ژئواکونومی اقتصاد دیجیتال، حلقه گم شده تحول در ایران

به گزارش سیتنا، دکتر داوود ادیب، رئیس انجمن شرکت های فناور هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران در یادداشت ماه شماره 110 ماهنامه نسل چهارم، آورده است:

امروزه جریان سریع اطلاعات و استقرار تفکر پلتفرمی مبتنی بر هوش مصنوعی در شبکه ها و همچنین توسعه زیرساخت های پهن باند دیجیتال، استفاده از ابرکامپیوترها و زیرساخت های پردازش فوق سریع را سرعت بخشیده و با بازتعریف مفهوم مرز متناسب با عصر دیجیتال و همچنین مفهوم فضا، ساختارهای ژئوپلیتیکی جدیدی را به وجود آورده است. در این راستا افزایش وابستگی قدرت ها به فناوری های نوظهور و علی الخصوص هوش مصنوعی اهمیت فضای سایبری در توسعه پذیری و مقیاس پذیری را دو چندان ساخته و سه عنصر جغرافیا، سیاست و قدرت را در هم تنیده است. امروزه اندیشمندان به درستی دریافته اند که یکی از نشانه های وجود هوشمندی استراتژیک در یک کشور، توجه به مقوله ژئوپلیتیک اقتصاد دیجیتال است و بر این اساس رتبه های جهانی اخیر کشورهای توسعه یافته، نشان گر توجه به راهبردها و رویکردهای نوین این کشورها بوده است.

متاسفانه عدم توجه به ارکان ژئواکونومی، توسعه موزون و پایدار مدنظر در کشورمان را تحت تاثیر قرارداده و آسیب ها و اثرات آن را امروزه در رتبه بندی های جهانی ملاحظـه می نماییم . این امر باعث شده است که در رتبه های دانشی و کاربردی اختلاف قابل توجهی داشته و نمونه بارز آن اختلاف رتبه علمی و صنعتی کشور در حوزه هوش مصنوعی در سـال های اخیر می باشد. این یک واقعیت است که قرار گرفتن در بین 10 کشور برتر جهان در تکنولوژی های نوظهور مانند هوش مصنوعی بدون توجه به ساختارهای ژئوپلیتیکی جدید ، امری محال است، به عبارتی قرار گرفتن در زمره برترین های هوش مصنوعی به عنوان یکی از چشم اندازهای توسعه این فناوری و به کارگیری آن قطعا نمی تواند فقط معطوف به تولید دانش در این حوزه باشد. این که تصور نماییـم با محدودســـازی شبـکه های اینترنتی و به عبارتی فیلتر نمودن دسترسی ها و هم چنین نادیده گرفتن مرزهای جغرافیایی و مراودات بین المللی بتوان همسو با جریان های پرسرعت تغییر و تحول قرارگرفت آن چیزی است که این هدف را خدشه دار می سازد و به نظر می رسد که امری محال و فاقد جریان و عنصر عملیاتی باشد.

گزارش آکسفورد اینسایت مبین این موضوع است که رتبه ایران در سال ۲۰۲۳ در شاخص آمادگی هوش مصنوعی، ۹۴ بوده است که متاسفانه ضعیف ترین رتبه ایران در این شاخص مربوط به رکن دولت بوده که امتیاز آن ۳۱/۵۶ ثبت شده است این موضوع نشان گر این نکته است که توجه به ژئواکونومی اقتصاد دیجیتال می بایست به جد مورد توجه دولتمردان قرارگرفته و در غیر این صورت این موضوع می تواند به عنوان حلقه گم شده توسعه در کشور تا سالیان طولانی باقی بماند. شاخص هایی برای تشخیص آمادگی پذیرش هوش مصنوعی در کشورها وجود دارد. هرکدام از ارکان این شاخص دارای ابعاد متفاوتی هستند و سؤالات گوناگونی در این زمینه می تواند مطرح گردد. دولت به عنوان رکن اول، زیرساخت و اطلاعات به عنوان رکن دوم و بخش تکنولوژی به عنوان رکن سوم، سه رکن اصلی این ارزیابی ها می باشند. 

در خصوص رکن اول می توان به افق و آینده نگری، حکومت و نظام اخلاقی، ظرفیت دیجیتال و وفق پذیری و سازگاری به این مفهوم که آیا دولت می تواند به شکل کارآمدی خود و زیربخش ها را با این فناوری وفق دهد می توان اشاره نمود به عبارتی این بخش نشان گر این موضوع است که دولت می بایست دارای یک چشم انداز استراتژیک برای نحوه توسعه و مدیریت هوش مصنوعی باشد. علاوه بر این، باید ظرفیت دیجیتال داخلی قوی داشته باشد. این رکن نشان می دهد که دولت ها نقش پررنگی در پذیرش هوش مصنوعی دارند به همین دلیل در این شاخص بین المللی، دولت از ارکان اصلی به حساب می آید. این رکن دارای ابعاد متفاوتی است. سوالاتی که در این جا مطرح می شود این است که آیا دولت برنامه ای برای حمایت، توسعه و به کارگیری از فناوری هوش مصنوعی را دارد؟ و در این راستا چه برنامه ای را برای بهبود شاخص های نهادی خود دارد؟ در سال 2024 در شاخص های GII در بین 133 کشور در محیط های سازمانی، رتبه ،127 در اثر بخشی دولت، رتبه ،120 در محیط نظارتی، رتبه ،131 در کیفیت نظارتی، رتبه 133 در احکام قانونی، رتبه 118 در محیط تجارت، رتبه 128 در سیاست های انجام کسب و کار، رتبه 126 و درسیاست ها و فرهنگ کارافرینی رتبه 85 را به دست آورده و در مجموع در شاخص نهادی در بین 132 کشور حایز رتبه 133 بوده ایم.

