چرا تشکیل مرکز ملی فضایی لازم است؟
عباس خاراباف * - رسانه‌های مخالف دولت رییس جمهور را متهم به نابودی بخش فضایی کشور می‌کنند ولی اقدام روحانی قانونی است و می‌تواند مشکلات ناشی از اقدامات غیرقانونی دولت قبل را حل کند.
حجت الاسلام حسن روحانی، رییس جمهور، اواخر آذر ماه سال جاری طی یک ابلاغیه از سورنا ستاری معاون علمی و فناوری خود، درخواست کرده است تا یک نهاد بالادستی تحت عنوان «مرکز ملی فضایی» را با هدف هماهنگی، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت و با استفاده از ظرفیت‌های قانونی مربوطه به مراکز عالی تحقیقاتی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه ایجاد کند. وی همچنین از تمامی وزارت‌خانه و نهادهای مربوطه خواسته است تا در اجرای این ابلاغیه، همکاری‌های لازم را با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داشته باشند.
پس از این اتفاق، ماجرای لغو «ابلاغیه غیرقانونی دولت قبلی در زمینه سازمان فضایی ایران» توسط دولت تدبیر و امید بر سر زبان‌ها افتاد. در حالی که تصمیم دولت برای تغییر ساختار سازمان فضایی ایران نهایی نشده است، در این میان رسانه‌های مخالف دولت با انتشار مطالبی به انتقاد از رییس جمهور پرداخته و وی را متهم به نابودی یکی از مراکز اقتدار علمی کشور کرده‌اند.
از طرفی کارشناسان اعتقاد دارند در حالی که وضعیت فضایی کشور مدت‌هاست در حالت بلاتکلیفی قرار دارد، اجرای صحیح و کارشناسی شده ابلاغیه رییس جمهور می‌تواند امیدهای فضایی کشور را دوباره زنده کند.
اقدام غیر قانونی دولت قبل
حدود ۱۱ سال پیش طی مصوبه ۶۸۱۵۹ مجلس شورای اسلامی سازمان فضایی ایران به عنوان یک نهاد زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اهدافی در زمینه فعالیت در مجامع بین‌المللی، ترویج و توسعه فرهنگ فضایی و مخابرات فضایی تاسیس شد.
حدود هفت سال پس از تاسیس (۱۳۸۹)، دولت وقت طی یک ابلاغیه«سازمان فضایی (با زیرمجموعه‌های پژوهشکده تحقیقات فضایی و مرکز فضایی البرز)» را با «پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» و «پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی» ادغام کرد. همچنین این سازمان از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا و اداره آن مستقیما به نهاد ریاست جمهوری واگذار شد.
ابلاغیه دولت قبل در زمینه ادغام بخش‌های مختلف ذکر شده و تشکیل یک نهاد مستقل زیر نظر نهاد ریاست جمهوری به دلیل نقض مصوبه مجلس شورای اسلامی غیرقانونی به حساب می‌آمد و به همین دلیل با انتقاد بسیاری از کارشناسان مواجه شد.
پس از آن پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان اصلی‌ترین مرکز زیرمجموعه سازمان فضایی تشکیل شد و نهادهای ادغام شده تحت عنوان شش پژوهشکده با نام‌های جدید زیر نظر این مرکز فعالیت خود را آغاز کردند.
انتقال چند صد نفر از نهادهای مختلف با تخصص‌های گوناگون و گاه غیرمربوط به یک سازمان زیر نظر نهاد ریاست جمهوری و استخدام‌های عجیب و غریب صدها نیروی کارشناس در حوزه‌های مختلف مشکلاتی را در پی داشت و صدای اعتراض بسیاری از کارشناسان از جمله کارمندان جدید سازمان فضایی بلند شد.
در چنین وضعیتی سازمان فضایی به یک ارگان فربه و با مشکلات فراوان تبدیل شد و در عین حال و به صورت موازی مسوولیت سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و اجرای امور فضایی کشور در همه زمینه‌ها را بر عهده گرفت.
ادعای رسانه های مخالف دولت چقدر صحت دارد؟
با وجود مشکلات ساختاری مختلف سازمان فضایی از بدو تاسیس دستاوردهای مهمی هم داشته است و به عنوان مثال پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی به عنوان فعال‌ترین زیر مجموعه پژوهشگاه فضایی توانسته است با تکیه بر مدیریت جوان و کارشناسان با انگیزه موفقیت‌هایی را در زمینه راکت‌های کاوش و پرتاب موجود زنده به زیر مدار بدست آورد. اما متاسفانه دولت وقت از این موفقیت‌ها استفاده ابزاری و تبلیغاتی کرد و همین امر با انتقاد کارشناسان مواجه شد.
