فعالان و خبرگان فضایی چه نظراتی در زمینه راهبردهای فضایی کشور دارند؟
عباس خاراباف * - برای اخذ دیدگاه‌ها و نظرات خبرگان، اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه فضایی کشور در زمینه‌های مختلف از جمله سیاست‌ها، جهت‌گیری‌ها و راهبردهای فضایی کشور در حاشیه سیزدهمین کنفرانس انجمن هوافضای کشور از طیف وسیعی از شرکت‌کنندگان شامل دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاه‌های معتبر کشور، شاغلین و فعالان بخش دولتی و خصوصی نظرسنجی شد.
در این نظرسنجی که سال گذشته در دانشگاه تهران و با همکاری انجمن هوافضای ایران جمعا ۳۴۰ نفر شرکت کردهاند. آنچه که مشاهده می‌کنید نتایج این نظرسنجی در دوبخش «سیاست و راهبرد» و «سازماندهی و اداره بخش فضایی» در سطح ملی است.
نظرات در حوزه سیاست و راهبرد
سه سوال از این نظرسنجی مرتبط به حوزه سیاست و راهبرد بود و پاسخ به این سوالات چندگزینه‌ای نتایج جالبی را در بر داشت:
۱- توسعه علم، فناوری و خدمات و کاربردها، هدف و جهت‌گیری اصلی
در این بخش از نظرسنجی از شرکت‌کنندگان درخواست شده بود تا مناسب‌ترین گزینه را برای تبیین هدف و جهت‌گیری اصلی بخش فضا از میان چهار گزینه انتخاب کنند. ارتقای غرور ملی، ارتقای توان بازدارندگی (امنیت ملی)، توسعه علم و فناوری و توسعه خدمات فضایی به منظور افزایش رفاه جامعه، گزینه‌های مورد نظر بودند.
نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که بخش غالب جامعه دانشگاهی و بخش خصوصی (۷۰ درصد) به دنبال توسعه علم و فناوری و خدمات فضایی جهت افزایش رفاه جامعه است. به همین صورت بخش کوچک‌تری از این جامعه (۳۰ درصد) به دنبال ارتقای غرور ملی و افزایش توان بازدارندگی از طریق فناوری فضایی است. از طرفی نکته جالب اینجاست که افراد شرکت کننده از طرف بخش دولتی جهت‌گیری خاصی در این زمینه ندارند و تقریبا پاسخ‌ها بین سه گزینه ارتقای توان بازدارندگی (افزایش امنیت ملی)، توسعه علم و فناوری و در نهایت توسعه خدمات و کاربردهای فضایی به میزان مساوی تقسیم شده است.
جالب‌ترین نکته نتایج این نظرسنجی این است که تنها حدود ۱۵ درصد از کل شرکت‌کنندگان هدف اصلی از پرداختن به فناوری فضایی را ارتقای غرور ملی می‌دانند.
۲- همکاری و تعاملات بین‌المللی جهانی و منطقه‌ای، راهبرد و تمرکز اصلی
در این بخش شرکت‌کنندگان در پاسخ به سوالی با محوریت راهبرد و تمرکز اصلی توسعه بخش فضا در کشور از میان گزینه‌های مختلف، پاسخ موردنطر خود را انتخاب کردند. اتکای به دانش و فناوری بومی و توسعه درون‌زا، همکاری و تعاملات منطقه‌ای، همکاری و تعاملات جهانی و عدم سرمایه‌گذاری داخلی با استفاده از خدمات جهانی، چهار گزینه این سوال بودند.
نتایج این بخش نشان می‌دهد اکثریت جامعه دانشگاهی و بخش خصوصی، راهبرد و تمرکز اصلی توسعه فضایی کشور را همکاری و تعاملات بین‌المللی جهانی و منطقه‌ای می‌دانند و این در حالی است که بخش دولتی هردو گزینه اتکا به دانش و فناوری بومی و تعاملات بین‌المللی جهانی را مورد تاکید قرار داده است. جالب اینجاست که شرکت‌کنندگان بخش دولتی در این زمینه نیز نظر قاطعی ندارند و اختلاف و پراکندگی نظر در سیاست و تمرکز خاص روی یک گزینه در این حوزه وجود دارد.
۳- مدیریت، مهترین عامل توسعه
چهار گروه متنوع از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی مهمترین عامل توسعه حوزه فضایی را مدیریت می‌دانند و انها از بین چهار عامل منابع مالی، منابع انسانی، مدیریت و تعاملات بین‌المللی، مدیریت را به عنوان مهمترین و قابل توجه‌ترین عامل توسعه فضایی در کشور می‌دانند.
اعضای هیات علمی دانشگاه‌های معتبر کشور پس از مدیریت به ترتیب عوامل منابع انسانی و منابع مالی را بخش قابل توجه در توسعه فناوری فضایی در کشور دانسته‌اند. اما دانشجویان پس از مدیریت، منابع مالی را دارای اثربخشی بیشتری می‌دانند.
