رئیس اتحادیه صنعت مخابرات در گفت‌وگو با سیتنا: اتفاقات تلخ  صنعت خودرو، در تولید گوشی تلفن همراه ایرانی تکرار نشود

دکتر داوود ادیب، رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت مخابرات ایران که دارای مدرک دکترای مدیریت استراتژیک و PHD کارآفرینی است، در گفت‌وگو با خبرنگار سیتنا، به سوالات ما پاسخ داده که مشروح آن در ذیل آمده است:

طبق اعلام مدیران وزارت ارتباطات، تولید تلفن همراه بومی (البته به صورت مهندسی معکوس) در منطقه ویژه بین اللملی پیام آغاز شده است و حتی یکی از تولیدکنندگان هم تلفن همراه خود را رونمایی کرد. این اتفاق را در کشور از منظر صنعت مخابرات چگونه ارزیابی می کنید؟

عصر حاضر که مقارن با عصر دیجیتال است، عصر پیشرفت و رشد روز افزون نوآوری‌ها، اختراعات جدید و فن آوری‌های مدرن درحوزه‌های متفاوت صنایع مختلف و در نهایت زندگی بشری است. عصری که هر روز شاهد رونمایی از محصولات جدید، بروز و ظهور فناوری‌های پیچیده و خلاقانه کارافرینان و فن آفرینان می‌باشیم. امروزه همه علوم بشری از جمله حوزه‌های سایبری، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، نانو تکنولوژی، پزشکی و علوم نظامی وابسته به فناوری بوده و روز به روز این وابستگی بیشتر و بیشتر می‌گردد. به همین منظور در دولت‌های کشورهای مختلف،  شناخت و انتخاب روش‌های بهینه دستیابی به فناوری یکی از مهمترین جنبه‌های پیشرفت در عرصه‌های مختلف محسوب می‌گردد که یکی از این روش‌ها مهندسی معکوس است.

اصولا مهندسی معکوس یکی از روش‌هایی است که در کشورهای در حال توسعه، شرکت‌ها با به کارگیری از این روش، فرایند تکوین محصول مد نظر خود را را سرعت می بخشند. این روش در کشورهای درحال توسعه مانند ایران که از نظر دانش طراحی محصول و فناوری تولید محصولات پیچیده، مقداری عقب تر از کشورهای پیشرفته می‌باشد روشی مناسب و پاسخی به افزایش توان طراحی و تسریع فرایند تکوین است.

روش مهندسی معکوس معمولا تنها خاص شرکت‌های خصوصی نبوده و معمولا دولت‌ها نیز در خصوص پروژه‌های ملی و بزرگ از این روش استفاده می‌نمایند که نمونه بارز آن صنایع نظامی بوده و در پاره‌ای از موارد این روش، نه به خاطر پایین آوردن هزینه تولید، بلکه به جهت انحصاری بودن برخی فن آوری‌ها و انحصار آن می‌باشد که در دست برخی از سازندگان بوده است.

امروزه با وجود تمامی مشکلات، موانع و تحریم‌های خارجی، فن‌آوران و صنعتگران ایرانی به روندهای تولید در کشور اشراف پیدا کرده اند و اعتقاد داریم که در صورتی که دولت فضای مناسبی را برای ادامه فعالیت فعالان اقتصادی فراهم نماید و با بهبود فضای کسب و کار از تعطیلی بنگاه‌ها جلوگیری نماید، روح تازه‌ای به کالبد صنعت و تولید دمیده خواهد شد و ان شاالله که رونمایی‌هایی که در هر صنعت اتفاق می‌افتد بتواند جریان پایداری را در ادامه راه داشته باشد.  

در پاسخ به این سوال که مهندسی معکوس تلفن همراه را در کشور از منظر صنعت مخابرات چگونه می‌توان ارزیابی نمود؟ فارغ از مصداق این سوال لازم می‌دانم به شاخص پیچیدگی اقتصادی اشاره بکنم.

