنت دارم، نیازی به دسترسی به شبکه جهانی ندارد. بله، البته یک زمانی هست که من نیاز به گرفتن مقاله‌ای از پایگاه‌های خارجی دارم، در این مواقع باید در جایی مثل دانشگاه با یک سرعت صد برابری به آن اطلاعات دسترسی داشته باشم. اما مثلا یک دانش‌آموز؛ آیا نیازی به شبکه جهانی اینترنت دارد؟ 80 ـ 90 درصد اطلاعاتی که می‌خواهد در همین شبکه ملی اطلاعات وجود خواهد داشت. وقتی شما می‌خواهید به دوستتان ایمیل بزنید و این باید به آمریکا برود و برگردد طبیعی است که این کار هزینه‌ی بالایی دارد. اگر ما در این حوزه معماری داخلی ایجاد بکنیم هزینه‌ها به مراتب پایین‌تر خواهد آمد. حتماً هم باید دولت هزینه کند و این زیرساخت را فراهم کند؛ کس دیگری نمی‌تواند. حتی اگر ما یک ماه دیرتر این کار را انجام بدهیم، باز هم عقب افتاده‌ایم. مسئله‌ی دیگر هم این است که در بحث الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، ما به دنبال الهام‌بخشی به سایر کشورها نیز هستیم. خیلی از کشورهای دنیا با اینترنت جهانی چالش دارند. ما می‌توانیم الگوی موفقی برای آنها باشیم.
گفت‌وگو از: سید مهدی موسوی
افزودن دیدگاه جدید