دیپ سیک و درسهایی که می توان آموخت
رضوی زاده، عضو هیات علمی (دانشیار) گروه مخابرات، دانشگاه علم و صنعت ایران، معتقد است: رویکرد کمهزینه دیپ سیک نشان داد که پیشرفت در هوش مصنوعی لزوماً به سرمایهگذاریهای هنگفت نیازی ندارد، همچنین یکی از درسهای بزرگ دیگر ماجرای دیپ سیک، تأکید بر نقش نیروی انسانی جوان و خلاق در پیشرفت فناوری است، از طرف دیگر ظهور دیپسیک در حوزه هوش مصنوعی، انحصاری که در اختیار شرکتهای بزرگ فناوری بود را به چالش میکشد.
سید محمد رضوی زاده، عضو هیات علمی (دانشیار) گروه مخابرات، دانشگاه علم و صنعت ایران در یادداشت ارسالی برای سیتنا آورده است:
روز دوشنبه هفته جاری با آغاز فعالیت بورسهای جهانی، شاهد یک رویداد تاریخی بودیم. بسیاری از بازارهای سهام بزرگ دنیا، بهویژه ایالات متحده، کاهش شدیدی در ارزش سهام شرکتهای فناوری را تجربه کردند. در این میان، بیشترین افت مربوط به شرکت انویدیا (Nvidia)، بزرگترین تولیدکننده تراشههای هوش مصنوعی در جهان بود. سهام این شرکت تنها در یک روز حدود ۶۰۰ میلیون دلار از ارزش خود را از دست داد که این امر به بزرگترین ضرر یکروزه تاریخ برای سهام یک شرکت تبدیل شد.
اما دلیل این افت تاریخی چه بود؟ ظهور یک ابزار هوش مصنوعی جدید به نام دیپ سیک (DeepSeek)
دیپ سیک چیست؟
دیپ سیک نام یک شرکت خصوصی چینی است که در سال ۲۰۲۳ تأسیس شد. این شرکت یک مدل زبانی بزرگ و متنباز هوش مصنوعی ارائه کرده است که عملکردی مشابه چت جیپیتی دارد. برخلاف رقبای خود، این ابزار بهصورت رایگان در دسترس کاربران قرار گرفته است و در مدت کوتاهی توانسته محبوبیت زیادی کسب کند.
ویژگی برجسته دیپ سیک هزینه توسعه بسیار پایین آن است؛ طبق گزارشها، این ابزار با کمتر از ۱۰ میلیون دلار توسعه یافته است، در حالی که هزینه توسعه مدلهایی مانند چت جیپیتی دهها برابر بیشتر بوده است. علت این کاهش هزینه استفاده از الگوریتمهای بهینه، زمان کوتاهتر آموزش مدل و عدم وابستگی به سختافزارهای پیشرفته و گرانقیمت است.
برخلاف مدلهای مشابه که از تراشههای پیشرفته و کمیاب استفاده میکنند، دیپ سیک با تراشههای عمومی و ارزانقیمت توسعه یافته است. آزمایشها نشان دادهاند که دیپ سیک در برخی زمینهها مانند ریاضیات و استدلال عملکرد بهتری نسبت به مدلهای GPT-4 شرکت OpenAI یا Llama شرکت Metaدارد.
در روزهای اخیر، اپلیکیشن دیپ سیک در جایگاه نخست دانلود در اپاستور قرار گرفته است، که نشاندهنده محبوبیت سریع این ابزار میان کاربران است.
ظهور دیپ سیک سلطه ایالات متحده بر فناوری هوش مصنوعی را به چالش کشیده و پیشرفت چشمگیر چین در این عرصه را به نمایش گذاشته است. جدیدترین نسخه این ابزار در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ معرفی شد، همزمان با آغاز کار دولت جدید آمریکا و باعث تحولات گستردهای در حوزه فناوری و کاهش ارزش سهام شرکتهای بزرگ شد.
درسهایی که میتوان از دیپ سیک آموخت
۱. سرمایهگذاری در جای درست (یا لزوم بازبینی طرح های سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی)
رویکرد کمهزینه دیپ سیک نشان داد که پیشرفت در هوش مصنوعی لزوماً به سرمایهگذاریهای هنگفت نیازی ندارد. برخلاف بسیاری از مدلهای پیشرفته هوش مصنوعی مانند GPT-4 که به تراشههای پیشرفته و زیرساختهای گرانقیمت وابسته هستند، دیپ سیک با استفاده از تراشههای ارزانتر و الگوریتمهای بهینه توانسته به نتایجی قابلتوجه دست یابد.
طبق گزارشها، هزینه توسعه دیپ سیک حدود ۱۰ میلیون دلار بوده است، یعنی ۲۰ تا ۴۰ برابر کمتر از مدلهای مشابه. این تجربه نهتنها دیدگاههای رایج درباره الزامات زیرساختی را تغییر داد، بلکه برنامههای هزینهای شرکتهای بزرگ فناوری را نیز به چالش کشید.
در کشور ما نیز طی سالهای اخیر، طرحهایی از سوی بخشهای حاکمیتی و حتی خصوصی برای ایجاد مراکز پردازشی عظیم (GPU Farms) و زیرساختهای پیشرفته با بودجههای چند همتی مطرح شده است، اما با تجربه دیپ سیک، نیاز است که این برنامهها مجدداً ارزیابی و بازبینی شوند. برای کشوری که تحت تحریمهای شدید قرار دارد و تأمین سختافزارهای پیشرفته با هزینه چندبرابری همراه است، تجربه دیپ سیک میتواند یک الگوی بسیار مفید باشد.