در سال‌های اخیر به عنوان یکی از شاخص‌های  قدرت کشورها از شاخص پیچیدگی اقتصادی سخن به میان می‌آورند، شاخص پیچیدگی اقتصادی یا به عبارتی ECI که در واقع همان Economic Complexity index  است مربوط به محصول نهایی است که معمولا در مرحله اول به عنوان نیاز بازار و در مرحله بعدی، در مرحله صادرات مد نظر قرار می‌گیرد. در واقع، میزان پیچیده بودن یک اقتصاد را در قالب کالا یا محصولی در نظر می‌گیرند که در نهایت صادراتی شده و روانه بازارهای جهانی است و معمولا کشورها در مهندسی معکوس فن‌آوری‌ها، به چهار سوال اصلی جواب می‌دهند این که آیا این محصول که قرار است در فرایند مهندسی معکوس تولید شود از لحاظ قیمتی با نمونه‌های مطرح جهان قابل رقابت می‌باشد؟ آیا این محصول را می‌توان تولید انبوه نمود و به صورت انبوه صادر نمود؟ و این که آیا با روندهای رشد تکنولوژی در جهان آیا پا به پای رقبای مطرح می‌توان این محصول را به روزرسانی نمود؟ و در نهایت این که آیا اولویت این موضوع در ارتباط با سایر اولویت های صنعت در همان حوزه در اولویت اصلی است و یا اولویت‌های مهمتر دیگری در آن صنعت وجود دارد که باید به آن پرداخت؟ در خصوص این سوال، اگر این چهار گزینه مورد نظر خبرگانی قرار گیرد می‌توان پاسخ درستی را دریافت نمود و در اختیار متولیان این موضوع قرار داد. این نکته مهم قابل تاکید است که ایران در سال 2021 میلادی در جایگاه 73 در میان ۱۳۳ کشور مورد بررسی از منظر «شاخص پیچیدگی اقتصادی» قرار گرفته و وضعیت مناسبی نداشته است.

روش مهندسی معکوس در صنعت مخابرات بخش تلفن همراه را چگونه ارزیابی می‌کنید و این موضوع چه تبعات مثبت و منفی برای کشور در بردارد و چه تاثیری بر ایجاد اشتغال در کشور دارد؟

معمولا رویکردهای طراحی و تولید در قالب مهندسی معکوس، CBU ،SKD و CKD متفاوت است. همان طور که عنوان شد، اگر به چرایی تولید یک فناوری پیچیده پرداخته و پاسخ درستی دریافت شود که عوامل تولید با هزینه‌های انجام کار رابطه معقولی را پیدا نماید و پایداری داشته باشد هر کدام از رویکردها به اقتضای برنامه راهبردی مجریان می‌تواند مورد قبول باشد و اشتغال زایی مستقیم و غیرمستقیم مناسبی را خواهد داشت. در ادبیات تولید، حتی CBU نیز به عنوان تولید تلقی می‌شود. تولیدکنندگان کارشان را با CBU آغاز می‌کنند، بعد به سمت SKD می‌روند و در مرحله آخر به CKD می‌رسند. موضوع روش تولید نیست و به حساسیت جامعه و کارشناسان در مطلوبیت نیاز و صرفه اقتصادی می بایست توجه جدی نمود.

در هر صورت، این موضوع یک موضوع کارشناسی است و باید از نخبگان، صنعت گران این حوزه، دانشگاهیان و در نهایت مردم به عنوان ذینفعان نهایی نظر خواهی نمود. برخی معتقدند که خودکفایی در تولید یک محصول آن هم کالای کاربردی و مهم مانند تلفن همراه که در سراسر جهان بازار بزرگی دارد و می‌تواند درآمد زیادی را از طریق صادرات برای کشور به همراه داشته باشد، خوب است؛ اما این موضوع  زمانی مناسب و قابل قبول است که قابلیت تولید تلفن همراه را داشته باشیم. اینکه تمام قطعات یک گوشی از خارج از کشور و به صورت غالب از چین  وارد شود و ما آن‌ها را سرهم کنیم، مونتاژ است و وابستگی و نه تولید.

برخی معتقدند، ما هنوز توانایی تولید گوشی تلفن خانگی را نداریم چه برسد به گوشی تلفن همراه با کیفیت. دلیل جلوگیری از واردات تلفن همراه این است که مشکلاتی که در حوزه خودرو به سرشان آمد مجددا در زمینه تلفن همراه تکرار شود؛ به عبارتی این عده به نوع مدیریت و برنامه‌ریزی در راستای کاهش واردات تلفن همراه و تولید داخلی گوشی اعتماد ندارند و مدعی هستند که نمونه‌های متعددی از این اقدامات را دیده‌اند که در نهایت به نفعشان نبوده است.

جدای از نظرات متفاوتی که عنوان می گردد، چرایی و اولویت این اقدام در کنار تمامی چالش‌هایی که در صنعت فن آوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد می بایست تحلیل شده و پاسخ لازم را ارایه نمود.

