یادداشت؛ لزوم پرهیز از نگاه سطحی و شعاری به مقوله هوش‌ مصنوعی

سیتنا/ مهرداد بذرپاش، وزیر سابق راه و شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه - هوش مصنوعی به‌ عنوان یکی از پیشروترین تحولات فناوری در دهه‌های اخیر، تاثیرات شگرفی بر ابعاد مختلف جوامع بشری و حکمرانی داشته و با سرعت در حال تغییر روش‌های سنتی و ایجاد فرصت‌های جدید است. طبق گزارش گارتنر، هوش مصنوعی و پلتفرم‌های حکمرانی هوش مصنوعی به عنوان مهم‌ترین ترندهای فناوری در سال ۲۰۲۵ مورد توجهند. این در شرایطی است که طی سال‌های گذشته همواره هوش‌ مصنوعی یکی از مهم‌ترین ترندهای فناوری بوده است. 

اهمیت فناوری به حدی رسیده است که امروز لزوما ساختارهای رسمی و حاکمیتی وضع مقررات نمی‌کنند، بلکه ساختارهای فناورانه غیررسمی مقررات را به محیط‌های کسب‌وکار و جوامع تحمیل می‌کنند. از این‌ رو صورت‌بندی جدیدی از فناوری در حال شکل‌گیری است که ابعاد مختلف آن را باید مورد بررسی قرار داد.

هوش‌ مصنوعی در ایران و منطقه

کشورهای منطقه توجه ویژه‌ای به این فناوری داشته‌اند و با تخصیص سرمایه قابل توجه به دنبال تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی، جذب نخبگان عرصه فناوری، نظام‌مندسازی و بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های آن هستند. تشکیل وزارت هوش مصنوعی از سال ۲۰۱۷ در امارات و تشکیل صندوق ۱۰۰ میلیارد دلاری هوش‌ مصنوعی در عربستان از جمله این موارد است.

تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت سیزدهم

در دولت سیزدهم، آیت‌الله شهید رئیسی ضمن دستور تدوین نقشه توسعه فناوری کشور، اهتمام ویژه‌ای به پیشرفت در هوش مصنوعی داشتند و در آخرین ماه‌های دولت سیزدهم، سازمان ملی هوش مصنوعی با هدف راهبری این فناوری نوین و شتاب‌دهی به حرکت آن در کشور تاسیس شد و امروز سرعت تحولات این فناوری، موید این نکته است که این سازمان به‌عنوان دارایی ارزشمند کشور در د‌ولت چهاردهم باید عملکرد چابک و اثربخشی داشته باشد.

لزوم استقرار حکمرانی فناورانه مردم‌پایه

یکی از مسائل حیاتی‌ در زمینه فناوری وجود نگاه پیش‌دستانه، به‌روز و کنشگر است، چرا که سرعت تغییرات بسیار بالاست و باید نگاه کشور آینده‌نگرانه و فعالانه باشد. هنر حکمرانی، هنر اداره فناورانه‌تر کشور است و مردم‌پایه کردن اداره کشور از این رهگذر میسر خواهد بود. نقش‌آفرینی مردم در امور کشور باید در بستر پلتفرم‌های هدفمند و فناورانه باشد، در غیر این صورت حضور مردم جنبه شعاری و سطحی خواهد داشت. عدم توجه به جوانب مختلف هوش مصنوعی و آثار آن بر حوزه‌هایی از جمله حکمرانی نه‌تنها موجب از دست رفتن فرصت بهره‌برداری از مزایای آن می‌شود، بلکه به ناچار ما را در موقعیتی از پیش تعیین‌شده و منفعل قرار می‌دهد. راه‌حل این موضوع در دو سطح داخلی و خارجی قابل بررسی است.

