گذری در شهری که پر از مزاحمت های خیابانی است (+تصاویر)

پروانه رضازاده- مزاحمت خیابانی بخشی از تجربه اجتماعی بسیاری از دختران و زنان جامعه ما شده است، موضوعی که مربوط به زمان، مکان و افراد خاصی هم نمی شود و تا دلتان بخواهد، انواع و اقسام مختلف دارد. از متلک پرانی های کوچه بازاری و تنه زنی گرفته، تا ترمز زدن با ماشین جلوی پای دختران، بوق زدن، تعقیب و گریز و حتی قمه کشیدن در خیابان و... که هر کدام با شدت و ضعفی در زمره مجموعه مزاحمت ها جای می گیرد. البته در کنار تمام عواملی که زمینه بروز آن را فراهم می کند، نباید از نقش و اهمیت ظاهر و برخورد خانم ها هم چشم پوشی کرد. به هر حال هر اقدامی که در فضای عمومی از سوی فردی در برخورد با فرد دیگر انجام شود، به گونه ای که زمینه آزار و اذیت وی را فراهم آورد مزاحمت خیابانی محسوب می شود. البته هیچ آمار رسمی دقیقی از حجم و تعداد مزاحمت هایی که زنان در خیابان ها با آن مواجه می شوند وجود ندارد، اما نبود این آمار دلیلی بر کتمان ماجرا نیست. در انواع مزاحمت ها، حقی از حقوق شهروندان ضایع می شود، اما در بسیاری از موارد، نه کار به دادگاه و تنبیه مزاحم می کشد و نه فرهنگ سازی گسترده ای برای کاهش بار مزاحمت ها اندیشیده شده است. براساس آخرین تحقیقاتی که چندسال پیش توسط یک مرکز تحقیقاتی خصوصی انجام شد، هر زن یا دختری در جوامع شهری در ایران به میزان مسافتی که طی می کند یا مدت زمان حضورش در سطح خیابان ها، در هر تردد شهری، بین یک تا 20 بار به لحاظ مزاحمت های کلامی، فیزیکی و چشمی (نگاه نامناسب و آزاردهنده) از سوی برخی مردان مورد آزار و اذیت قرار می گیرد. (به نقل از روزنامه ابتکار) تقریباً می توان گفت بیشتر زنان در هر موقعیت سنی و با هر نوع پوششی و با هر ترکیب ظاهر و چهره، در تمام ساعات شبانه روز با انواع گسترده مزاحمت های خیابانی روبه رو می شوند. هر چند این اتفاق می تواند برای خانم هایی که پوشش مناسبی دارند، به مراتب کمتر پیش بیاید. در این پرونده نگاهی مستند داریم به این معضل اجتماعی که بخش اعظم افراد جامعه هرروز به نحوی با آن سر و کار دارند و به سراغ این می رویم که چه عواملی می تواند بازدارنده باشد و نقش مردمی که ناظر ماجرا هستند، چیست و....

برخی از زمینه ها و انگیزه های مزاحمت های خیابانی
لذت بردن یا تحقیرکردن؟
متلک پرانی را شاید بتوان یکی از رایج ترین و دم دستی ترین اَشکال مزاحمت در ایران دانست. گرچه مردان هم در تیررس انواع متلک ها از سوی زنان قرار می گیرند اما بیشترین قربانیان متلک ها در کشور ما خانم ها هستند. به نظر باید جالب باشد که بدانیم هدف برخی آقایان از حرکاتی که از آن به عنوان مزاحمت های خیابانی برای زنان یاد می شود، از چه انگیزه ای نشأت می گیرد. شاید در نگاه اول به نظر برسد، هدف سوء استفاده است، اما مطالعات گوناگونی که در کشورهای متفاوت روی این نوع مزاحمت ها انجام شده و نظر بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان، حاکی از آن است که حقیقت این است که هدف افراد از ایجاد مزاحمت، ارضای نیازهای جنسی نیست! در واقع نتایج این تحقیقات نشان می دهد که بیشترین لذت مردانی که قصد ایجاد مزاحمت های خیابانی را دارند، احساسِ قدرت و برتری و تحقیر جنسی طرف مقابل است که در قالب کلام یا تماس کوتاهی بروز پیدا می کند. این تحقیر کردن از ویراژ دادن در مقابل دخترخانم ها برای به رخ کشیدن به اصطلاح توانایی هایشان، ترمز کردن و متلک پرانی و تمسخر و گاهی هم فحاشی شروع می شود تا تنه زدن و تعرض های جسمی در حد و حدود مختلف. این مزاحمت ها ،از تنها یک صدا و آوای آزار دهنده یا یک کلام تا آزار های جسمی و جنسی، احساس نامطلوبی را در زنان ایجاد می کند و احساس آرامش و امنیت روانی آنان را دستخوش تزلزل می کند. در حقیقت ایجاد مزاحمت امری غیرعادی محسوب می شود.

