باید تولید محتوای ایرانی اسلامی در فضای مجازی را افزایش دهیم/ حمایت از شبکه های پیام رسان تلفن همراه داخلی در اولویت است

به گزارش سیتنا، محمدرضا فرنقی زاد که پیش از دولت  تدبیر و امید درسمت مدیرکل دفتر ریاست و روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، مدیرکل دفتر روابط عمومی و امور بین الملل شرکت ارتباطات زیرساخت و مدیرکل دفتر مدیرعامل و هیات مدیره پست بانک فعالیت داشت، با انتصاب دکتر واعظی به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، سکان روابط عمومی این وزارت را در دست گرفت. به بهانه رویکرد نوین روابط عمومی وزارت ارتباطات با مخاطبان از طریق شبکه های اجتماعی متنوع گفت‌وگوی دکتر فرنقی زاد با ماهنامه نسل چهارم را در ادامه بخوانید:

       تجربه دو سال مدیریت روابط عمومی در مجموعه وزارت ارتباطات چه دست آوردی برای شخص شما به همراه داشته است؟

شاید مهمترین دست آورد شخصی این دو سال، افزایش تعاملات اینجانب با بخش های مختلف وزارتخانه باشد. طبیعی است که با حضور در جایگاه روابط عمومی نه تنها با تمام بخش های مختلف وزارتخانه ارتباط برقرار می شود بلکه اطلاعات و آگاهی های فردی نیز در مورد بخش های مختلف افزایش می یابد. البته از آن جایی که اینجانب قبلا در روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پست بانک و شرکت ارتباطات زیرساخت حضور داشتم، طبیعتا با بخش های مختلف وزارتخانه آشنا بودم و به این شکل نبوده است که یک دفعه و ناگهانی این آشنایی اتفاق بیافتد.

به هر حال در این جایگاه تعاملات بیشتری برقرار می شود و طبیعتا این تعاملات می تواند به افزایش سطح آگاهی و اطلاعات فردی کمک نماید که در نهایت منجر به تصمیم گیری های بهتری خواهد شد.

       بزرگترین چالش دو سال مدیریت روابط عمومی وزارت در چه حوزه ای متمرکز بوده است؟

در این دو سال با بحث جدی که بتوان آن را چالش نامید روبه رو نشده ام. به هر حال حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به دلیل سرعت پیشرفت زیاد موجود و همین طور افزایش سرعت مطالبات مردمی بسیار مورد توجه واقع می شود؛ به عبارتی می توان گفت وزارت ارتباطات به دلیل اینکه در حال حاضر تلفن همراه در جیب همه مردم وجود دارد در نتیجه لحظه به لحظه با مردم  همراه است و مردم می توانند فعالیت این وزارتخانه را به صورت لحظه ای کنترل کنند.

شاید در سایر وزارتخانه ها چنین اتفاقی نیافتد و حتی خیلی از آدم ها سالی یک بار و حتی دو سال یکبار هم به بیمارستان ها مراجعه نکنند تا از شرایط آن ها مطلع شوند. این درحالی است که ارتباط مردم با این وزارتخانه همواره برقرار است و همین باعث میشود تا سطح انتظارات جامعه از وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات افزایش پیدا کند. طبیعی است که ما به عنوان روابط عمومی و پل ارتباطی بین وزارت و مردم، این رفتار دو طرفه را باید منتقل نماییم.این ارتباط پیوسته با مردم، کارو وظیفه ما را سنگین ترو خطیرتر می کند؛ ولی در این دو سال نکته ای به عنوان چالش ما را درگیر خود نکرده است.

       با توجه با این امر که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات متولی تکنولوژی های نوین ارتباطی در کشور است، تشریح بفرمایید در ارتباط با مردم و اطلاع رسانی ها تا چه اندازه از این ابزار بهره برده اید؟

یکی از سیاست های وزارت ارتباطات در دولت تدبیر و امید از ابتدا بحث نهضت تولید محتوا بود و این که بتوانیم در فضای مجازی تولید محتوای ایرانی اسلامی را افزایش دهیم. در مجموع هیچ وقت نمی توانیم با فناوری و سرعت رشد فناوری مقابله کرده و یا آن را محدود نماییم. چه به خواهیم و چه نخواهیم فضای مجازی دنیا را احاطه کرده است.با مطرح شدن بحث اینترنت اشیا و این پیش بینی که تا چند سال آینده میلیاردها جسم به اینترنت متصل خواهند بود به نظر می رسد که فرار از فضای مجازی منطقی نیست.