شاغلین و فعالان بخش خصوصی کشور نیز پس از مدیریت، به ترتیب منابع انسانی و تعاملات بین‌المللی را به عنوان مهمترین عوامل توسعه فناوری فضایی در کشور انتخاب کردهاند.
در حالی که بخش دولتی پس از مدیریت به ترتیب منابع مالی و تعاملات بین‌المللی و روابط خارجی را از عوامل اصلی توسعه فناوری فضایی در کشور می‌دانند.
نظرات در زمینه سازماندهی و اداره بخش فضایی در سطح ملی
چهار سوال از این نظرسنجی مرتبط به حوزه سازماندهی و اداره بخش فضایی بود و پاسخ به این سوالات چندگزینه‌ای نتایج جالبی را در بر داشت:
۱- سیاست‌گذاری متمرکز دولتی و اجرای توزیع شده
در این بخش از نظرسنجی از شرکت‌کنندگان درخواست شد تا گزینه مناسب برای سازماندهی و اداره بخش فضایی کشور را انتخاب کنند. شرکت کنندگان باید از بین چهار گزینه سیاست‌گذاری و اجرا توسط دستگاه‌های اجرایی به صورت مجزا، سیاست‌گذاری و اجرای متمرکز در یک سازمان ملی، سیاست‌گذاری متمرکز دولتی و اجرای توزیع‌شده و سیاست‌گذاری متمرکز و اجرا در بخش خصوصی، یکی را انتخاب می‌کردند.
۷۴ درصد از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی بر این اعتقاد بودند که در یک مرکز ملی سیاست‌گذاری متمرکز دولتی انجام شده و اجرا بین ارگان‌های مختلف دولتی و خصوصی توزیع شود.
تنها ۱۷ درصد از شرکت‌کنندگان موافق سیاست‌گذاری و اجرای متمرکز در یک سازمان ملی بودند و ۸۰ درصد از شرکت‌کنندگان بخش خصوصی تمایل دارند اجرا به بخش خصوصی واگذار شود.
نکته جالب اینجاست که حدود ۴۲ درصد از کل شرکت کنندگان تمایل دارند اجرای پروژه‌های فضایی به بخش خصوصی سپرده شود.
۲- هماهنگی نسبتا ضعیف بازیگران حوزه
در این بخش از نظرسنجی از شرکت‌کنندگان درخواست شد تا نظر خود را در زمینه هماهنگی بین نهادهای مختلف بخش فضایی کشور اعلام کنند. نتیجه بدست امده نشان می دهد که تنها ۱۵ درصد از شرکت‌کنندگان هماهنگی بین بازیگران مختلف عرصه فضایی کشور (در حوزه های سیاست‌گذاری، تحقیقات، صنعت، کابران و بهره‌برداران) را خوب و یا عالی ارزیابی کردهاند و حدود ۴۴ درصد از شرکت‌کنندگان اعتقاد دارند این هماهنگی ضعیف و یا خیلی ضعیف است. حدود ۴۰ درصد نیز وضعیت را در این زمینه متوسط ارزیابی نموده‌اند.
۳- تقسیم کار مبتنی بر ظرفیت‌ها
در این بخش از نظرسنجی شرکت‌کنندگان در زمینه تعامل بخش دفاعی و غیردفاعی و چگونگی تقسیم کار را از بین چهار گزینه انتخاب کردند. محوریت بخش دفاعی و همکاری بخش غیردفاعی، تقسیم کار مبتنی بر ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها، محوریت غیردفاعی و همکاری بخش دفاعی و در نهایت تقسیم کار به صورت مجزا و مستقل در هردو بخش از گزینه‌های مورد نظر این سوال بودند.
در نهایت تقسیم کار مبتنی بر ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها با درصد بالایی به عنوان پیشنهاد شرکت‌کنندگان انتخاب شد.
۴- توسعه فناوری برای بخش خصوصی
در این بخش نیز از شرکت‌کنندگان درخواست شد تا گزینه مناسب در زمینه مشارکت بخش خصوصی را در حوزه فضایی انتخاب کنند. توسعه فناوری، ساخت سامانه‌ها، سرمایه‌گذاری و در نهایت فراهم‌کردن و ارایه خدمات فضایی، چهار گزینه مورد نظر این سوال بودند.
در بین همه گروه‌های شرکت‌کننده توسعه فناوری، اولویت نخست برای بخش خصوصی انتخاب شده است. از طرفی اعضای هیات علمی و فعالان بخش دولتی پس از توسعه فناوری، ساخت سامانه‌ها را به عنوان اولویت دوم بخش خصوصی انتخاب کردهاند. همچنین فعالان بخش خصوصی و دانشجویان نیز پس از توسعه فناوری، مشارکت در سرمایه‌گذاری را به عنوان اولویت دوم بخش خصوصی انتخاب کردهاند.
* کارشناس مهندسی هوافضا
افزودن دیدگاه جدید