مشکلات شخصیتی یا ساختاری؟
نگاه تخصصی دو گروه جامعه شناس و روانشناس به این موضوع جالب و کمی با یکدیگر متفاوت است؛ برخی روانشناسان مشکلات شخصیتی و روانی را عامل مهمی در ایجاد مزاحمت خیابانی می دانند و در مقابل جامعه شناسان مشکلات ساختاری و مسائل بنیادین را که جامعه با آن ها درگیر است به عنوان مهم ترین عامل این موضوع مطرح می کنند.

فاصله زیاد بلوغ طبیعی و اجتماعی
تغییر سبک زندگی در جامعه ما و ورود فناوری جدید ارتباطی که از جلوه های زندگی مدرن است؛ نوعی دوگانگی فرهنگی ایجاد کرده است. در یک سو ارزش های سنتی جامعه خودمان قرار دارد و در سوی دیگر دریافت آخرین تصاویر و محصولات فرهنگی غرب. در واقع این نبود تعادل بین فرهنگ وارداتی و فرهنگ خودی، بین بلوغ طبیعی و بلوغ اجتماعی فاصله ایجاد کرده است. از آنجا که هیچ طرح فراگیری هم برای پر کردن این فاصله وجود نداشته است، اختلالاتی همچون مزاحمت های خیابانی به کرات اتفاق می افتد. البته نوع و شکل مزاحمت ها همیشه در حال تغییر است. شاید در یک دهه گذشته، مزاحمت های تلفنی را می شد در صدر رایج ترین نوع مزاحمت در ایران به حساب آورد، اما حالا با گسترش ضریب نفوذ اینترنت در میان خانواده ها و همچنین برخورداری تعداد بیشتری از افراد جامعه به ویژه جوانان از خودرو، این مزاحمت ها به محیط های مجازی و تمام خیابان ها و کوچه های شهرها کشیده شده است. در این شرایط خودرو می تواند به عنوان یک ابزار برای ایجاد مزاحمت به کار آید و....

مردان متأهل غیرمتعهد

جای بسی تاسف دارد که بخش قابل ملاحظه ای از مزاحمت های خیابانی توسط مردان متأهل انجام می شود. نداشتن تعهد و پایبندی اخلاقی، باعث می شود برخی از مردان متاهل به دنبال این باشند که کمبودهای روحی و روانی خود را این گونه رفع کنند. می‌توان این نوع رفتار ناهنجار و شاید تجربه نوعی ارتباط غیرصحیح و غیرطبیعی با جنس مخالف را نوعی از انواع انحرافات جنسی دانست.

نقش زنان در مزاحمت‌های خیابانی
تحصیل و اشتغال غیرمناسب دختران و به تبع آن بالا رفتن سن ازدواج، متلاشی شدن خانواده ها، احساس بی هویت بودن، تعهد پذیر نبودن زن و مرد در محیط خانواده، سرخوردگی در دوران کودکی و مشکلاتی از این قبیل به بروز عقده های جنسی در افراد و میل به ایجاد مزاحمت منجر می شود که بر همین اساس برخی از مردان از طریق آزار رسانی خیابانی سعی می کنند به نوعی نیاز خود را برطرف کنند.

در این راستا شاید زنان نیز بی تقصیر نباشند. مزاحمان خیابانی در بیشتر موارد مزاحم زنانی می شوند که پوشش و رفتاری مغایر با عرف جامعه دارند و حتی در موارد غیر ضروری، در زمان و مکان نامناسب تردد می کنند. رفتار مردی که برای زن یا دختری مزاحمت ایجاد می کند، توجیه پذیر نیست، اما برخی از زنان نیز خودشان زمینه این مزاحمت ها را فراهم می کنند.