در این که چنین فعالیت‌هایی ظرفیت‌های مناسبی را در کشور ایجاد کرده و قطعا باید از این ظرفیت‌ها با حمایت دولت، تخصیص بودجه‌های خوب و پروژه‌های مناسب به درستی استفاده شود، شکی نیست. اما به وضوح مشخص است که بر خلاف ادعای رسانه های مخالف دولت پژوهشگاه فضایی ایران تمامی دستاوردهای تاریخی کشور را در حوزه فضایی رقم نزده است. دستاوردهای تاریخی فضایی ایران توسط نهادها و سازمانهای مختلفی از کشور رقم خورده است که سازمان فضایی ایران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و چند ارگان دیگر از بازیگران اصلی آن به حساب می‌آیند. با این که تصمیم دولت جدید در زمینه ساختار جدید فضایی کشور و به خصوص وضعیت سازمان فضایی نهایی و تصویب نشده است بر فرض لغو ابلاغیه دولت قبل باید گفت که دولت جدید در یک اقدام کارشناسی شده و با رعایت همه جوانب قصد دارد به صورت قانونی فعالیت‌های فضایی را از این وضعیت آشفته (حاصل از اقدامات غیرقانونی و غیرکارشناسانه دولت قبلی) بیرون آورده و نجات دهد.
چرا تشکیل مرکز ملی فضایی لازم است؟
بلاتکلیفی برنامه‌ها و فعالیت‌های فضایی کشور به اضافه مشکلات ساختاری سازمان فضایی ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی فضایی کشور مدت‌هاست که موجب ایجاد نارضایتی کارشناسان و فعالان فضایی کشور از جمله کارمندان سازمان فضایی شده است.
ازطرفی در حالی که پس از دو ابرقدرت‌های فضایی یعنی آمریکا و روسیه، کشورهایی مثل چین، هند و سازمان فضایی اروپا با نگاهی به اهمیت فضا و نقش آن در توسعه پایدار و افزایش کیفیت زندگی با برنامه‌های و سرمایه‌گذاری‌های خوب از این فرصت استفاده می‌کنند و همچنین کشورهای در حال توسعه به خصوص در منطقه مثل امارات متحده عربی، آذربایجان و ترکیه نیز به دلیل اهمیت فناوری فضایی فرصت را مغتنم شمرده و به صورت کلان در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند کشور ایران نیز نباید این ظرفیت موجود را نادیده گرفته و باید هرچه سریع‌تر از آن بهره ببرد.
در چنین شرایطی یک مرکز ملی فضایی با اهداف مدنظر رییس جمهور می‌تواند به عنوان یک نهاد بالادستی عمل کرده و یکی از مهم‌ترین وظایفش ایجاد هماهنگی بین همه نهادهای فضایی کشور و نظارت بر فعالیت‌های آنها باشد. همچنین این مرکز می‌تواند با برنامه‌ریزی و تعریف پروژه‌های مناسب و کاربردی و تخصیص بودجه بین همه بازیگران این عرصه بلاتکلیفی موجود را برطرف کرده و به جای موازی‌کاری و رقابت نهادها بین آنها هم‌افزایی ایجاد کند. نگاه چنین مرکزی که نقش یک ارگان بالادستی را دارد می‌تواند ملی باشد و در این صورت فضا و فناوری فضایی را برای افزایش کیفیت زندگی مردم و نه تبلیغات و نمایش بخواهد. مرکز ملی فضایی می‌تواند از پتانسیل‌های موجود در نهادهای مختلف به خوبی بهره برده و رضایت حداکثری کارشناسان و مدیران فضایی کشور را جلب کند. در این حالت حتی در صورتی که پژوهشکده‌های پژوهشگاه فضایی به مجموعه‌های قبلی خود بازگردند نه تنها مشکلی پیش نمی‌آید، بلکه بسیاری از مشکلات موجود نیز که نتیجه اقدامات غیرکارشناسانه دولت قبل است حل خواهد شد. البته ایجاد چنین مرکزی نیاز به حمایت همه‌جانبه همه بخش‌ها و نهادها دارد و قطعا باید از همه بازیگران فضایی کشور مشورت تخصصی گرفته شود. همچنین رجوع به سند جامع هوافضای کشور و سند پشتیبان بخش فضایی که به دست ده‌ها نهاد و صدها کارشناس فضایی کشور تهیه و در اختیار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است خود رهنمای مناسبی برای اداره مرکز ملی فضایی خواهد بود.
*کارشناس مهندسی هوافضا
دیدگاه‌ها
• وجود ساختار سازمانی جهت سیاستگذاری و اجرای برنامه ها در هر حوزه ای لازم و ضروری است.
• مطابق نقشه جامع علمی کشور حوزه اولویت اول کشور ما حوزه هوافضا می باشد.