کاری که باید انجام داد مدیریت درست این فضای مجازی است. برنامه ما براین بود تا بتوانیم سهمی از تولید محتوا را در این فضای مجازی به عهده بگیریم. اتفاقا با تلاش واقعی می توانیم فضای خوبی را هم به خود اختصاص دهیم؛ چرا که هم توان علمی، هم زیرساخت فرهنگی و هم سابقه تاریخی عظیمی را دارا هستیم. به نظر من ایران برای تولید محتوا قابلیت بالقوه خوبی را داراست که باید تبدیل به بالفعل شود.

یکی از بحث هایی که در تولید محتوا مد نظر بود، حمایت از نرم افزارهای اجتماعی موبایل داخلی است. در همین راستا دو نرم افزار داخلی بیسفون و ساینا راه اندازی شد. در حال حاضر نرم افزار بیسفون سهم بیشتری از مشترکان را به خود جذب کرده است و روابط عمومی وزارت نیزدر این شبکه رسانه رسمی برای اطلاع رسانی راه اندازی کرده است و دیگران را نیز برای حضور در این شبکه ترغیب می نماید.

در همین راستا هم جناب آقای دکتر واعظی بارها در صحبت هایشان اشاره کرده اند که از مردم انتظار دارند تا از شبکه های اجتماعی داخلی حمایت کنند و حضورشان را در این شبکه ها نسبت به شبکه های خارجی بیشتر نمایند.

       شخص آقای وزیر و روابط عمومی در کدام شبکه ها حضور فعال دارند؟

در شبکه های اجتماعی فضای مجازی و اینترنت همچون کلوب، لنزور، زیگور و تبیان، هم جناب آقای وزیر و هم روابط عمومی وزارت صفحه مخصوص دارند.لازم به ذکر است که این شبکه ها، شبکه های اجتماعی داخلی هستند که ما تمایل داریم از آن ها حمایت شود و خود ما نیز در آن ها حضور بهم رسانده ایم. البته در شبکه اینستاگرام نیز هم جناب آقای دکتر واعظی و هم روابط عمومی وزارت صفحه شخصی دارند و فعال هستند.

علاوه بر شبکه های اجتماعی داخلی، روابط عمومی وزارت ارتباطات در شبکه های اجتماعی خارجی پرطرفداری هم که در داخل کشور، مطابق با قوانین نظام مشغول به فعالیت هستند و به عبارتی فیلتر هم نیستند حضور دارد. برای مثال در تلگرام کانال رسمی روابط عمومی وزارت راه اندازی شده است. اضافه بر آن،روابط عمومی وزارت در گروه های مختلف دیگری که خبرنگاران و صاحب نظران حوزه حضور دارند و تبادل نظر می کنند، نیز حضور دارد.

       بعضا شاهد این هستیم که بعضی از این شبکه ها در پاسخ گویی به مخاطبان به روز نبوده و مدت زمانی است که پاسخی به مخاطبان داده نشده است، در این خصوص توضیح بفرمایید.

در خصوص پاسخگویی و پاسخگو بودن در این شبکه ها، به روزرسانی صفحه های اجتماعی آقای وزیر بسته به این است که ایشان فرصت پیدا کنند و با حضور در این صفحه ها به سوال ها پاسخ می دهند.قاعدتا انتظار هم این نیست با مشغله کاری ای که ایشان دارند بتوانند بنشینند و به تک تک سوال ها پاسخ دهند ولی ایشان مواردی را که لازم بوده پاسخ گو بوده اند.

