بررسی نقش اقتصاد دیجیتال و دنیای پیش رو

به گزارش سیتنا، شراره کامرانی، پژوهشگر اجتماعی اقتصادی در آینده نگر آورده است: دیجیتالی شدن به سرعت جهان را فرا می‌گیرد و در حال اثرگذاری بر ابعاد مختلف زندگی انسان از شیوه زندگی گرفته تا کار و ارتباط با دیگران است. تکنولوژی دیجیتال سرعت رشد و به‌روزآوری بالایی دارد و امروزه دستگاه‌های متعدد الکترونیکی و اینترنت، نقشی کلیدی در زندگی دارند و بیشتر وقت انسان‌ها در استفاده از این نوع تجهیزات و فن‌آوری‌ها مصرف می‌گردد. اکنون بخش قابل توجهی از عمر انسان‌ها در فضای مجازی و در میان داده‌ها و اطلاعات آن سپری می‌شود و هرچند هنوز بین زندگی در محیط فیزیکی با زندگی در محیط مجازی ارتباطات عمیقی وجود دارد، اما پیش‌بینی می‌شود در آینده بسیاری از وجوه زندگی عینی و فیزیکی در دنیای دیجیتال جایگزین گردد. به این ترتیب به نظر می‌رسد حتی در حال حاضر نیز که دنیای دیجیتال هنوز دنیای فیزیکی را نبلعیده است، «شهروندان دیجیتال» اعم از مردم و شرکت‌ها در حال انطباق با تغییرات جامعه یا حتی تغییردادن دنیا هستند.

هرچند هنوز هم نمی‌توان عمق تاثیرات دیجیتالی شدن بر زندگی بشر و سیاره زمین را به صورت دقیق پیش‌بینی کرد، اما برخی تاثیرات دیجیتالی شدن به صورت آشکاری رخ‌ نمون هستند و می‌توان راجع به این تاثیرات مباحثه و برنامه‌ریزی کرد. در این نوشتار برخی از مهم‌ترین و روشن‌ترین تاثیرات دیجیتالی شدن بر انسان‌ها، جوامع و جهان مورد بحث قرار می‌گیرد:

رشد فزاینده اقتصاد دیجیتال و مساله ردپای زیست‌محیطی

اقتصاد دیجیتال در حال رونق روز افزون است. فروش سالانه گوشی‌های هوشمند از سال 2010 تاکنون بیش از دو برابر شد و در سال 2023 به 1.2 میلیارد رسید. پیش‌‍بینی می‌شود دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) از سال 2023 با 2.5 برابر افزایش به 39 میلیارد تا سال 2029 برسد. داده‌های جدید از 43 کشور دارای حدود سه چهارم تولید ناخالص داخلی جهانی، نشان می‌دهد تجارت الکترونیک کسب و کارها از سال 2016 تا 2022 نزدیک به 60 درصد رشد کرده و به 27 تریلیون دلار رسیده است.

رشد سریع و چشمگیر اقتصاد دیجیتال برای دنیا خساراتی هم دارد. اقتصاد دیجیتال نیازمند منابع است. یک کامپیوتر دو کیلوگرمی به 800 کیلوگرم مواد خام نیاز دارد. یک گوشی هوشمند، از تولید تا دفع، به حدود 70 کیلوگرم نیاز دارد. در حالی که بیشترین تاثیرات مخرب اقتصاد دیجیتال در فاز تولید رخ می‌دهد (تولید حدود 80درصد از گازهای گلخانه‌ای توسط گوشی‌های هوشمند اتفاق می‌افتد)، اما آسیب‌های زیست محیطی فراوانی نیز در طور چرخه عمر دستگاه‌ها و زیرساخت‌های ICT از جمله از طریق تجارت الکترونیک رخ می‌دهد.

زباله‌های دیجیتال سریع‌تر از نرخ جمع‌آوری رشد می‌کنند. ضایعات نمایشگرها و تجهیزات کوچک IT بین سال‌های 2010 تا 2022، تا 30 درصد افزایش یافت و به 10.5 میلیون تن رسید. دفع نادرست منجر به آلودگی و سایر خطرات بهداشتی و زیست‌محیطی می‌شود.

افزایش تقاضا برای انتقال داده، پردازش و ذخیره‌سازی برای فناوری‌های جدید مانند بلاک‌چین، هوش مصنوعی (AI)، نسل پنجم (5G) شبکه‌های تلفن همراه و اینترنت اشیا باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. به عنوان مثال، بخش ICT حدود 0.69 تا 1.6 گیگاتن CO2 در سال 2020 منتشر کرد که معادل 1.5 تا 3.2 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی است.