عفت وتقوای گمشده
خشکاندن ریشه این رفتار نابهنجار و آسیب رسان اجتماعی، شاید نیازمند طی مسیری بس طولانی و اندیشیدن راهکارهای متعدد باشد.

بسیاری از کارشناسان، تربیت اسلامی را بهترین راهکار رفع این آسیب اجتماعی می‌دانند. فارغ از مشکلات جسمی و روحی افراد، اگر به گذشته مزاحمان خیابانی نگاهی بیندازیم قاعدتا درمی یابیم که این افراد از نوع پرورش، تربیت صحیح، سبک زندگی و الگوپذیری مناسبی در خانواده برخوردار نبوده اند.

تربیت دینی در خانواده
با دقت به آموزه های قرآنی در داستان حضرت یوسف نیز می فهمیم که حتی اگر زنی خودش را عرضه کرد، تقوای مرد باید مانع او شود. در واقع اگر مردان جامعه تقوا و خویشتن داری را در خود تقویت کنند و زنان عفت را در خود پرورش دهند و ظاهر، پوشش و حتی رفتار خود را در خیابان از راه رفتن و شیوه برخورد تا صحبت کردن را از عرف جامعه دور نکنند و برمبنای عفت و اخلاق عمل کنند مزاحمت های خیابانی به حداقل می رسد.

گذری در شهری که پر از مزاحمت هاست
برای آن که بدانیم مزاحمت های خیابانی چقدر زیر پوست شهر اتفاق می افتد باید حضوری میدانی در شهر داشته باشیم، در ادامه روایتی مستند از آن چه رخ داده تقدیم می کنیم:

داخل یک کوچه فرعی – ساعت 3 ظهر
دختر خانم جوانی که البته پوشش اش کمی با عرف جامعه فاصله دارد، با گام های بلند می رود و به دنبالش خودرویی آرام آرام حرکت می کند و گاهی هم برای او بوق می زند، ولی او به حرکتش ادامه می دهد. خودرو از حرکت می ایستد و سرنشین پیاده می شود و چند لحظه ای با دختر صحبت می کند. بعد از این مکالمه، دختر باز به مسیرش ادامه می دهد تا به خانه اش می رسد و داخل می شود. اما سرنشین خودرو که گویی موقعیت جدیدی را در همان کوچه پیدا کرده، با سرعت زیاد حرکت می کند نرسیده به انتهای کوچه، دختر جوانی با دختر دیگری با فرم رسمی و اداری در حال عبور است. این بار همان دفعه اول، دختر دوم سوار می‌شود و خودرو حرکت می کند.

دور میدان اصلی شهر – ساعت 10 شب
در ترافیک سنگین میدان، دو دختر جوان با ظاهری خارج از عرف، در میان خودروها حرکت می کنند و پیاده از این سوی میدان به آن طرف می روند و در این میان کمتر راننده خودرو و راکب موتورسواری است که به این دو دختر کم سن و سال نگاه نکند یا کنایه ای نثارشان نکند. حتی یکی از موتورسواران که به نظر نمی رسد، بیشتر از 18 سال داشته باشد، به یکی از دختران دست درازی هم می کند و با چهره ای شاد و راضی، سریع از میدان عبور می کند. البته دختران انگار از این موضوع خیلی هم ناراحت نمی شوند و این سوژه را به دست مایه ای برای جلب توجه بیشتر تبدیل می کنند و با سر و صدا و ایستادن وسط میدان، نگاه های بیشتری را به سمت خود دعوت می کنند و چند لحظه بعد آرام آرام به مسیر خود ادامه می دهند و در لابه لای ترافیک و شلوغی، گم می شوند. اما هنوز هم مسیر حرکتشان را می توان از راه بندان و صدای بوق خودروهایی با سرنشینانی از تمام گروه های سنی، تشخیص داد.

جلوی در ورودی یک مرکز خرید- ساعت 6 بعدازظهر
از در ورودی یک مرکز بزرگ خرید در ساعات میانی عصر و اوایل شب، دختران جوانی تردد می کنند که یا به قصد خرید آمده اند یا به قصد دور زدن و تفریح کردن. سر و صدا و همهمه ای که در مقابل یکی از در های ورودی این مرکز به گوش می رسد حاکی از ایجاد مزاحمت پسر نوجوانی برای یک دختر دانشجوست. دختر که مورد مزاحمت جنسی پسر ۱۶-۱۵ ساله ای قرار گرفته است و توانسته، به کمک دوستانش او را به انتظامات مرکز خرید تحویل دهد، با چهره ای برافروخته در حال گرفتن شماره تلفن نیروی انتظامی است. حتی در همین حین هم هستند کسانی که با دیدن این صحنه، از کنار دختران ایستاده در محل عبور می کنند و با خنده می گویند: در خدمت باشیم...