       آیا صفحه های شخصی جناب آقای وزیر توسط خود ایشان به روز می شود و یا روابط عمومی ایشان را در این امر یاری می رساند؟

در خصوص صفحه های شخصی جناب آقای دکتر واعظی، خود ایشان به شخصه پاسخگو هستندو ایشان نیز به دلیل مشغله کاری نمی توانند به تمام سوالات پاسخگو باشند. روابط عمومی هیچ گاه در صفحه های شخصی جناب وزیر ورود نکرده است و ما هیچ وقت به جای ایشان پاسخ سوالات را نداده ایم ولی در مورد بعضی از موضوع ها، همچون سایر وزارتخانه های دیگر، دکتر واعظی اطلاعات را از کانال های مختلفی دریافت می کنند ولی به این صورت نیست که ما به جای ایشان در صفحه های شخصیشان پاسخگو باشیم.جناب دکتر واعظی معمولا در همه این شبکه ها که صفحه شخصی دارند حضور دارند و چند وقت یک بار آن ها را به روز می کنند.

ما نیز در بخش روابط عمومی به موازات صفحه ها و کانال های رسمی خود را داریم و به صورت جداگانه به اطلاع رسانی می پردازیم.

       به نظر شما میزان استقبال مخاطبان از شبکه های داخلی بیشتر بوده است و یا شبکه های خارجی؟ اگر شبکه های اجتماعی خارجی بیشترین استقبال را از آن خود کرده است به نظر شما دلیل عدم موفقیت شبکه های داخلی چه بوده است؟

به طور مشخص حضور کاربران در تلگرام بیشتر بوده است. شاید بتوان یکی از دلایل این موضوع را در این دانست که هنوز مردم ما به توانمندی های داخلی اعتماد ندارند. این موضوع در بخش تولید هم به این صورت است و فقط منوط به بخش نرم افزارها نیست. برای مثال مردم ما برای خرید لوازم خانگی ترجیح می دهند به دنبال برندهای خارجی رفته و حتی الامکان از خرید برندهای داخلی خودداری نمایند. این احساس و تصور بین مردم وجود دارد که شما با خرید کالای ایرانی ممکن است مورد تمسخر افراد فامیل قراربگیرید.

علی رغم صحبت های مقام معظم رهبری و همه دولت مردان که اصرار بر خرید و استفاده مردم از کالاهای ایرانی دارند ولی متاسفانه این اتفاق نمی افتد. مردم باید به توان داخلی اعتماد کرده و از کالاها و سرویس های داخلی حمایت کنند.

در خصوص شبکه های اجتماعی، اتفاق بد دیگری که می افتد این است که برای مثال در بررسی های انجام شده در کشورهای غربی مردم حداکثر 5 تا 10 درصد از اطلاعات شخصی خود را در شبکه های اجتماعی و صفحه های شخصی خود منتشر می کنند ولی در خاورمیانه و به خصوص ایران این رقم بالای 90 درصد است.

جالب است که مردم خاورمیانه هر چیزی را در این شبکه ها منتشر می نمایند و این موضوع در فرهنگ ما نیز تبدیل به یک ارزش شده است که اتفاقا این موضوع بسیار بد و آسیب رسان است.

همیشه این موضوع را بیان کرده و باز هم تکرار می کنم، استفاده از هر فناوری ای اگر به سرگرمی تبدیل شود، نشان دهنده انتخاب مسیر اشتباه است. برای مثال اگر فردی از خودرو نیز به عنوان سرگرمی استفاده کند و با خودروی خود فقط در خیابان ها به گردش بپردازد نیز از خودروی خود به صورت اشتباه استفاده کرده است. در فناوری ارتباطات نیز به همین صورت است، اگر از اینترنت و فضای مجازی به عنوان چرخیدن و دور زدن و تفریح استفاده شود و فقط به دنبال چت کردن و سرگرمی به آن نگاه شود به طور حتم مسیر نادرست انتخاب شده است.

متاسفانه بعضا در کشور ما این اتفاق میافتد و خیلی وقت ها افراد از شبکه های اجتماعی به جای اطلاع رسانی به عنوان سرگرمی استفاده می نمایند و این موضوع ماهیت شبکه اجتماعی را زیر سوال می برد. البته نمی خواهم بگویم که کلا نباید از فناوری به عنوان سرگرمی استفاده کرد چرا که در این فضا بازی های رایانه ای هم وجود دارد.ولی منظور این است که اگر یک کودک کل وقت روزانه خود را در اینترنت و فضای مجازی بگذراند، والدین به طور حتم مانع از این کار می شوند و معمولا زمان خاصی را برای استفاده فرزندان خود از این سرگرمی اختصاص می دهند؛ چرا که بر این باورند که فرزندشان نباید کل وقت روزانه خود را به حضور در این فضا اختصاص دهد، این درحالی است که خود همان والدین در کل روز مشغول به دور زدن در این شبکه ها هستند.