فناوری دیجیتال و زیرساخت‌ها به شدت به مواد خام وابستگی دارند و تولید و دفع هرچه بیشتر این دستگاه‌ها، همراه با نیازهای رو به رشد به مصرف آب و انرژی، خسارات فزاینده‌ای را به کره زمین وارد می‌کند. برای مثال، تولید و استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، مراکز داده و شبکه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) حدود 6 تا 12 درصد از مصرف جهانی برق را تشکیل می‌دهند و این درحالی است که استفاده انسان‌ها از اینترنت و دستگاه‌های دیجیتال و گجت‌ها، با سرعت قابل توجهی در حال افزایش است.

کشورهای در حال توسعه سهم نامتناسبی از هزینه‌های زیست‌محیطی دیجیتالی شدن را متحمل می‌شوند؛ در حالی که از مزایای کمتری برخوردار می‌شوند.

آنها کمتر از 1 کیلوگرم زباله مرتبط با دیجیتالی شدن برای هر نفر تولید می‌کنند در حالی که این میزان برای کشورهای توسعه یافته 3.25 کیلوگرم است. برای کشورهای کمتر توسعه یافته، این میزان فقط 0.21 کیلوگرم است.

بخش قابل توجهی از زباله‌های دیجیتال ایجاد شده در کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه ارسال می‌شود، جایی که سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت رسمی اغلب ناکافی هستند. در سال 2022، تنها 7.5 درصد از زباله‌های دیجیتال در کشورهای در حال توسعه به طور رسمی جمع‌آوری شد، در حالی که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته 47 درصد است.

با این حال، بخش‌های با ارزش بالاتر زباله‌های دیجیتال برای پردازش یا تصفیه (مانند بردهای مدار چاپی) بیشتر از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه‌یافته صادر می‌شوند. در نتیجه، کشورهای در حال توسعه همچنان در بخش کم ارزش زنجیره ارزش ضایعات قفل شده‌اند.

مرحله تولید دیجیتالی شدن، هزینه‌های زیست محیطی را در کشورهای در حال توسعه که غنی از مواد معدنی مورد نیاز هستند، ایجاد می‌کند. استخراج و فرآوری مواد خام اغلب منجر به تخریب محیط زیست، آلودگی و رقابت برای منابع محلی مانند آب بین معدن، کشاورزی و خانوارهای محلی می‌شود.

کشورهای در حال توسعه نیز به طور نامتناسبی تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارند، اما منابع لازم برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای کاهش اثرات را ندارند.

رسیدگی به نابرابری‌های اکولوژیکی دیجیتالی گسترده نیازمند تلاش‌های هماهنگ بین‌المللی برای اطمینان از شیوه‌های عادلانه‌تر مانند ترویج رویکردهای استخراج پایدار، تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، مهار صادرات غیرقانونی زباله دیجیتال و حمایت از ظرفیت‌سازی در کشورهای در حال توسعه است. این کشورها مواد خام با ارزش افزوده پایین را صادر و دستگاه‌های با ارزش افزوده بالا را همراه با افزایش ضایعات دیجیتال وارد می‌کنند. تنش‌های ژئوپلیتیکی بر سر مواد معدنی حیاتی که در بسیاری از این کشورها فراوان است، چالش‌ها را پیچیده‌تر می‌کند.

پرداختن به این مسائل مستلزم اصلاحات سیاستی، نوآوری‌های تکنولوژیکی و اقدامات همه ذینفعان - سیاست‌گذاران، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان-  است تا مدل‌های کسب‌وکار را دایره‌ای‌تر، لجستیک را کارآمدتر از انرژی، بسته‌بندی را پایدارتر و مصرف را مسئولیت‌پذیرتر کند.

برهمین اساس سازمان‌های بین‌المللی مانند آنکتاد به نیاز فوری جهان به استراتژی‌های دیجیتالی‌سازی پایدار و فراگیر از نظر زیست محیطی اشاره کرده و خواستار اقدام جسورانه از سوی سیاست‌گذاران، رهبران صنعت و مصرف‌کنندگان است و بر ضرورت حرکت به سوی یک تغییر جهانی به سمت اقتصاد دیجیتال دایره‌ای و مدل‌های تجاری پایدار، یعنی دایره‌ای شامل طراحی محصولات بادوام، مصرف مسئولانه، استفاده مجدد و بازیافت تاکید می‌کند.

انتهای پیام