بومی‌سازی هوش مصنوعی

انحصار گسترده کشور‌های غربی بر داده‌ها و مدل‌های هوش‌ مصنوعی لزوم توجه به بومی‌سازی این فناوری را ضروری می‌کند. اغلب مدل‌ها، ابزار‌ها، همچنین داده‌هایی که‌ مورد ‌استفاده قرار گرفته‌اند مبتنی بر ویژگی‌ها و نیازهای آن جوامع است. این مساله چالش‌هایی را در رابطه با عملکرد این فناوری‌ در کشور به همراه خواهد داشت. در نتیجه، بومی‌سازی فناوری‌ها و زیرساخت‌های این حوزه مبتنی بر مدل‌ها و داده‌های داخلی می‌تواند راهکاری برای مقابله با این چالش باشد و امکان استفاده از این فناوری‌ها به عنوان سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری با دقت و اثرگذاری بالاتری ایجاد خواهد شد.

از طرف دیگر طرح ایجاد آژانس هوش مصنوعی که توسط کشورهای پیشرو در این حوزه دنبال می‌شود به دنبال ایجاد سازوکاری نظیر آژانس انرژی هسته‌ای و مهار کشورهای در حال توسعه در این فناوری است. از این رو شایسته است همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، تسلط بر لایه‌های عمیق این فناوری نوین در اولویت قرار گیرد.

لزوم ایجاد دستیار هوش مصنوعی در موضوعات مختلف

سرعت سیر تحولات فناوری نشان می‌دهد دولت و مجلس باید مجدانه این موضوع را در اولویت قرار دهند و از پرداختن به موضوعات حاشیه‌ای و اتلاف وقت دوری کنند. لایه مدیریتی کشور باید از نگاه سطحی و شعاری به مقوله هوش‌ مصنوعی پرهیز کند و با تعریف پروژه در این حوزه و ایجاد دستیار هوش‌ مصنوعی در سازمان‌ها و حوزه‌های موضوعی مرتبط به صورت عملیاتی از این فناوری بهره‌ ببرد.
وجود نیروی جوان و نخبه کشور در حوزه فناوری، تحقق این اقدامات را میسر و عملیاتی می‌کند. پیشرو بودن و نگاه به آینده ویژگی بارز جوانان و نخبگان کشور است که باید برای این ویژگی ساختارسازی کرد. مهم‌ترین اقدام در این راستا توجه به این فناوری جهت‌ساز در حوزه‌های‌ مختلف است.

توسعه روابط فناورانه بین‌المللی

در بعد خارجی نیز همکاری با کشورهای پیشرو در عرصه هوش مصنوعی اهمیت فزاینده‌ای دارد. به بیان دیگر، تعریف کلان‌پروژه‌های فناورانه با کشورهایی که جایگاه‌ قابل توجهی در زمینه هوش مصنوعی دارند می‌تواند به کشور کمک کند روند جایابی خود در نظام فناورانه مبتنی‌ بر هوش مصنوعی را سرعت بخشد و همزمان فرآیند انتقال فناوری را نیز دنبال کند، از این رو بخشی از عملیات دیپلماتیک باید معطوف به انتقال فناوری‌ لایه‌های مختلف هوش مصنوعی باشد و سفارتخانه‌های خارج از کشور باید ماموریت ویژه‌ای در این باره تعریف کنند.

جمع‌بندی

پیشرفت فناوری و هوش مصنوعی بر ابعاد مختلف زندگی و حکمرانی اثرگذار است. غفلت در توجه و تصمیم‌گیری درباره این فناوری موجب تبدیل فرصت‌های آن به تهدید جدی خواهد شد، از این رو باید با طرح ابتکار و توجه به هر دو سطح داخلی و خارجی نسبت به سرمایه‌گذاری و بومی‌سازی این فناوری و همزمان تعریف پروژه مشترک با کشورهای پیشرو در این عرصه اقدام عملیاتی شود و نقش فعالانه‌ای برای مدیریت و استفاده از این فناوری ایفا شود.

انتهای پیام