بعضا این والدین بدون آگاهی از صحت اطلاعاتی که در شبکه های مختلف می بینند مشغول به بازانتشار مطالب در گروه های مختلفی هستند که در آن ها عضویت دارند. این والدین حتی به این موضوع فکر نمی کنند که بازانتشار مطالبی که از صحت آن ها مطلع نیستند می تواند چه پیامدهایی را به دنبال داشته باشد.

توصیه می کنم اگر روزی به دنبال ایجاد خط قرمزی در استفاده از امکانات در دسترس‌مان بودیم، هروقت احساس کردیم که آن امکان یا فناوری رفته رفته به سرگرمی تبدیل می شود باید هرچه سریعتر آن را متوقف نماییم.

شبکه های اجتماعی خارجی به طور معمول، مورد استقبال عموم مردم بوده است. بعضی ها معتقد هستند که این نقش وزارت خانه هاست که از شبکه های اجتماعی داخلی حمایت کنند واین درحالی است که معتقد هستیم که این مردم هستند که باید از این شبکه ها حمایت کنند.

هیچ وقت با تبلیغ، پیشنهاد یک وزارتخانه و یا یک جایگاه اداری، تمایل مردم و جوانان برای استفاده از یک شبکه اضافه نخواهد شد. بنابراین این موضوع منوط به قابلیت و توانمندی شبکه های اجتماعی موجود می باشد و اینکه عملکرد این شبکه ها در جذب مخاطبین چگونه بوده است.

در حال حاضر شبکه اجتماعی داخلی بیسفون تا حدودی توانسته است حتی مخاطبان خارجی را نیز برای حضور در این شبکه جذب نماید و این شبکه در کشورهای همسایه تعداد زیادی مخاطب دارد که از این شبکه استفاده می کنند.

امیدواریم مردم هم روز به روز به شبکه های اجتماعی داخلی متمایل تر شوند چرا که امنیت مخاطبان در این شبکه ها نسبت به شبکه های خارجی بسیار بالاتر است.

       راه اندازی کانال ها و صفحه ها در این شبکه ها برای روابط عمومی منجر به ایجاد مشکل نشده است؟

در واقع از پس از راه اندازی این کانال ها و صفحه ها، روابط عمومی وزارت ارتباطات نه تنها با چالش بلکه با استقبال نیز روبه رو شده است. اگر دیده باشید اکثر خبرگزاری ها و سایت ها در این شبکه ها برای خود کانال رسمی راه اندازی کرده اند.

       یکی از راه های موثر ارتباط روابط عمومی با کاربران و مخاطبان سامانه 195 است لطفا این سامانه و کارکرد آن را تشریح فرمایید.

در واقع سامانه 195 ابتکار شخص جناب آقای دکتر واعظی بود و ایشان از همان ابتدا به روابط عمومی تکلیف کردند که یک شماره ای را برای ارتباط مستقیم مردمی با وزارت ارتباطات اختصاص دهیم تا این وزارتخانه بتواند از وضعیت سرویس دهی اپراتورها از جایگاه مردمی مطلع شود.

سامانه 195 راه اندازی شد و از تمام کانال های موجود ارتباطی برای ارتباط با مخاطبان استفاده می کند.مخاطبان می توانند از طریق ادرس ایمیل 195@ict.gov.ir، شماره پیامکی 600195، شماره تلفن 195 که به صورت سراسری در کل کشور می باشد و همچنین وب سایت 195.ir با ما در ارتباط باشند و هرگونه مشکل و یا شکایتی که از اپراتورها و یا هر فعال حوزه ICT دارند را از راه های مذکور اعلام نمایند.

البته لازم به ذکر است که هدف ما از راه اندازی سامانه 195 جایگزینی با امور مشترکین اپراتورها نیست. طبیعی است که مشترکین اول باید با امور مشترکین اپراتورها تماس بگیرند و در مرحله اول از طریق آن ها اقدام به حل مشکل خود بنمایند.