• در نتیجه وجود ساختار منسجم در حوزه فضایی بسیار لازم و ضروری می باشد.
مرور ادبیات:
1-تمامی کشورهای پیشرو فضایی دارای ساختار های منسجم و یکپارچه هستند.
2-حفظ ثبات و تقویت ساختارها و نیروی انسانی از برنامه های اصلی کشورهای پیشرو فضایی می باشد.
3-کشورهایی از منطقه که در حال فعالیت زیاد در این حوزه هستند نیز به تبعیت از کشورهای پیشرو در ساختار منسجم و تقویت نیروی انسانی و هماهنگی برنامه ها تمرکز کرده اند در نتیجه :
• ساختار منسجم سازمانی نیاز است.
• سیاستگذاری و برنامه ریزی و حفظ انها ضروری است.
• تقویت نیروی انسانی شرط پیشرفت است.
متن مقاله:
در سالهای اخیر ایرادات های فراوانی در خصوص سازمان فضایی مطرح است که به برخی اشاره می نماییم
1- سازمان فضایی با کدام مجوز قانونی از زیر مجموعه وزرات ارتباطات منفک شده است؟
2- سازمان فضایی با سایر سازمانها موازی کاری می کند.
3- سامان فضایی در کار سایر سازمانها دخالت می کند.
4- تشکیلات سازمانی سازمان فضایی بسیار بزرگ، غیر قابل مدیریت و ناکارامد است.
و جهت اصلاح این موارد پیشنهادات زیر مطرح شده است:
1-سازمان به وزارت ارتباطات منتقل شود
2-پژوهشگاه فضایی حذف شود.
3-پژوهشکده ها به جایگاه قبلی منتقل شوند
4-پژوهشکده مهندسی جهاد نیز به جای وزارت جهاد کشاورزی به جهاد دانشگاهی( شاید به خاطر وجه اشتراک درکلمه جهاد)
5-تشکیل مرکز ملی فضایی با هدف سیاستگذاری و هماهنگی و نظارت.
تحلیل متن:
بررسی ایرادات وارده:
1-ایراد وسوال اول مطرح شده در ادامه بررسی می شود.
2- در خصوص ایرادات 2 و 3 و 4 اگر بپذیریم سازمان فضایی با هدف برنامه ریزی و هماهنگی کلان اجرای برنامه های فضایی تشکیل شده است تمامی ایرادات رفع می گردد چرا که سازمان فضایی در حوزه فضایی در راس امور هماهنگی می باشد و می بایست بر کار سایر سازمانها نظارت نماید که این در ادبیات چند سال اخیر به دخالت تبدیل شده است. ثانیا اگر موازی کاری مشاهده می شود ناشی از عدم هماهنگی و همکاری سایر سازمانها و نهاد ها می باشد ، باید بپذیریم در حوزه فضایی نوپا هستیم و نیاز به همگرایی و نه واگرایی، بنابراین همگی باید زیر یک پرچم و خط هماهنگ حرکت کنیم که این خطوط توسط سازمان فضایی ترسیم و توسط سازمانهای اجرایی اجرا گردد. همچنین قیاس عملکردی سازمان در سالهای اخیر نشان دهنده موفقیت این سازمان در اجرای برنامه های محوله می باشد که مشخصا کارامدی سازمان و اثربخشی اقدامات انجام شده را نشان میدهد و این در بسیاری گزارشات موثق بین المللی موکدا مورد تاکید قرار گرفته است.
در خصوص ایراد 1، نکته بسیار مهم اینجاست که برخی جابه جایی جایگاه سازمان را غیر قانونی دانسته و سالیان متمادی است بر این طبل می کوبند و اصلا توجهی به اصل موضوع ندارند. مطابق بررسی های کشورهای پیشرو، جایگاه سازمان در حال حاضر صحیح است و اگر تخلفی بوده در نحوه اجرا بوده که می بایست با همدلی اصلاح شود و نه تخریب همه زیر ساختهای ایجاد شده و بازگشت 180 درجه ای به قبل و از بین رفتن چندین سال تلاش متخصصان و صنعتگران حوزه فضایی و تلف شدن بیت المال.
بررسی پیشنهدات دولت جدید:
1- سازمان به وزارت ارتباطات منتقل شود :
با کمی بررسی ملاحظه خواهید کرد در هیچیک از کشورهای موفق یا پیشرو فعلی سازمان فضایی زیر مجموعه وزارت ارتباطات نمی باشد.ماموریت سازمان فضایی برنامه ریزی و هماهنگی کلان حوزه فضا و نظارت بر برنامه ها ی فضایی در تمامی حوزه ها می باشد که اساسا فرای ماموریت ها و وظایف وزارت ارتباطات می باشد، که در صورت تحقق ، اقدام غیر قانونی دیگری رخ داده و آن عدم همخوانی ماموریت های سازمان زیر دست با وظایف وزارت بالادستی می باشد. گویی سازمان محیط زیست را به مجموعه وزارت جهاد کشاورزی منتقل کنیم.
