نقد و بررسی فصل رسانه و فرهنگ در برنامه هفتم توسعه به قلم ضیایی پرور، کارشناس حوزه ارتباطات

دکتر حمید ضیایی پرور، کارشناس ارتباطات در یادداشت ارسالی برای سیتنا پیرامون موضوع «نقد و بررسی فصل رسانه و فرهنگ در برنامه هفتم توسعه» آورده است:

فصل 15 لایحه برنامه هفتم توسعه که اکنون در مجلس در حال بررسی است به موضوع ارتقاء فرهنگ عمومی و رسانه اختصاص یافته است. این فصل شامل پنج ماده (مواد 74 تا 78) و 14 بند می باشد که از نظر سازمانی مهمترین ارتباط را با سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد.

در ادامه به نقد و بررسی مواد این بند پرداخته شده است:

تحلیل کلان

• این فصل از لایحه که به موضوع ارتقای فرهنگ عمومی و رسانه اختصاص دارد، آغاز فرآیند انحلال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی سال های آینده به شمار می رود. در این فصل که پنج صفحه است عملا بخش عمده ای از اختیارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه رسانه، تبلیغات و اطلاع رسانی، فضای مجازی، سینما، سینمای خانگی، موسیقی، کتاب، صنعت نشر و رسانه های دیجیتال، سلب شده و عمدتا این وظایف و اختیارات به صدا و سیما واگذار شده است.
• در هیچ بندی از سیاست های کلان برنامه هفتم توسعه که سال 1401 توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد، به موضوع صوت و تصویر فراگیر و سلب اختیارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پرداخته نشده است و روح این بخش از برنامه هفتم به ویژه مواد 76 و 77 آن در تضاد کامل با سیاست های مذکور می باشد.
• بسیاری از وظایف و اختیاراتی که برنامه مذکور از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سلب و به صدا و سیما واگذار کرده است، دارای قوانین مصوب اختصاصی می باشد و بر اساس عرف قانونی کشور، سلب این اختیارات نیازمند نسخ، فسخ و اصلاح آن قوانین است که نیاز به مصوبه جداگانه مجلس دارد. اصلاحاتی که باید مستقیما در قانون تاسیس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و قانون اداره صدا و سیما اعمال و مصوب شود.

پیشنهادات موردی

• در بند«ح» ماده 75، عبارت آغازین به این صورت اصلاح شود.(کلمه دیجیتالی اضافه شود)

«مراکز فرهنگی، هنری، قرآنی، رسانه ای، سینمایی مطبوعاتی، دیجیتالی، تبلیغی و دینی دارای مجوز»

استدلال: بخش عمده ای از فعالیت های فرهنگی هنری و رسانه ای در کشور به صورت دیجیتالی انجام می شود که به موجب قوانین و مقررات جاری کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی آن است. حذف کلمه دیجیتالی از صدر این بند ماده 75 عامدانه صورت گرفته تا عملا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه دیجیتالی و فضای مجازی، خلع ید شود.

• در بند الف ماده 76، عبارت آغازین به این صورت اصلاح شود. (کلمات سینما، موسیقی، صنعت نشر اضافه شود)

« الف- مسئولیت تنظیم گری و صدور مجوز و نظارت بر خبرگزاری ها، رسانه های مکتوب، کتاب، بازی های رایانه ای تبلیغات، سینما، موسیقی، صنعت نشر و نظایر آن»

استدلال: حذف بخش عمده ای از وظایف و اختیارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از بند الف ماده 76 با این هدف صورت گرفته است که بخش های عمده فعالیت های رسانه ای، سینمایی، موسیقی، فرهنگی و هنری این وزارت خانه در فضای مجازی منتفی شود. اگر این بند آن طور که پیشنهاد شده تصویب شود عملا چهار معاونت مطبوعاتی، فرهنگی، هنری و سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منحل خواهند شد.

• عبارت زیر از متن بند الف ماده 76 حذف شود:

«در صورتی که بخشی از رسانه های فوق از صوت و تصویر فراگیر استفاده کنند، ملزم به رعایت دستورالعمل های مشترک سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشند»

استدلال: گنجاندن این بند در برنامه به این معنا است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتی در حوزه خبرگزاری، کتاب، مطبوعات و سایر فعالیت های فرهنگی هنری و رسانه ای در صورتی که آنها در بخشی از فعالیت هایشان از صوت و تصویر فراگیر استفاده کنند باز هم باید زیر نظارت مشترک صدا و سیما قرار بگیرند. مثلا اگر یک خبرگزاری یا پایگاه خبری یا روزنامه آنلاین در بخشی از خبرها و مطالبش از فیلم و صدا استفاده کند، بابت این ها باید جداگانه از کمیته مشترک صدا و سیما با ارشاد مجوز بگیرد. در واقع وظایف قانونی وزارت ارشاد در این بخش هم سلب شده و تضعیف شده است.