هدف اصلی ما از راه اندازی این سامانه کمک به افرادی است که شاید احساس می کنند به آن ها ظلمی شده و یا حق آن ها پایمال شده و نتوانسته اند از طریق اپراتور و یا شرکت های مدنظر به حق خود دست یابند، در نتیجه ما در وزارت ارتباطات به عنوان مرکز بالاتر در این مرحله به شکایات آن ها رسیدگی خواهیم کرد.

سامانه 195 کاملا الکترونیکی است و بالغ بر 200 تا 300 کارتابل الکترونیکی در سرتاسر کشور وجود دارد که به محض ثبت شکایت، شکایت مورد نظر به شهرستان و حوزه مربوطه ارجاع داده خواهد شد. معمولا اپراتورها تا دو هفته موظف به پاسخ گویی هستند. اگر پاسخی از طرف اپراتورها داده نشود، پیگیری انجام خواهد شد و اگر در ظرف یک ماه ما نیز نتوانیم پاسخ مناسبی دریافت نماییم در نتیجه موضوع به اداره کل بازرسی وزارتخانه ارجاع داده خواهد شد و آن ها از طریق بازرسی پیگیر موضوع خواهند بود تا آن شکایت پاسخ داده شود.

در این خصوص ما رضایت سنجی و نظرسنجی ای از کسانی که از طریق این سامانه شکایت خود را ثبت نموده بودند و به شکایت آن ها پاسخ داده شده بود نیز انجام داده ایم. به صورت میانگین از زمان راه اندازی سامانه 195 یعنی از اوایل سال 93 تا کنون،70 درصد شاکیان از رضایت مندی برخوردار بودند و این آمار، آمار خوبی است.

البته باید خاطرنشان کرد که فرد شاکی اگر رای به نفع وی صادر نشود به طور حتم ناراضی خواهد بود چرا که این روال افراد است که وقتی رای به نفع آن ها نباشد اصولا راضی نخواهند بود. از این رو در روند شکایات در سامانه 195 امکان شکایت دوباره و تجدید نظر نیز وجود دارد. در وزارتخانه جلسه تجدید نظری ترتیب داده خواهد شد و فرد شاکی به همراه نماینده اپراتور و نماینده سازمان تنظیم مقررات دعوت خواهند شد و در حضور رگولاتور، بازرسی، نماینده اپراتور و خود شخص به صورت حضوری پاسخ گویی انجام می شود و سعی بر آن است تا رضایت ارباب رجوع جلب شود.

 استقبال مردمی از این سامانه را چگونه ارزیابی می کنید؟

همان طور که انتظار می رفت، استقبال مردمی از این سامانه بسیار خوب بود و بیشترین ارتباط مردمی با این سامانه از طریق تلفن بود. میانگین حدود 1000 تماس به صورت روزانه با این سامانه برقرار می شود و حدود 15 تا 20 درصد از این تماس ها منجر به ثبت شکایت می شود. خیلی از این تماس ها با ارائه توضیح اولیه توسط مسوولین حاضرحل و تماس گیرنده متوجه موضوع می شود و دیگر نیازی به ثبت شکایت نخواهد بود.

لازم به ذکر است که از هر اپراتوری یک نماینده در این سامانه وجود دارد که به مشکلات مردمی پاسخ گو می باشد و نمایندگان همراه اول، رایتل و ایرانسل در این سامانه پاسخ های کارشناسی را به افراد می دهند.

میزان استقبال همان طور که انتظار می رفت مطلوب می باشد چرا که باز هم تاکید می کنم قرار نیست این سامانه جایگزین امور مشترکین اپراتورها شود. بالاخره هر اپراتوری که چند میلیون مشترک دارد ممکن است روزانه بالای 100 هزار تماس داشته باشد، ولی ما در این سامانه پیگیر مواردی هستیم که منجر به ثبت شکایت خواهد شد.

از کارهای دیگری که در سامانه 195 انجام شد، تغییری بود که در سایت این سامانه ایجاد کرده ایم. با مراجعه به سایت این سامانه متوجه می شوید که تمام تلاش ما در راه اندازی این سامانه براین بوده است تا اطلاعات اولیه مورد نیاز افراد را ارائه دهیم. بنابراین تمام سرویس هایی که در وزارت ارتباطات به صورت الکترونیک داده می شود، در سایت این سامانه وجود دارد.