از مصادیق بخش زیرساخت و اطلاعات نیز بخش دسترس پذیری داده ها و زیرساخت می توان نام برد. سوالاتی که در این جا مطرح می گردد این است که در شاخص ظرفیت دیجیتال، توان و ظرفیت دیجیتال دولت در شرایط موجود به چه گونه است؟ خدمات آنلاین به چه میزان صورت می پذیرد؟ میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و کارایی دولت ها در این زمینه چگونه می باشد؟ آیا از زیرساخت های مناسب و امن مربوط به تکنولوژی در کشور بهره مند هستیم؟ و آیا این زیرساخت ها برای پشتیبانی از فناوری هوش مصنوعی مناسب و کافی هستند؟ دسترسی به آخرین تکنولوژی ها در چه وضعیتی می باشد و این سوال مهم که وضعیت کشور از لحاظ دسترسی به اینترنت پر سرعت و بدون فیلتر چگونه است؟ در سال 2024 در شاخص های GII در بین 133 کشور در بند مربوط به فن آوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 102 در بند دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 89 در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 65 در سرویس آنلاین دولت رتبه ،115 در مشارکت الکترونیکی رتبه 128 در زیرساخت های عمومی رتبه 50 در خروجی های برق و الکتریسیته رتبه 54 در عملکرد لجستیکی رتبه 105 و نهایتا در مجموع در شاخص زیر ساخت بین 132 کشور حایز رتبه 95 بوده ایم.

در رکن سوم مرتبط با آمادگی پذیرش فناوری هوش مصنوعی و به عبارتی تکنولوژی می توان به حجم بخش تکنولوژی، ظرفیت نوآوری و سرمایه انسانی اشاره نمود. تعداد شرکتهای تکنولوژی محور یونیکورنی نیز برای جامعیت این بخش می تواند کمک نماید. موضوع شرکت های یونیکورن آن قدر مهم و قابل توجه شده است که تغییراتی در شاخص کسب وکارهای جدید داده شده و در زیرشاخص 6.2.2 که در گزارش 2022 با عنوان کسب وکارهای جدید نام برده می شد، در گزارش جدید GII که در سال 2023 و 2024 منتشر شده است شاخص کسب و کارهای جدید حذف گردیده و تحت عنوان ارزش یونیکورن مطرح شده است. متاسفانه تا این زمان تعداد شرکت های یونیکورن در کشور صفر بوده است. در رکن سوم دو سرفصل ظرفیت نوآوری و سرمایه انسانی حایز اهمیت هستند.

در سر فصل ظرفیت نو آوری، معموال میزان فرهنگ کارآفرینی، سهولت کسب وکارها و به عبارتی شاخص های دوینگ بیزنس، میزان توجه به بخش تحقیق و توسعه مورد توجه قرارمی گیرد و در سرفصل مرتبط با سرمایه انسانی، میزان فارغ التحصیلان، کیفیت تحصیلات تکمیلی بخش مهندسی و تکنولوژی، مهارت های دیجیتال و موارد دیگر می تواند گویای وضعیت بخش تکنولوژی در هر کشور باشد. در ســال 2024 در شاخـــص های GII در بین 133 کشور در بند مرتبط با کارگران دانشی، رتبه 104 اشتغال دانش محور، رتبه 78 زنان شاغل با مدرک بالا، رتبه ،86 همکاری های تحقیق و توسعه دانشگاه و صنعت رتبه 82 جذب دانش، رتبه 76 واردات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات، رتبه 101 و نهایتا در رکن اصلی مربوط به پیچیدگی کسب و کار که شامل این موارد و برخی موارد دیگر بوده است بین 133 کشور حایز رتبه 110 بوده ایم. این اعداد و شاخص ها نشان گر این موضوع است که خروجی های مختلفی می توانند در بروز و ظهور هر نوآوری موثر بوده و صدها عامل در شکل گیری یک فناوری می تواند نقش داشته باشد و تمامی این ها را می بایست به صورت یکپارچه و موزون توسعه داد تا رتبه و جایگاه مناسبی را خلق نمود.

ژئواکونومی اقتصاد دیجیتال این واقعیت را نشــان می دهد که رشد و توسعه در انزوا صورت نمی پذیرد و امروزه با تعریف جدیدی از مرزها و اضافه شدن فضا به عنوان قلمرو جدید، عقلانیت این الزام را به وجود می آورد که نگاه تازه ای به جهان داشت و برای رسیدن به جایگاه برتر قدرت ها در ساختارهای فکری سنتی تجدید نظر نمود.

انتهای پیام