تاکید رئیس کانون هماهنگی فاوا: حکمرانی داده؛ مگادایم نوظهور هزاره سوم/ لزوم توجه دولت‌ها به تحلیل کلان داده برای مدیریت و سیاست‌گذاری

به گزارش سیتنا، دکتر داوود ادیب در سرمقاله شماره 90 ماهنامه نسل چهارم آورده است:

داده‌ها به طرز غیر قابل باور، در حال رشد هستند و در سال های اخیر به بخش جدایی ناپذیر زندگی اکثر مردم در همه جا تبدیل شده و مورد توجه اکثر دولتمردان در کشورهای توسعه یافته قرارگرفته اند. تحلیل کلان داده که بخشی از حکمرانی داده می‌باشد، فرصت‌های جدیدی را برای کشف ارزش‌های جدید به وجود می آورد و به دولت ها کمک می کند تا  ضمن اتخاذ رویکردهای جدید در حکمرانی مرتبط با حوزه‌های مختلف، درک عمیقی از ارزش‌های پنهان داده‌ها به دست آورده و در راستای رفاه عمومی برنامه های خود را بازبینی واصلاح نمایند. گسترش اینترنت اشیاء در جهان با کاربردهای مختلف و نوآوری‌های منتج شده از فناوری های نوین و استفاده های خلاقانه از داده‌ها، به یک مگادایم نو ظهور در جهان امروزی تبدیل شده و روز به روز ابعاد جدیدی از نوآوری‌های داده محور را در استفاده از این کلان داده‌ها خلق می نماید، مانند بسیاری از فناوری‌های عمومی نظیر اختراع و پیدایش برق و اینترنت، تحولات حاصل از انقلاب داده‌ها نیز می‌تواند تمام مولفه‌ها و ابعاد اجتماعی و اقتصادی را تحت تأثیر خود قرار داده و تعریف جدیدی را از انقلاب‌های پیش رو موضوعیت بخشد. داده‌ها هم در سازمان‌ها و صنایع مختلف می تواند مورد استفاده قرار گیرد و هم در بخش‌هایی از دولت به عنوان نهادی مرجع که می‌توانند از کلان داده برای ارائه خدمات و تصمیم‌گیری‌های بهتر استفاده کنند. کلان داده به دولت ها کمک می کند تا با تجمیع و پردازش آن‌ها،  ارائه خدمات سریع تر، مؤثرتر و قابل اطمینان تر را در سطح وسیعی به شهروندان خود ارایه نموده و دولت هوشمند را ساختاردهی و نهادینه نمایند. تجربیات جهانی نشان می دهد که امروزه کلان داده ها  و در نهایت حکمرانی داده، توانسته است به مسائلی مانند اقتصاد دیجیتالی، امنیت اجتماعی، بهداشت، اشتغال و کارآفرینی، محیط زیست و توسعه پایدار و حتی حوزه های نظامی پرداخته و در اقتدار کشورها نیز نقش به سزایی داشته باشد.

در ادبیات مطروحه در حکمرانی داده ها دو رویکرد وجود دارد، یکی از این رویکردها، حکمرانی بر داده بوده و دیگری حکمرانی مبتنی بر داده را مورد توجه قرار می دهد. در این راستا اکثر کشورهای توسعه یافته، نخست روی زیرساخت دسترسی آزاد به داده و در مرحله دیگر، به ترویج استفاده از این زیرساخت ها برنامه ریزی نموده اند. همچنین دو نقش مستقیم و غیرمستقیم در راستای استفاده از کلان داده ها عنوان می‌شود که نقش غیرمستقیم آن را به استفاده بخش خصوصی از این داده ها به صورت داده‌های عمومی و ایجاد ارزش افزوده مطرح می نمایند و در وجه دیگر، استفاده از کلان داده برای سیاست گذاری است که همان نقش مستقیم بوده که دولت ایفا می نماید. این موضوع باعث می‌شود که دولت‌ها استفاده خود از کلان داده ها را برای تدوین سیاست های مبتنی بر داده های عینی به جای وابستگی به تجربه یا شهود گسترش داده و برنامه های خود را بر اساس عقلانیت داده محور عینیت بخشند.