گفته می شود حتی برخی از تولیدکنندگان تلفن همراه در دنیا مانند نوکیا و ... هم نتوانستند پا به پای غول‌های بزرگ در دنیا حرکت کنند و از رده خارج شدند و این روند تولید نمی‌تواند موفقیتی کسب کند، نظرتان در این باره چیست؟

بله درست است. غول‌های شکست خورده فراوانی را در صنعت موبایل داریم که با شکست مواجه شده اند و این یک واقعیت است که امروزه برخی از کشورهای پیشرفته دنیا هم ریسک ورود به صنعت تولید گوشی را نمی‌پذیرند.

بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان مثل آلمان با هلند که به لحاظ اقتصادی وضعیت بهتر و صنعت پیشرفته‌تری هم دارند و در تامین قطعات الکترونیکی مشکلی ندارند به حوزه تولید گوشی موبایل وارد نشده‌اند. اطلاعات دیگر گویای این موضوع است که بعضی از کشورها مانند ژاپن یا کانادا که با برندهایی مانند شارپ و بلک‌بری وارد عرصه تولید گوشی موبایل شده بوده اند نیز پس از سال‌ها حضور در عرصه تولید گوشی موبایل شکست خوردند. بلک‌بری که از اصلی ترین شرکت‌ها در دنیای موبایل بود و در دورانی که گوشی‌های هوشمند یکه تاز وجود نداشتند، حضور داشت و واقعا شکست خورد، بلک بری گوشی‌های باکیفیت و امن هوشمند تولید می‌کرد متاسفانه این شرکت اکنون در حوزه تولید فعالیت نمی کند.

سونی نیز چنین سرنوشتی داشت. یکی از دلایلی که باعث شد تا سونی نتواند به موفقیت در تولید گوشی‌های هوشمند دست یابد، عدم پیروی از تقاضا و نیازهای بازار بود. سونی چون نتوانست، همچون سایر برندهای نوظهور خود را به روز رسانی نماید، همین موضوع باعث شد تا مشتریان آن به سمت خرید گوشی‌های مدرن‌تر بروند. شرکت موتورولا نیز دچار مشکلات فراوان شد. موتورولا از جمله بزرگترین شرکت‌هایی بود که با۱۵۰ هزار نفر در این خصوص فعالیت می نمود، اما ظهور برندهای جدید و امکانات گسترده، این برند بزرگ و جهانی را به فراموشی سپرد. ال جی نیز علی رغم این که خود طراح و سازنده بود، با تأخیر در بروزرسانی و آپدیت‌ها دچار مشکل شد و عقب ماند. مشخصات سخت افزاری پایین و عدم هماهنگی با نیازهای بازار باعث شد تا رفته رفته این شرکت از بازار کناره‌گیری کند و پشتیبانی خود را فقط از چند مدل خاص خود ادامه می‌دهد.

امروزه رقبای جدیدی برای مدعیان تولید گوشی همراه در جهان ظهور کرده اند که علیرغم نام و نشان بزرگ، متاسفانه مقبولیت قابل توجهی را پیدا ننموده اند. گوگل در زمینه تولید گوشی‌های هوشمند عملکرد خوبی دارد، مشکل گوگل ضعف‌های فنی در تولیدات نیست. مشکل گوگل در بخش بازاریابی و فروش محصولاتش است، عرضه این سری از گوشی‌ها تنها در چند کشور خاص باعث شده است  تا گوگل سهم کمتری از بازار را به دست آورد. آمازون نیز در تولید و فروش گوشی ناموفق بوده است. جف بزوس در میان سودهای فراوانی که آمازون به به دست می آورد وارد عرصه تولید گوشی‌های هوشمند شده است، رونمایی از سری فایر فون این شرکت بزرگ متاسفاته مورد توجه قرارنگرفته است. اولین و مهم‌ترین دلیل شکست این شرکت در تولید گوشی‌های هوشمند، عدم علاقه‌مندی بخش بزرگی از مردم به خرید از شرکت آمازون است. نوکیا نیز به عنوان پیشتاز این صنعت، زمانی بر صنعت موبایل سلطه داشت و گفته می‌شد هیچ شرکت و هیچ رقیب دیگری نمی‌تواند مقابل این برند فنلاندی رقابت نموده و به امپراطوری این شرکت فنلاندی در حوزه تولید گوشی موبایل پایان دهد. متاسفانه امروز می بینیم که دوران امپراطوری نوکیا نیز به سر آمده است.

مجموع این تجربه‌ها نشان می‌دهد که وارد شدن به صنعت تولید گوشی موبایل نیازمند یک برنامه راهبردی دقیق و کارشناسانه است و می بایست تحلیل درستی از وضعیت بازار و رقبا در این خصوص  به عمل آورد.