از این رو پیشنهاد می شود که به جای سرمایهگذاری صرف روی زیرساختهای پردازشی عظیم، تمرکز به سمت توسعه مدلهای با هزینههای توسعه پایینتر و بهرهوری بیشتر نیز معطوف شود. در این رابطه باید نگاه واقعگرایانهتری به تخصیص بودجه داشت و به جای تقلید از برنامههای کشورهای ثروتمند، از الگوهایی مشابه دیپ سیک نیز بهره برد.
۲. اهمیت نیروی انسانی
یکی از درسهای بزرگ دیگر ماجرای دیپ سیک، تأکید بر نقش نیروی انسانی جوان و خلاق در پیشرفت فناوری است. رویکرد جالب دیپ سیک، گردهم آوردن تیمی از افراد با انگیزه و با استعداد بوده و این شرکت در اقدامی جدید، از استخدام متخصصان با تجربه و گران قیمت اجتناب کرده است. این رویکرد علاوه بر کاهش هزینهها، محیطی مشارکتی و خلاقانه ایجاد کرد که بر پتانسیل افراد تأکید داشت.
از سوی دیگر، بخش بزرگی از موفقیت فناوری در کشور چین، مدیون بازگرداندن فارغالتحصیلان دانشگاههای برتر جهان به این کشور است. طبق برخی از آمارها، حدود یکسوم دانشجویان خارجی در دانشگاههای برتر آمریکا چینی هستند. با مشوق های ایجاد شده توسط دولت، بسیاری از این افراد پس از تحصیل به کشور خود باز میگردند و با استفاده از دانش و مهارتهای خود، علاوه بر اینکه سطح علمی دانشگاههای داخلی خود را ارتقا میدهند، به پیشرفت فناوری در صنعت آن کشور نیز کمک میکنند.
در ایران، علیرغم تلاشهای اخیر برای توسعه هوش مصنوعی، بودجه و توجه کافی به تربیت نیروی انسانی و تقویت دانش هوش مصنوعی اختصاص داده نشده است. بودجههای کلان اغلب به زیرساختهای پردازشی اختصاص یافتهاند، در حالی که سهم تحقیق و توسعه و تربیت نیری انسانی بسیار ناچیز بوده است و هر روز شاهد تشدید مشکل کمبود نیروهای متخصص در حوزه هوش مصنوعی در کشور هستیم. از سوی دیگر، برخی برنامه های سیاستی، ارتباط دانشمندان و دانشگاهیان را با مجامع بین المللی به شدت کاهش داده و از سوی دیگر، جذب متخصصان ایرانی خارج از کشور هم در اولویت بالای دولت ها نبوده است.
در این رابطه هم پیشنهاد میشود که به سرعت سیاستهایی را برای جذب نخبگان داخلی و حتی خارجی اتخاذ شود. ایجاد فرصتهای شغلی و پژوهشی جذاب برای جوانان، تعامل بیشتر با محققان بینالمللی و جذب فارغالتحصیلان ایرانی برتر خارج از کشور، میتواند به توسعه سریعتر هوش مصنوعی کمک کند. همچنین، نگاه داشت نیروی انسانی مستعد باید در اولویت تمامی برنامه های توسعه ای قرار گیرد.
۳. انحصار شکستنی است
ظهور دیپسیک در حوزه هوش مصنوعی، انحصاری که در اختیار شرکتهای بزرگ فناوری بود را به چالش میکشد. دیپسیک با معرفی مدلهای هوش مصنوعی با کارایی بالا و هزینه پایینتر از رقبا نشان داده است که فناوری پیشگامانه میتواند از منابع غیرمنتظره ناشی شود و این تصور را از بین ببرد که فقط شرکتهایی با سرمایه بالا میتوانند در نوآوری پیشرو باشند. این تغییر نه تنها تحولی در اکوسیستم فناوریهای هایتک محسوب میشود، بلکه باعث میشود دسترسی عموم مردم جهان به ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی یا تمام فناوری های جدید عادلانهتر شود و به کسبوکارهای کوچکتر و توسعهدهندگان مختلف در اطراف جهان این امکان را میدهد تا از فناوریهای پیشرفته بدون هزینههای گزاف مرتبط با مقررات انحصاری و اختصاصی استفاده کنند.
البته آشفتگی اخیر بازار سهام، که توسط موفقیت دیپسیک آغاز شده است، نگرانیهایی را در بین غولهای فناوری در مورد آینده آنها نیز ایجاد کرده است و نشان میدهد که تأثیر چنین اختلالاتی میتواند به سایر فناوریها و شرکتها نیز کشیده شود. با ظهور شرکتهای خلاق و نوآورانه بیشتر، چشمانداز محیط رقابتی بسیار مثبت است که در آن، انحصار بهطور فزایندهای به چالش کشیده میشود و بازیگران جدید استانداردهای صنعت را دوباره تعریف میکنند.
از سوی دیگر، دیپ سیک با متنباز بودن خود، فرصتهای بینظیری را برای توسعهدهندگان کوچک و کسبوکارهای نوپا ایجاد کرده است. این ویژگی به افراد و گروههای مختلف در سراسر جهان امکان میدهد تا از فناوریهای پیشرفته بدون نیاز به هزینههای سنگین بهرهمند شوند.
کشور ما نیز میتواند از این تجربه استفاده کند تا با سرمایهگذاری بر نوآوریهای بومی و تشویق کسبوکارهای کوچک، به رقابت جهانی وارد شود. متنباز بودن ابزارها فرصتی برای کشورهایی نظیر ایران است که با محدودیتهای مالی و فنی بسیار مواجه هستند.
انتهای پیام
افزودن دیدگاه جدید