• بند ب ماده 76 به طور کلی حذف شود. (متن بند ب به این شرح است: ب- مسئولیت تنظیم گری صدور مجوز نظارت بر رسانه های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر شامل رسانه های «کاربر محور» و «ناشر محور و شبکه نمایش خانگی به ویژه تولید سریال ها و برنامه های تلویزیونی و امثال آن و همچنین تبلیغات و آگهی در حیطه صوت و تصویر بر عهده سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است)

استدلال: این بند بنیادی ترین بند فصل 15 لایحه برنامه است و با این تعریف موسع، فضای مجازی به طور تمام و کمال به حوزه تنظیم گری صدا و سیما منتقل خواهد شد. در حالی که هنوز صوت و تصویر فراگیر تعریف قانونی نشده است، این بند عملا هر گونه فعالیت در بستر رسانه ای از جمله رسانه های کاربر محور و ناشر محور شامل شبکه های اجتماعی، پیام رسان های اجتماعی، پادکست ها، اپ استورها، پلتفرم های انتشار ویدئو، سامانه های ویدئو بر مبنای تقاضا(VOD)، تلویزیون اینترنتی (IPTV)، بلاگ سرویس ها، پایگاه های خبری، خبرگزاری ها، پلتفرم های انتشار آگهی و تبلیغات، سامانه های پیامک انبوه، سرویس های ایمیل، پایگاه های اطلاع رسانی افراد و سازمان ها اعم از بخش دولتی و خصوصی و اشخاص، دانشنامه های آنلاین، سامانه های به اشتراک گذاری فیلم، متن، صدا و ویدئو، بازی سازها، پرتال سازها، ابزارهای میکروبلاگ، ابزارهای بهره وری، ابزارهای نقشه و مسیریاب و به اشتراک گذاری مکان و لوکیشن، ابزارهای به اشتراک گذاری لینک، سامانه های ویدئو کنفرانس و وب کنفرانس و وبینار، سامانه های دنیای دوم و واقعیت مجازی و واقعیت افزوده و به طور کلی همه سکوها و رسانه های فضای مجازی را در بر می گیرد و انحصار کامل برای صدا و سیما ایجاد می کند. تنظیم کنندگان این بند، برای محکم کاری در انتهای این بند از عبارت «به‌ویژه تولید سریال ها و برنامه های تلویزیونی» استفاده کرده و برای اینکه چیزی را از قلم نینداخته باشند، کلمه عجیب «و امثال آن» را به انتهای بند اضافه کرده اند تا اگر در آینده سکو یا سرویس جدیدی هم ابداع شد، جزو این بند قرار گیرد. شاید هم نیم نگاهی به استارلینک و متاورس داشته اند.

• در صورتی که اصرار بر تصویب بند ب ماده 76 است، ابتدا باید عبارت صوت و تصویر فراگیر به شرح زیر تعریف شود:

«توزیع گسترده یا ایجاد قابلیت توزیع گسترده محتوای صوتی و تصویری در صورتی که هر چهار شرط زیر را داشته باشد:

• به صورت یک‌سویه و برای مخاطب عام باشد
•  الزامی به شناسایی کاربر مخاطب نباشد
•  بیش از پنج هزار کاربر مخاطب همزمان داشته باشد
• محتوای تولید شده، زنده بوده یا کنداکتور و جدول پخش زمانی داشته باشد»

استدلال: این تعریف، وظایف و اختیارات صدا و سیما را منحصر به آن بخش از محتوای صوت و تصویر در فضای مجازی می کند که واقعا فراگیر باشد نه همه فضای مجازی، در غیر این صورت حتی عکسی که یک کاربر در اینستاگرام خودش گذاشته می تواند مصداق فراگیر باشد، چرا که از ابتدا معلوم نیست این عکس وایرال می شود یا نه.

• عبارت میانی بند پ ماده 77 به شرح زیر حذف شود:

« و همچنین با توجه به مسئولیت آن دستگاه های مذکور در تنظیم مقررات، صدور مجوز و نظارت بر رسانه های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر شامل رسانه های کاربر محور و ناشر محور و نیز شبکه نمایش خانگی به ویژه سریال ها و برنامه های تلویزیونی و امثال آن در فضای مجازی»

استدلال: این عبارت اصلا ربطی به این ماده ندارد و تنظیم کنندگان برای محکم کاری به آن اضافه کرده اند تا تاکید مکرر بر مسئولیت صدا و سیما در حوزه صوت و تصویر فراگیر داشته باشند، تا اگر این عبارت در مواد دیگر حذف شد در این بند باشد. مشابه این تدبیر را محققان و خبرنگاران در متن سوالات پرسشنامه و یا مصاحبه ها و خبرها و گزارش های خود استفاده می کنند تا به اصطلاح اگر منبع خبر توسط دیگران حذف شد، ردپایی از آنها در سایر بخش ها باقی باشد.

• پیشنهاد می شود بندی به انتهای ماده 76 به شرح زیر اضافه شود:

ج- سازمان صدا و سیما مکلف است تا سال دوم برنامه، اساسنامه سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر را تدوین کرده و به هیات وزیران جهت ارایه و تصویب در مجلس شورای اسلامی تقدیم کند.

استدلال: صدا و سیما باید ابتدا برای سازمان ساترا، اساسنامه بنویسد و این اساسنامه در مجلس تصویب شود، بعد به این سازمان اختیارات و بودجه بدهد. فرآیند تدوین و تصویب اساسنامه قانونی ساترا نیز مشخص است صدا و سیما باید متن پیشنهادی خود را به هیات وزیران بدهد، کما اینکه قوه قضاییه نیز لوایح قضایی را به دولت می دهد و دولت به مجلس تقدیم می کند

پیشنهاد می شود دو ماده به این فصل اضافه شود:

ماده پیشنهادی اول: سازمان صداوسیما مکلف است تا سال دوم برنامه، اساسنامه سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر را تدوین کرده و به هیات وزیران جهت ارایه و تصویب در مجلس شورای اسلامی تقدیم کند.

ماده پیشنهادی دوم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است پیش نویس لایحه قانونی حمایت از تولیدکنندگان محتوا در فضای مجازی را با کمک وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا پایان سال اول برنامه تدوین کرده و برای تصویب به هیات وزیران تقدیم کند. هدف اصلی این لایحه، ایجاد سهم مناسب برای تولیدکنندگان محتوا در فضای مجازی از درآمدهای ترافیک و پهنای باند اپراتورها، تبلیغات سکوها و موارد مشابه می باشد​.

انتهای پیام