ساعت 8 شب نزدیک یکی از مراکز آموزش عالی
هوا سرد و بارانی است و دختر دانشجویی از لابه لای خودروهایی که در مقابل پایش ترمز می زنند، به انتظار رسیدن تاکسی ایستاده است. از بعضی جمله هایی که می شنود برافروخته می شود اما سکوت را ترجیح می دهد. هم کلامم که می شود، می گوید: مزاحمت خیابانی نه ساعت دارد و نه جا و مکان خاص. همین که تنها باشی و به خصوص پیاده، این اجازه را به خودشان می دهند که هر حرفی را نثارت کنند. شاید هم خیلی ها به این رفتارها چراغ سبز نشان می دهند و از شنیدن حرف هایشان می خندند که آن قدر بی پروا مزاحم می شوند.

دختر جوان دیگری که متوجه شغل من و علت این مکالمه می شود، جلو می آید و گویی که سر درد دلش باز شده باشد، می گوید: نمی دانم هدف از این همه مزاحمت‌های رکیک و ایجاد مزاحمت چیست که تکرار هرروز آن، خسته شان نمی کند. در این یک سالی که دانشجوی این مرکز شده ام، احساس می کنم هر دانشگاه و مرکز و خیابانی، به یک شعبه ایجاد مزاحمت برای تعداد ثابتی از افراد تبدیل شده است که در ساعت‌های مختلف شبانه روز به محدوده خود سر می زنند و تا صدای اعتراض دختران را نشنوند، دور نمی شوند. یعنی ما این همه جوان بیکار داریم؟!

چه باید کرد؟

قبل از هر چیز فردی که به چنین رفتارهایی اقدام می کند باید با خودش فکر کند با به خطر انداختن امنیت روانی قشر وسیعی از جامعه و خانواده های شان چه چیزی نصیبش می شود و اگر در موقعیت مشابه همین اتفاق برای خانواده‌اش می افتاد چه واکنشی داشت؟

در کنار آن خانم ها هم تا حد امکان با رفتار و پوشش مناسب باید پیشگیری های لازم را داشته باشند. خانواده ها هم تمهیدات لازم را برای حضور دور از آسیب همسر، فرزند و.... در جامعه فراهم کنند. خیلی نگذشته از زمانی که اگر یک دختر بنا بود به مدرسه یا دانشگاه برود پدر یا برادرانش تا جایی که امکان داشت او را مشایعت می کردند یا اگر زمان بازگشت او بود حداقل سر کوچه یا دم در می ایستادند تا محیط کوچه را که نا امن تر از خیابان های اصلی است برای تردد دختر امن کنند.

البته در این کار هم نباید آن قدر زیاده روی و وسواس به خرج داد که زمینه رفتار پنهانی طرف مقابل فراهم شود. از طرفی هر کدام از اعضای جامعه به عنوان کسانی که با دیگران سوار بر یک کِشتی هستند و سرنوشت مشترکی دارند ولو به اندازه تذکر زبانی، یا با نگاهی که حاکی از تاسف باشد باید نسبت به این رفتارها واکنش نشان دهند تا هنجارهای جامعه در نظر مزاحمان خیابانی تغییر یافته به نظر نرسد و یک نوع نظارت همگانی و اجتماعی ایجاد شود.

از طرفی نهادهای آموزشی مثل رسانه ها هم باید آموزش های لازم را به مخاطبان خود که هر کدام در جایگاهی با این موضوع در ارتباط هستند بدهند و از آن طرف قانون گذار هم باید با در نظر گرفتن یکسری محرومیت های اجتماعی و .... زمینه ارتکاب مجدد چنین رفتارهای ناهنجار را از بین ببرد.

از میان بردن زمینه های اجتماعی این معضل همچون افزایش سن ازدواج،مفید به نظر می رسد.

البته مزاحمت خیابانی در قانون مجازات اسلامی جرم محسوب می شود و برای آن محکومیت حبس از ۲ تا ۶ ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته شده است.

انتهای پیام