مرکز پژوهش‌های مجلس: نیمی از کالاهای صادراتی ایران بدون فناوری است

به گزارش سیتنا، مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس از وضعیت شاخص‌های تجارت خارجی بیانگر آن است که تطبیق‌پذیری کالاهای صادراتی ایران با نیاز وارداتی شرکای تجاری رضایت‌بخش نیست.

گزینش شاخص‌های مربوط به بازرگانی خارجی در این گزارش براساس چارچوب ارائه شده از سوی بانک جهانی برای تحلیل رقابت‌پذیری صورت گرفته است. شاخص‌هایی چون، باز بودن تجاری، اکمال تجاری، پتانسیل تجاری، شدت تجاری، شاخص تمرکز صادرات، شاخص نفوذ بازار، مهارت فناورانه در صادرات وشاخص ماندگاری صادرات.

نتایج به دست آمده از محاسبه و تحلیل شاخص‌های بازرگانی با پنج شریک عمده تجاری بیانگر واقعیت‌های آشکار شده ذیل است:

شاخص اکمال تجاری (TCI) یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها برای بررسی امکان گسترش همکاری‌های تجاری است که نشان ‌می‌دهد تا چه اندازه ترکیب کالاهای صادراتی یک کشور با ترکیب کالاهای وارداتی کشور شریک تجاری مطابقت دارد یا مکمل آن است. بالاترین اکمال تجاری در صادرات ایران طی سال‌های 2009 تا 2020 به‌ترتیب با کشورهای کره‌جنوبی، عراق و چین بوده و کشورهای ترکیه و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. نتیجه به‌دست آمده نشان می‌دهد روند مناسب و رضایت‌بخشی در جهت افزایش میزان تطابق کالاهای متنوع صادراتی ایران با نیازهای متنوع وارداتی طرف‌های عمده تجاری طی سال‌های مورد بررسی شکل نگرفته است. هرچند این موضوع می‌تواند به روابط تجاری کشور مقابل نیز وابسته باشد.

همچنین بالاترین میزان پتانسیل تجاری ایران طی سال‌های 2009 تا 2020 به‌ترتیب در صادرات به کشورهای چین، کره‌جنوبی و ترکیه بوده و کشورهای عراق و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تغییر در پتانسیل صادراتی حسب تغییر در تنوع و میزان نیازهای واردات کالایی بازار شرکای تجاری و همچنین افزایش تنوع و توان صادرات ایران به جهان حاصل ‌می‌شود.

در سال 2018 میلادی بیشترین شدت تجاری ایران در زمینه میوه‌های خوراکی به عنوان نمونه، به ترتیب با کشورهای قزاقستان، بحرین، قطر، ترکمنستان و قرقیزستان بوده است. شدت تجاری صادرات میوه‌های خوراکی ایران در سال 2018 در سطح جهان نزدیک به صفر بوده است. جریان تجارت بین دو کشور و مقدار آن تا اندازه‌ای تحت تأثیر اندازه اقتصاد دو کشور صادرکننده و واردکننده قرار می‌گیرد و به این دلیل ظرفیت‌های اقتصادی کشورها متفاوت است؛ درنتیجه به‌جای استفاده از حجم مطلق مبادلات میان آنها از شاخص شدت تجاری استفاده می‌شود.

در عین حال، نتایج بررسی شاخص تنوع و تمرکز کالاهای صادراتی حاکی از آن است که به‌رغم متنوع‌تر شدن سبد صادراتی کشور طی 17 سال مورد بررسی، متوسط رشد سالیانه این سبد حدود1.8 درصد رشد بوده است. مضافا اینکه با وجود 4062 نوع محصول صادراتی در سال 1399 ،ارزش صادرات اغلب کالاها ناچیز و زیر 10 هزار دلار بوده است. لذا در کنار تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی باید مقیاس صادرات این محصولات نیز افزایش یابد.

نکته حائز اهمیت دیگر آنکه، تمرکز صادرات کالای ایران طی سال‌های 1383 تا 1399 به‌رغم وجود نوسان، روندی کاهشی داشته است. به‌عبارت دیگر بخش صادرات کشور از تمرکز بر تعداد معدودی کالا به سمت صادرات تعداد بیشتری از کالاهای جدید متمایل شده است.

نتایج محاسبه شاخص نفوذ در برخی از بازارهای صادراتی طی سال‌های 2018-2013 نیز حاکی از سطح پایین‌تر این شاخص برای ایران در مقایسه با کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، ترکیه و روسیه است، اما در مقایسه با عراق، ایران وضعیت بهتری در این شاخص داشته است.

همچنین تحلیل‌ها نشان می‌دهد بیش از نیمی از ارزش صادرات ایران مربوط به کالاهای بدون فناوری و فاقد پیچیدگی بالا بوده است. به علاوه کالاهای برخوردار از فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای کشور را طی سال‌های مورد بررسی به خود اختصاص داده اند.

از بعد ماندگاری نیز نتایج محاسبات این گزارش طی دوره 1400-1390 حکایت از آن دارد که از بین کل کدهای صادراتی کالایی طبقه‌بندی HS در سطح هشت رقمی، در تمامی سال‌ها حدود 19 درصد از کالاها در سبد صادراتی کشور به میزان100 درصد ماندگار بوده‌اند؛ یعنی حدود 967 کد کالایی از مجموع 5176 کد کالایی.

با توجه به نتایج به دست آمده و در راستای افزایش اثربخشی موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی، بازرگانی و گمرکی در سال‌های آتی، پیشنهاداتی برای ارتقای کارکردهای مربوط به شاخص‌های بازرگانی خارجی با هدف گسترش همکاری و مبادله تجاری و اقتصادی ایران با شرکای عمده تجاری ارائه شده که پوشش طیف وسیع‌تری از کالاها در موافقت‌نامه‌های تجاری و تدوین راهبرد دیپلماسی تجاری با شرکای عمده تجاری و همسایگان مبتنی‌بر شاخص‌های تجاری از جمله شاخص اکمال، پتانسیل، ماندگاری صادرات و ... از جمله آنهاست.

انتهای پیام

گزارش از مونا ارشادی فر