مراقبت‌های پزشکی با تمرکز بر کودکان، افراد مسن و ناتوان، نظارت بر شرایط بیمار داخل بیمارستان و افراد سالمند در خانه، سلامت فردی و موارد بسیاری از اهمیت دریافت و پردازش اطلاعات است که امروزه مورد توجه بسیاری از شرکت های فناور حوزه های مختلف و نهادهای دولتی قرار گرفته است. به عنوان مثال، در صورتی که شما عضو یک موسسه دریافت اطلاعات شخصی بهداشتی خود باشید، از طریق مسواک‌های مجهز به بلوتوث و با کمک اپلیکیشن‌های تلفن‌های هوشمند، اطلاعات مسواک زدن شما را ثبت و بررسی می‌کنند، اطلاعات مربوط به مسواک زدن شما به این مراکز می تواند ارسال گردد و در صورتی که خرابی دندان شما و یا خالی بودن دندان شما توسط حسگر دریافت و به مراکز از پیش تعییین شده ارسال شود، اطلاعاتی در بازخورد به این موضوع به شما ارسال خواهد شد که مشکلی در دندان شما مشاهده شده و در صورتی که پزشکی نیز در این مرکز دریافت داده، عضو شده باشد، لیستی از پزشکان نزدیک موقعیت بر اساس مختصات جغرافیایی دریافت شده از شما، می تواند مشتمل بر آدرس و شرح خدمات و حتی هزینه و نیز رضایتمندی‌های مشتریان قبلی که در نظرسنجی شرکت نموده باشند، به تلفن همراه هوشمند شما ارسال گردد.

مراقبت از ورزشکاران با تمرکز بر پارامترهای مهم برای آنها نظیر میزان تحرک، اندازه ‌گیری مستمر وزن، میزان خواب، میزان تمرینات تعریف شده، فشارخون و سایر عوامل مهم از دیگر مواردی است که می‌تواند به صورت روزانه و برخط توسط موسسات مرتبط  از طریق حسگرهایی دریافت و بر اساس اطلاعات دریافتی، برنامه های لازم به تلفن همراه شخص از طریق موسسات مرتبط ارسال نماید. کنترل شرایط درون یخچال‌های حاوی مواد غذایی، داروها و عناصر ارگانیک نیز از موارد دیگری است که پیش تر در این صنعت مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از موارد مهم در این حوزه این است که دستگاه ها و ماشین ها و یا هرگونه ابزار مرتبط با اینترنت اشیاء که به سنسورها و فعال کننده‌هایی تجهیز شده اند، حجم زیادی از داده را ایجاد می کنند و آن را به سامانه هایی جهت پردازش و تصمیم گیری ارسال می نمایند. این اطلاعات می تواند از کوچک‌ترین موارد تصمیم گیری در حوزه های سلامت، تجارت، گردشگری، آموزش و پرورش تا تصمیمات کلان حاکمیتی و دفاعی مورد استفاده قرار گیرد. تغییرات در رفتار مشتریان و شرایط بازار برای افزایش رضایت مشتری و ارائه خدمات ارزش افزوده به مشتریان جزو مواردی است که تحلیل داده ای برای آنها ارزش زیادی را داشته و تصمیم گیری به موقع در هر یک از موارد می تواند به عنوان یک مزیت رقابتی محسوب شود.

در خصوص نقش مستقیم یا همان نقش حاکمیتی نیز می توان شاهد موضوعات مهمی بود. دولت ها می‌توانند روندهای جرم و جنایت را با تجزیه وتحلیل زمان، تقاطع گیری، اطلاعات مربوط به مناطق و سوابق مجرمانه پیشین افراد، مورد تجزیه و تحلیل قراردهند. این داده ها برای ایجاد امنیت عمومی، دریافت داده های این حوزه و پردازش و طبقه بندی آنها  کمک می‌کند تا وقوع جرم در مناطقی که انتظار می رود در آنها رخ دهد و هنوز اتفاق نیفتاده است، کاهش یابد.

یکی دیگر از بخش های مهم که کلان داده در آن مهم است، بخش کشاورزی است. به این صورت که دولت می‌تواند با استفاده از پیش بینی شرایط آب وهوایی با استفاده از تحلیل کلان داده به کشاورزان توصیه های مؤثر ارائه دهد تا محصولات بیشتر و بهتری را زراعت کنند. همچنین دولت می‌تواند با استفاده از ارائه داده های متن باز نقشه های هوایی مناطق، به شرکت‌ها و افراد این توانایی را بدهد تا محصولات مناسب برای کشت را در هر منطقه شناسایی کنند.

در خصوص ارزش گذاری شرکت های دانش بنیان، سرمایه گذاری خطر پذیر، ارایه تسهیلات به کسب وکارها و یا مشارکت دولت در حوزه های اقتصادی، تحلیل کلان داده ها می تواند ابزار مناسبی را برای دولت ها جهت احراز صلاحیت و ارزش گذاری شرکت های فناور و یا دانش بنیان به وجود آورد. دولت ها با استفاده از این ابزارها و ارزش گذاری های انجام پذیرفته بر اساس داده های کلان  از پیش جمع آوری شده، می‌توانند تصمیماتی را در خصوص مشارکت در سرمایه گذاری کسب وکارها اتخاذ نمایند.