تنها راه اینکه ماموریتها و وظایف وزارت ارتباطات مجددا تعریف و مصوب شوند که تا کنون چنین اقدامی انجام نشده است.
در خصوص بندهای 2 تا 4 پیشنهادات، همانطور که عنوان شد فعلی که به صلاح باشد، حفظ ساختار های موجود است چون ابزار کار و لازمه اجرای برنامه ها می باشد. باید بپذیریم بلوغ فعالیت های فضایی و ساختار فضایی ما کم بوده و همگان سعی بر تقویت آن داشته باشیم نه اینکه از کوچکترین ضعف های مشاهده شده بزرگترین کوه ها را بسازیم و بر طبل ناکارامدی سازمان فضایی بکوبیم. همچنین تغیر ساختار های سازمانی در این سازمان مغایر با تصمیمات قبلی دولت نیز می باشد که از ذکر جزییات آن خودداری می شود.
در خصوص بند 5 و تشکیل مرکز فضایی 2 نکته حائز اهمیت است:
1- وظیفه سیاستگذاری حوزه فضا با شورای عالی فضایی می باشد و نه هیچ سازمان یا مرکز دیگر که به نظر می رسد حکم صادر شده دارای اشکال باشد.
2- ماموریت سازمان فضایی ایران و ماهیت وجودی تشکیل آن همان ماموریت مرکز ملی فضایی( بجز سیاستگذاری) می باشد و اینکه ایا در حال حاضر به ماموریت خود عمل می نماید یا خیر وظیفه نهاد بالادستی می باشد که در این 1.5 سال از دولت جدید بر این امر نظارت و در صورت مشاهده موارد تخلف آنرا به سازمان مربوطه گوشزد نماید نه اینکه سازمان را به جای دیگری ببریم و یک سازمان دیگرجای آن بسازیم، اقدامی که با هیچ منطق علمی یا نمونه خارجی تطابق ندارد و مشخص نیست بر چه مبنایی در حال اجرایی شدن است.
جمع بندی:
قصد داشتم جمع بندی را خیلی دقیق تر و علمی تر بیان نمایم که به دلیل طولانی شدن تنها دو جمله بیان می کنم:
1-اگر بخواهیم مصالح کشور را در نظر بگیریمباید بگوییم منصفانه ترین تصمیم تقویت ساختار موجود فضایی و استفاده از خبرگان فضایی دلسوز درراس امور اجرایی و مدیریتی سازمان می باشد که این نظریه با نمونه های موفق خارجی و مصوبات دولت تدبیر و امید نیز به اثبات رسیده است.
2-اگر بخواهیم منافع شخصی و سلایق مختلف شخصی یا گروه های سیاسی خاصی را در نظر بگیریم و سکان هدایت کشور را به آن بسپاریم، صحیح ترین تصمیم همانی است که جدیدا قصد بر اجرای آن است.
وا... اعلم.
در مورد نظر ارائه شده توسط آقای محمد، بنا بر بررسی هایی که این جانب داشته ام گزاره "در هیچیک از کشورهای موفق یا پیشرو فعلی سازمان فضایی زیر مجموعه وزارت ارتباطات نمی باشد." و توجیهات پس از آن اشتباه است. در بسیاری موارد (بیش از 90 درصد) مجموعه‌های هماهنگ کننده امور فضا ذیل وزارت‌خانه هستند و بیشتر ذیل وزارت علوم و تحقیقات قرار گرفته است. تنها در چند مورد خاص شامل امریکاٰ، روسیه و ژاپن که البته بودجه چند میلیارد دلاری دارند اینگونه نیست.
علاوه بر آن بازگشت سازمان و زیرمجموعه‌ها آن طور که مطرح است حداقل روی کاغذ هزینه ندارد بلکه هزینه های جانبی بسیاز زیاد اداره مجموعه بدون کارکردی به نام ستاد پژوهشگاه فضایی و هزینه کردهای بدون هدف سازماندهی فعلی کاهش شدید خواهد داشت.
2- اقای محمد توضیحی در مورد ارتباط پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی با سازمان فضایی ایران نداده اند. به عقیده بنده انفصال این دو مجموعه بی ربط به هم تصمیم درستی است که دولت گرفته است.
3- در خصوص ستاد پژوهشگاه نیز به عقیده بنده با توجه به خروجی آن انحلال آن تصمیم بسیار درستی که دولت گرفته است.
افزودن دیدگاه جدید