آیا پایان عمر رسانه‌های چاپی فرا رسیده است؟

دکتر حمید ضیایی پرور * - چندی پیش خبری در رسانه ها منتشر شد مبنی بر اینکه چاپ روزنامه معروف و معتبر انگلیسی "ایندیپندنت" متوقف شد و از این پس تنها به شکل اینترنتی - دیجیتالی فعالیت می کند.
قبل از این هم برخی از روزنامه های مهم جهان به دلیل مشکلات اقتصادی چاپ کاغذی را متوقف و به ادامه فعالیت صرفا اینترنتی - دیجیتالی اکتفا کرده بودند.  مثلا در سال ۱۳۸۸ روزنامه کریستین ساینس مونیتور چاپ آمریکا  به فعالیت صد ساله‌اش پایان داد و دوران جدیدی را به‌عنوان یک نشریه آنلاین آغاز کرد. این نخستین روزنامه ملی آمریکا بود که استراتژی مبتنی بر وب را به‌کار گرفت.
اگر چه توقف انتشار چند روزنامه از هزاران روزنامه ای که در سراسر جهان به صورت کاغذی منتشر می شوند مبنای خوبی برای قضاوت درباره پایان عمر روزنامه های چاپی نیست، اما این رویکرد نشان می دهد که دیر یا زود رسانه های کاغذی تحت تاثیر فضای مجازی دچار تغییر استراتژی خواهند شد.
دلایل مختلفی برای انتشار روزنامه به صورت تنها دیجیتالی وجود دارد: هزینه چاپ و کاغذ، هزینه توزیع، هزینه نیروی انسانی درگیر چاپ؛ قدرت محدود برای انتشار روزنامه به تعداد لازم و محدودیت فضا برای اطلاع رسانی.
در واقع وقتی رسانه ای آنلاین می شود خودش را از بسیاری محدودیت‌های رسانه های چاپی رها می کند. محدودیت فضا برای انتشار اخبار و اطلاعات ندارد، محدودیت تیراژ ندارد، محدودیت زمان برای انتشار ندارد، محتوایی که تولید و توزیع می‌کند همیشه زنده است و کهنه نمی شود، دسترسی به مخاطبان جدید در سراسر دنیا پیدا می کند و امکانات چند رسانه ای و تعاملی پیدا می‌کند که در رسانه چاپی به آنها دسترسی نداشت.
اما سوال اصلی اینجاست که چرا رسانه چاپی به طور همزمان هم نسخه کاغذی و هم نسخه آنلاین خود را منتشر نمی کند؟ کاری که بسیاری از رسانه های امروزی انجام می دهند. واقعیت این است که استراتژی رسانه ها و مدیران آن با یکدیگر متفاوت است. همچنین جامعه هدف و مخاطب خاص هر رسانه با دیگری فرق می کند. وقتی رسانه ای با اعتبار کریستین ساینس مانیتور یا ایندیپندنت تصمیم می گیرد نسخه چاپی اش را متوقف کند یعنی در یک برنامه ریزی استراتژیک همه جوانب موضوع را سنجیده است.
می توان انواع رسانه های آنلاین را تصور کرد، رسانه هایی که وابسته به یک موسسه رسانه ای بوده و بخشی از مجتمع رسانه ای بزرگتر محسوب می شوند، رسانه هایی که صرفا نسخه آنلاین رسانه چاپی هستند، رسانه هایی که وابسته به یک موسسه رسانه ای هستند اما هویت و محتوای مستقل دارند، رسانه هایی که اساسا روی وب هستند و نسخه چاپی نداشته و ندارند. رسانه هایی که ترکیبی از همه انواع رسانه های آنلاین را در دل خود دارند، اما همه آنها در یک چیز مشترک هستند. به جای کاغذ بر روی اسکرین دیده می شوند. باید قبول کرد که هنوز ذایقه مخاطب به ویژه مخاطب ایرانی به رسانه های آنلاین خو نکرده است و هنوز اعتبار وسندیت کافی برای این رسانه ها قایل نیست؛ در حالی که به رسانه مکتوب اعتماد بیشتری دارد و رسانه چاپی را سند می داند.

به نظر می رسد در دهه آینده رسانه های آنلاین به عنوان مکمل و نه جایگزین برای رسانه های چاپی مطرح خواهند بود. اگر چه هر یک از این رسانه ها مزایای خاص خود را دارند اما هیچ یک دیگری را حذف نکرده است. فرآیند دروازه بانی خبر و اطلاعات که مزیت رسانه های چاپی به شمار می روند جنبه حرفه ای تری به رسانه های مکتوب داده است. این دو مدل رسانه نگاری هم در حوزه روزنامه نگاری و هم روابط عمومی نیاز به یکدیگر دارند. هیچ یک دیگری را حذف نخواهد کرد. مردم به هر دو نیاز دارند. این دو بر هم تاثیر می گذارند. دایره اطلاع رسانی را گسترش می دهند و مردم را به روز تر و پر اطلاع تر خواهند کرد. بنابراین تا سال‌های سال این دو نیازمند همکاری با یکدیگرند و هیچ یک قادر نیست دیگری را حذف یا از میدان به در کند.

* مدرس ارتباطات