از دیگر جنبه های استفاده از تحلیل کلان داده در دولت ها، می توان به مدیریت حمل ونقل اشاره کرد. سیستم مدیریت و حمل ونقل شهری گرچه از مباحث حوزه شهر هوشمند می باشد و با بحث های مربوط با داده های شهروندان تفاوت های زیادی دارد، ولیکن دولت می تواند با توجه به این که داده‌های شهروندان را دارد، در خصوص مدیریت بهتر حمل و نقل به شهرداری ها کمک نماید. همچنین دولت می تواند با تحلیل کلان داده، سیاست ها و برنامه ریزی های لازم را جهت کنترل بهتر ترافیک انجام دهد. دولت سئول در سال 2013 ، یک سیستم اتوبوس اواخر شب به نام اتوبوس جغد  را معرفی نموده است. مسیرهای اتوبوس جغد بر اساس تحلیل های دولت سئول از کلان داده های استخراج شده از استفاده تاکسی های آخر شب شهروندان و استفاده از تلفن همراه آنها انتخاب گردیده است. شواهد دولت سئول نشان می دهد که میانگین تعداد مسافرانی که از مسیرهای اتوبوس جغد استفاده می کنند، از سایر مسیرهای اتوبوس روز به طور قابل توجهی بیشتر می باشد.

همان طور که پیش تر نیز گفته شد، حوزه سلامت و سلامت عمومی یکی از مهمترین مواردی است که دولت ها می توانند در حکمرانی داده مورد توجه قرار دهند و از تحلیل کلان داده برای مدیریت و سیاست گذاری های درست مرتبط با سلامت استفاده نمایند. دولت ها می توانند با تنظیم و اجرای درست قوانین حوزه سلامت، از بیماری‌ها پیشگیری کنند و خود و مردم را متحمل هزینه های سنگین درمانی نکنند. برای مثال در کنترل پاندمی کووید 19، برخی از کشورها از پایگاه داده بیمه سلامت ملی خود استفاده کردند و آن را با پایگاه داده مهاجرتی و پایانه های مسافری خود به منظور ایجاد کلان داده برای تجزیه وتحلیل ادغام نمودند. افرادی که ریسک بالاتری داشتند را در منزل قرنطینه نمودند و از طریق تلفن همراه ردیابی کردند تا اطمینان حاصل کنند که در طول دوره قرنطینه در خانه مانده اند و در صورت کشف هرگونه تراکنش مربوط به خرید از سوی آنها، بلافاصله در محل حاضر و اقدامات پیشگیرانه را انجام داده اند. این موضوع در کشور ما نیز در حد قابل توجهی و نه در حد کامل توسط سامانه 4030 انجام پذیرفت که جا دارد از تجربیات این سامانه در یکپارچه سازی سامانه‌های مشابه استفاده گردد.

این یک واقعیت است که تجزیه وتحلیل کلان داده ها با شناخت الگوهای داده ها و روابط بین الگوها به واسطه الگوریتم‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی به اتخاذ تصمیم های مهم و ارزشمند کمک می‌کند. چالش های متعددی در خصوص حکمرانی داده احصا شده است. در خصوص چالش‌ها چنین به نظر می رسد که بخشی از چالش‌ها مربوط به جمع آوری داده‌ها و بخش دیگر مربوط به مرحله بعد از جمع‌آوری و فرایند سنجش دقت، راستی آزمایی و پردازش آنها باشد. بعد از این که زیرساخت لازم برای جمع آوری داده ها به وجود آمد و بستر ذخیره سازی کلان داده‌ها در بخش های مختلف، توسط دولت حاصل می گردد، مهمترین نکته این است که داده ها باید بتوانند تجمیع و طبقه بندی گردیده تا بتوان از آنها برای تصمیم گیری استفاده شود. فقدان داده‌ها امروزه مشکل حکومت‌ها نیست بلکه  مشکل اصلی تصمیم گیری صحیح و به موقع و کارا، برنامه ریزی و راهبردهای استفاده از این داده‌ها می باشد. این یک اصل مهم است که گرچه جمع آوری کلان داده مهم است ولیکن یک کلان داده درست و به موقع است که می تواند مبنای تصمیم گیری قرارگیرد.چالش‌هایی که در امر توسعه و استفاده از کلان داده ها برای دولت ها وجود دارد، معمولا از جنس چالش‌هایی است که بیشتر بحث حفظ امنیت و محرمانگی داده ها را در بر می گیرد، ولیکن مهمترین چالش‌هایی که دولت می تواند با آن روبرو شود، عبارتند از:

• چالش های مربوط به عدم اعتماد مردم به دولت به جهت عدم تحقق وعده‌های دولتمردان در سال های گذشته.
• چالش های مدیریتی مربوط به موضوعاتی مانند حریم خصوصی، مالکیت داده ها، امنیت، کنترل داده ها که نیازمند اصلاح قوانین در خصوص مالکیت معنوی و قوانین کپی رایت در کشور می باشد.
• چالش‌های مربوط به بالا بودن درجه مقاومت به تغییر و باور ناپذیر بودن نیت و هدف دولتمردان در حکمرانی داده.
• چالش های مربوط با  درک سودمندی و این که داده بیش از آن که منافع دولت را در کنترل  فعالیت ها و رفتارها تامین نماید، بتواند به نفع مردم باشد.
• چالش های مربوط به خود داده از قبیل به موقع بودن، حجم، سرعت و دقت، با بسترهای زیرساختی و اینترنت محدود شده در داخل کشور.
• چالش های مربوط به نیروی انسانی ماهر و مورد اطمینان با مهارت های مناسب تجزیه وتحلیل داده ها.
• چالش های مرتبط با پیاده سازی، مربوط به انتخاب و پیاده سازی فناوری برای استخراج دانش از داده ها که می بایست از مدل های موفق از دنیا و توسط شرکت های بزرگ و نه  شرکت های دانش بنیان کوچک و تازه کار، به دست آورد و از واگذاری این پیاده سازی‌ها به بخش های وابسته به دولت جلوگیری نمود که تجربه نشان می دهد که جز اتلاف منابع چیز دیگری نخواهد داشت.
• چالش های فرایندی جمع آوری و پردازش داده ها از قبیل دریافت، انبارش؛ داده کاو ی، اصلاح و تلفیق داده ها که می بایست بر اساس یک استاندارد جهانی صورت گرفته و در آینده بتوان بر اساس یک مدل جامع حرکت نمود.
• یکی دیگر از چالش های مطرح شده خود دولت و در بحث استفاده دولت ها از کلان داده می‌باشد، این که دولت‌ها از این تحلیل‌ها چه استفاده هایی می خواهند بکنند.  تاریخ نشان می‌دهد که بین اعمال قدرت حاکمیتی و آزادی مشروع شهروندان، تاریخی به اندازه قدمت تشکیل دولت ها وجود دارد. درک این موضوع که حکمرانان داده، به عنوان نهادی هستند که تنها هدف آن ها خدمت به شهروندان است، نکته بسیار مهمی است که باید اعتمادسازی و در عمل اثبات گردد.

مواردی را که در تکلیف دولت می باشد تا حکمرانی داده محقق گردد، عبارتند از:

• دولت باید میزان توجه و احترام به شهروندان را در عمل و نه در حرف نشان داده و بستر مناسبی را برای حکمرانی داده فراهم آورد.  
• ظرفیت و توانایی دولت برای تدوین واجرای سیاست های منطقی و صحیح از طریق همفکری و مشاوره با اندیشمندان و دانشگاهیان افزایش یابد.
• تشریح و تبیین مزایای حاکمیت داده در زندگی شخصی افراد از طریق برنامه های منسجم و هدفمند به تصویر کشیده شود.
• دولت باید قوانین و مقررات کلان داده را بهبود بخشیده و اصلاح کند.
• دولت نخست می بایست داده های طبقه بندی نشده خود را با بخش های خصوصی به اشتراک بگذارد پیش از آن که در خصوص داده های خصوصی برنامه ریزی نماید.
• بهینه سازی پردازش فناوری کلان داده از طریق استفاده از شرکت های دانش بنیان واقعی بزرگ و نه تازه تاسیس و مشارکت دادن آنها در تصمیم گیری.
• تقویت مدل های جمع آوری، تجزیه وتحلیل، ذخیره سازی و تکمیل پلتفرم های مدیریت داده‌های بخش های خصوصی و دولتی از طریق ارایه تسهیلات.
• انتخاب  کارگزاران شایسته بر اساس تجربه و تخصص و نه بر اساس نزدیک بودن آن ها با لایه های حکومت.
• استقلال بخشیدن به خدمات مبتنی بر داده از فشارهای سیاسی حداقل در خصوص خدمات عمومی.

جان کلام اینکه دولت ها با چالش های بیشتری برای استفاده از داده ها مواجه هستند، زیرا داده های آن ها نه تنها از کانال های چندگانه مانند شبکه های اجتماعی، وب و غیره استخراج می‌شود، بلکه از منابع مختلف، کشورها، موسسات و بخش های مختلف نیزدر آینده نشأت خواهد گرفت. به غیر از موضوعات مطرح شده بالا و همین طور طبقاتی ننمودن اینترنت، حس جامعه از استخراج و تحلیل داده های آن ها، جزء موضوعات مهمی است که دولت ها باید به آن توجه ویژه ای نمایند.

انتهای پیام