هر فرد برای انجام هر کار و ارتباطی می تواند به صورت مستقیم از طریق این سایت به انجام آن امور مبادرت ورزد. سعی ما بر آن بوده است تا این سامانه یک سامانه پاسخگو به مشترکین و مردم باشد. برطرف کردن این نیازها حتی می تواند از طریق خود اپراتورها باشد ولی ما با قراردادن لینک های مورد نظر در این سامانه اطلاعاتی جامع را برای مشترکین و مخاطبان فراهم نموده ایم تا بتوانند به راحتی مشکلات خود را حل نمایند و در نهایت اگر حل نشد منجر به ثبت شکایت شود.

       از زمان راه اندازی این سامانه تاکنون بیشترین ثبت شکایت در کدام بخش بوده است؟

طبق بررسی های انجام شده تاکنون، بیشترین شکایت از طریق این سامانه به استفاده از خدمات و سرویس های حوزه اینترنت ثابت و همراه برمی گردد.

       در پایان اگر نکته خاصی مد نظر دارید مطرح بفرمایید.

به عنوان کلام آخر هم از جایگاه مدیر روابط عمومی وزارتخانه و هم به عنوان یک مشاور خانواده نکته ای را برای خانواده ها اضافه کنم و آن این است که ما خیلی وقت ها بر این موضوع حساس هستیم که اگر فرزندانمان از خانه بیرون می روند نباید با هر غریبه ای صحبت کنند و یا از دست هر غریبه ای شیرینی بگیرند. این درحالی است که به راحتی با قراردادن یک گوشی هوشمند و یا تبلت در اختیار فرزندانمان این اجازه را به آن ها می دهیم تا در فضای مجازی با افراد زیادی ارتباط برقرار نمایند و فکر می کنیم که با این روش از فرزندانمان راحت تر مراقب می نماییم. متاسفانه با این روش نه تنها مراقبتی درکار نیست بلکه حتی می تواند این موضوع مشکل ساز نیز شود.

در کشور انگلستان به خانواده ها توصیه می شود که برای فرزندان زیر 16 سال گوشی هوشمند تهیه نکنند تا دسترسی آزاد به اینترنت و هر فردی داشته باشند.

توصیه می کنم به خانواده ها که شبکه های اجتماعی دارای فرصت ها و تهدیدهای بسیاری هستند و این مدیریت درست ما است که می تواند تهدید÷ها را به حداقل رسانده و از فرصت های آن حداکثر استفاده را ببریم.

دیگر آن که سن استفاده از فناوری و گوشی های هوشمند را رعایت نماییم و طوری نباشد که کودک 7 ساله ما به راحتی از این فناوری ها استفاده کند و ما نیز خوشحال باشیم که فرزندانمان از ما در استفاده از تکنولوژی ها و فناوری ها بسیار جلوتر گام برمی دارند.

همان طور که تا سنی به فرزندانمان اجازه نمی دهیم که دست به گاز زده و برای مثال چایی بریزند چرا که احتمال می دهیم به خود آُسیب بزنند، در استفاده از فناوری ها نیز باید حساس بوده و قوانینی را برای ان ها وضع نماییم و نگذاریم این فناوری ها به راحتی در اختیار فرزندانمان قرارگیرد.

ولی با درنظرگرفتن شرایط سنی، در جایی احساس نیاز آشنایی فرزندانمان با این فناوری ها لازم خواهد بود و ما باید با مدیریت و آموزش دقیق این امکان را در اختیارشان قراردهیم.

فناوری، هم می تواند آسیب رسان باشد به شرط آن که ما از آن استفاده درستی نکنیم، این درحالی است که همین فناوری با مدیریت درست می تواند بسیار مفید نیز باشد.

نکته آخر این که خانواده ها باید از ابتدا برای استفاده از فناوری ها در کنار فرزندانشان قرار بگیرند و راهنمایی های لازم را به آن ها ارائه دهند و همین طور آن ها را از مخاطرات موجود آگاه سازند. در نتیجه ما می توانیم یک فضای سالمی برای زندگی ایجاد نماییم. چرا که هر چقدر فضا سالم تر باشد ما نیز رشد بهتری در فضای سالم خواهیم داشت و گرنه در فضای ناسالم بهترین بذر هم که کاشته شود رشد مناسبی نخواهد داشت چرا که فضا، فضای مسمومی است.

انتهای پیام