مواجهه با استارلینک؛ ضرورت شکل‌دهی به سیاست فناورانه ملی در برابر اینترنت ماهواره‌ ای

مسعود شکرانی، عضو هیأت مدیره و رئیس کمیسیون تأمین کالا و تجهیزات فاوا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در یادداشت ارسالی برای سیتنا آورده است:

در ماه‌های اخیر، نام استارلینک بیش از هر زمان دیگری در فضای ارتباطی ایران شنیده می‌شود. گسترش پوشش رسمی این شرکت در آسمان ایران، بدون آنکه در چارچوب ضوابط و قوانین سرزمینی کشور ما قرار گیرد، نشانه‌ای روشن از تحولاتی است که مرزهای سنتی حکمرانی بر فضای ارتباطات را با چالش مواجه کرده‌اند.

آنچه امروز پیش‌روی ما قرار دارد، صرفاً یک فناوری جدید نیست، بلکه پدیده‌ای چندلایه است که به‌طور هم‌زمان، پیامدهای فنی، حقوقی، اقتصادی و حاکمیتی در پی دارد. مواجهه با این پدیده نه با انکار ممکن است و نه با اقدامات پراکنده؛ بلکه مستلزم تدوین یک سیاست فناورانه ملی و منسجم است که به‌دور از هیجان، آینده‌نگر و مبتنی بر درک دقیق واقعیت‌های فنی و ساختاری باشد.

چالش‌های فنی و اختلال در الگوی مرسوم حکمرانی ارتباطات

استارلینک با بهره‌گیری از شبکه‌ای عظیم از ماهواره‌های لئو (Low Earth Orbit)، ساختار سنتی شبکه‌های مخابراتی را دگرگون می‌کند. کاربران نهایی، بدون نیاز به زیرساخت‌های زمینی و بدون عبور از گلوگاه‌های رایج ارتباطی کشور، به شبکه جهانی اینترنت متصل می‌شوند.

این مدل ارتباطی عملاً سطح جدیدی از چالش را برای نهادهای مسئول در پایش، سیاست‌گذاری و امنیت فضای ارتباطی کشور ایجاد می‌کند. ابزارهای فنی موجود برای کنترل یا هدایت این ارتباطات، در اغلب موارد ناکافی یا ناکارآمد هستند و نیازمند ارتقاء جدی در حوزه‌هایی نظیر شناسایی سیگنال، مدیریت طیف فرکانسی، و تحلیل ترافیک ورودی و خروجی از مسیرهای ماهواره‌ای‌اند.

وابسته ماندن به ابزارهای قدیمی در مواجهه با فناوری‌های جدید، تنها موجب تشدید شکاف میان ساختار حاکمیتی و واقعیت فناوری خواهد شد.

نبود وجاهت حقوقی و تضعیف مرجعیت حاکمیتی

از منظر حقوقی نیز استارلینک تاکنون هیچ مسیر رسمی برای فعالیت در ایران طی نکرده است. نه مجوزی دریافت شده، نه مسئولیتی پذیرفته شده و نه تعهدی به قوانین جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. این در حالی است که هر ارائه‌دهنده خدمات ارتباطی، در هر نقطه از جهان، ناگزیر از رعایت قوانین حاکمیتی کشور هدف است.

ورود استارلینک بدون مجوز، بی‌اعتنایی به این اصل بنیادین در حکمرانی فناوری است و تداوم آن، مرجعیت حقوقی نهادهای تنظیم‌گر ارتباطات را به‌شدت تضعیف می‌کند. این وضع باید با تدوین چارچوب‌های روشن حقوقی و تمهید امکان پیگیری در مجامع بین‌المللی، اصلاح شود. حتی اگر چنین شرکت‌هایی تمایلی به پذیرش این قوانین نداشته باشند، باید تکلیف قانونی نحوه تعامل یا ممنوعیت فعالیت آن‌ها در کشور، به‌صراحت مشخص شود.

رقابت ناعادلانه و تضعیف بازار داخلی

ابعاد اقتصادی ماجرا نیز کم‌اهمیت‌تر از بخش‌های دیگر نیست. استارلینک در صورت گسترش دسترسی، می‌تواند بدون پرداخت مالیات، بدون رعایت مسئولیت حقوقی، و بدون تعهد به کیفیت خدمات در بازار ایران فعالیت کند؛ در حالی که شرکت‌های داخلی در چارچوب سخت‌گیرانه‌ مقررات، به فعالیت مشغول‌اند و ملزم به پاسخ‌گویی‌اند.

این شرایط نوعی رقابت ناعادلانه ایجاد می‌کند که نتیجه‌اش تضعیف اپراتورها، کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت داخلی و در نهایت، وابستگی بلندمدت به یک ساختار فناورانه بیرونی خواهد بود. ما نمی‌توانیم در عین حال که بازار داخلی را زیر فشار مقررات حفظ می‌کنیم، چشم بر گسترش فعالیت بازیگری ببندیم که هیچ تعهدی نسبت به مقررات ما ندارد.

گام‌های ضروری برای مواجهه هوشمندانه

برخورد با پدیده استارلینک و دیگر فناوری‌های مشابه، نیازمند برنامه‌ای منسجم، چندبخشی و هم‌راستا با واقعیت‌های جهانی است. این برنامه باید از یک سو شامل ارتقای زیرساخت‌های پایش و مدیریت سیگنال در سطوح فنی باشد و از سوی دیگر، تدوین قوانین صریح و قابل اجرا در زمینه مالکیت تجهیزات گیرنده، ممنوعیت یا محدودیت بهره‌برداری بدون مجوز، و تقویت تعاملات بین‌نهادی میان رگولاتوری، وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی و نهادهای دفاعی را در بر گیرد.

همچنین باید به موازات این اقدامات، اکوسیستم داخلی ارتباطات تقویت شود؛ چه از نظر کیفیت خدمات، چه در مدل‌های اقتصادی اپراتورها، و چه در توانمندسازی بخش خصوصی در حوزه‌های نوآور. اگر اینترنت ماهواره‌ای واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است، باید با تقویت ظرفیت درونی، خطر وابستگی به آن را کاهش داد، نه آن‌که در برابرش تنها دیوار کشید یا سکوت اختیار کرد.

فناوری را می‌توان مدیریت کرد

فناوری هیچ‌گاه منتظر نهادها نمی‌ماند. آن‌چه امروز با نام استارلینک پیش روی ماست، فردا به شکلی دیگر و با نامی دیگر ظهور خواهد کرد.

انتهای پیام