طبق گفته مسئولان قرار است چند مدل تلفن همراه هوشمند و بقیه دکمه ای تولید شود، ایا فکر می‌کنید با توجه به تنوع گوشی‌های تلفن همراه وارداتی به کشور، این مدل‌های تولیدی بتواند با استقبال بازار مواجه شود؟

جورمااولیا، مدیرعامل سابق نوکیا، در کتابش با نام موفقیت غیرممکن، رقابت سنگین تولیدکنندگان گوشی همراه و حضور شرکت‌های آسیایی با تولیدات ارزان قیمت را علت اصلی شکست نوکیا می‌داند. به عنوان یک اصل برای رقابت دو اصل مهم همواره حاکم است، یکی استراتژی هزینه (Cost Leadership) و دیگری استراتژی تمایز (Differentiation Leadership). اگر نتوانیم در ارتباط با محصولات تولیدی، این دو استراتژی را محقق نماییم راه سختی را خواهیم داشت. تمامی کمپانی‌های بزرگ دنیا از یک یا هر دو این استراتژی‌ها الگو گرفته و عمل نموده‌اند و به عنوان اصول راهبردی در برنامه‌های آنها به  این استراتژی‌ها پرداخته شده است.

در حالی که اکنون کشوری مانند هند به رتبه‌های برتر تولید تلفن همراه رسیده است آیا چنین آینده‌ای را برای کشورمان متصور هستید؟ برای اینکه کشور ما هم به چنین جایگاهی برسد به چه زیرساخت و تمهیداتی نیاز است؟

رشد تولید ناخالص ملی در هند دو برابر ایران است. در رتبه بندی صندوق بین‌المللی در خصوص بزرگ ترین اقتصادهای دنیا بر اساس شاخص قدرت خرید در سال 2022 هند سومین کشور بعد از چین و امریکا و ایران 22 امین کشور است. تخمین صندوق بین المللی پول در سال 2023 در خصوص تولید ناخالص داخلی برای هند 3.736.882 و برای ایران 367.970 می‌باشد.

بخش بزرگی از اقتصاد ایران با تحریم گره خورده است و سیاست خارجی ما تاثیر به سزایی در اقتصاد گذاشته است، هند فضای بازی را در این حوزه ایجاد کرده و موجبات رشد و توسعه اقتصاد خود را فراهم آورده است. اقتصاد هند به طور قابل ملاحظه ای باز و آزاد است، اما برخلاف آن، اقتصاد ایران به نفت وابسته بوده و به جهت تحریم‌هایی که ناشی از سیاست خارجی بوده است در شرایط مناسبی نسبت به هند قرار نگرفته است، لذا به نظر می‌رسد که مقایسه ایران با هند نمی‌تواند مقایسه درستی باشد و فاصله زیادی را با هند نه به جهت دانش فنی و نه به جهت تکنولوژیکی داریم بلکه این تفاوت‌ها به جهت سیاست های خارجی ما است که همان طور که بیان شد تاثیر به سزایی را در اقتصاد کشور چه در کوتاه مدت و چه طولانی مدت داشته است.

یکی از مواردی که برای فروش تلفن همراه تولیدی در داخل در نظر گرفته شده است افزایش تعرفه واردات تلفن همراه است.آیا با این اقدام موافق هستید و این اقدام چه تبعات مثبت و منفی در بر دارد؟

اکثر کارشناسان معتقدند که  در صورت تکرار سیاست گذاری تعرفه‌های موبایل مشابه خودرو، موبایل نیز به سرنوشت صنعت خود  دچار خواهد شد . احتمال می‌رود که این طرح‌ها احتمالا د ر نهایت منجر به ممنوعیت وارد ات و یا افزایش تعرفه‌های وارد ات موبایل شود  که طبیعتا این موضوع د ر نهایت منجر به افزایش قیمت‌ گوشی‌ها د ر بازار  نیز خواهد  شد . ممنوع شد ن واردات موبایل و یا بالا بردن تعرفه‌های گمرکی که نهایتا منجر به قیمت بالای محصول ایرانی بشود که از لحاظ فنی قابل رقابت با نمونه های مشابه خارجی نمی‌باشد تبعات بسیار منفی خواهد داشت که جبران ناپذیر است. این یک واقعیت است که اگر مصرف‌کنند گان بیش از پیش د ر انتخاب محصولات مصرفی خود  محد ود  شوند  و تابع قواعد دستوری شوند، شاهد  افزایش بیشتر قیمت و در این موضوع خاص،  افزایش قیمت گوشی‌های وارد اتی نیز خواهیم بود  و اتفاقات تلخ  صنعت خود رو تکرار خواهد شد.

انتهای پیام