نگاه کودکان اینترنتی؛ اینترنت کودکانه

به گزارش سیتنا، طیبه بیدخام، کارشناس ارشد علوم ارتباطات در نگاه ویژه شماره 28 ماهنامه نسل چهارم نوشت: یادم نمی آید درست از چه زمانی فرزندم با تلفن همراه و بازی های اینترنتی آشنا شد، هرچه بود جذابیت بود و هیجان، مخصوصا در مهمانی ها و مراسم خانوادگی که ورجه وورجه هایش صدای مسن ترها را در می آورد که در این شرایط مجبور می شدیم تلفن همراه به دست او بدهیم تا بازی کند و سرگرم شود؛ بعد هم سرکی بکشد در کانال ها و شبکه های اجتماعی، بعضی وقت ها هم وجدانمان بیدار می شد که ممکن است ضررهایش بیش از فایده اش باشد؛ اشتباه است یا درست نمی دانم، اما در این مراسم ها که برای دورهمی های فامیلی و حال و احوال کردن ایجاد می شوند چشم که می اندازی با کودکان زیادی مواجه می شوی که با تبلت و یا تلفن همراه مشغول هستند وآنهایی هم که این وسایل را ندارند؛  کنار بقیه جمع شده اند و با حسرت نگاه می کنند که بازی به کجا رسید.

•    فضای مجازی حقیقت است

به هر طرف که نگاه می کنیم خواسته یا ناخواسته می بینیم، وارد بازی فضای مجازی شده ایم؛ یادم می آید در دیداری که به همراه دوستان در محضر آیت الله جوادی آملی داشتیم، ایشان مرتبا تاکید می کردند؛ «فضای مجازی حقیقتاً مجازی نیست؛ جایی که اندیشه مبادله می‌شود، می‌تواند تاثیر پذیرد و اثر بگذارد، فضای حقیقت است».
اما در فضایی که مادران و پدران به دلیل اقتضائات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با تک فرزندی دست و پنجه نرم می کنند و مجبورند ساعات بیشتری را برای گذران امور زندگی کار کنند؛ دنیای مجازی برای کودکان و نوجوانان بسیار جذاب و پر هیجان است؛ در جهانی خوش رنگ و لعاب، با نقش های متنوع، فراتر از زندگی معمولی که پر است از فرصت های یادگیری، افزایش مهارت های شناختی، هماهنگی، تمرکز و مفاهیمی چون لذت، قدرت، ترس، دوست، دشمن و توانایی حل مساله.

•     دنیای مخملی و خمیری با فضای مجازی

امروزه شکل گیری هویت اینترنتی و مجازی اگرچه می تواند فرصت بی نظیری برای رشد ذهنی  فرزندان باشد؛ اما لازم است مخاطرات آن از سوی خانواده ها و مسوولان مورد توجه قرار گیرد، چراکه کودکان، پاک، کنجکاو و بی تجربه هستند و آن چه می بینند و بازی می کنند را باور می کنند، در این میان به تدریج ماسک های غیر واقعی از دنیا، برای آنها ایجاد می شود، ارتباط با آدم های غیر واقعی، شکل می گیرد، با اتفاق های سیاه و سفید درگیر می شوند و در نهایت جهان بینی مخملی و خمیری  به سراغشان می آید که پر رنگ و لعاب است؛ اما  هر روز تغییر می کند. به بیان دیگر در فضای مجازی مرزمیان واقعیت و خیال شکسته می شود و افراد اگر از خود کنترلی درونی و مدیریت احساسات و افکار برخوردار نباشند، می توانند به راحتی دروغ بگویند و از خود تصویری غیر واقعی برای ادامه تعاملات با افرادی که نمی شناسند، برقرار کنند.

•    آیا همه اطلاعات مجاز برای کودکان مفیدند؟

جالب اینجاست که در این فضای پر از اطلاعات، در دنیایی وسیع ، تفاوتی برای کودک و بزرگسال با ویژگی های سنی، شخصیتی و روحی دیده نمی شود و همه نوع اطلاعاتی به چشم می خورد؛ محتواهایی که از منظر قانونی می توانند مجاز، اما برای این گروه سنی مضر باشند، چرا که  به صورت درهم، در اختیار مخاطبان قرار می گیرند؛ دراین بستر کودکان ما نمی دوند،  بچگی نمی کنند، کمتر در کارهای گروهی  شرکت می کنند و به نوعی زودتر در دنیای پرآشوب و شلوغ بزرگترها، جا خوش می کنند.
امروزه در ماراتن رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان، توانایی های دیجیتالی از توانایی های اخلاقی  پیشی گرفته و رشد عاطفی و عقلانی به گرد راه هوش دیجیتالی نمی رسد؛ این موضوع می تواند در کنار فرصت های بی شمار دسترسی آزاد به اطلاعات برای عزیزانمان، زنگ خطری برای استفاده از وسایل ارتباطی نوین باشد.
اما سوال هایی به ذهن می رسد که آیا رسانه یک اسباب بازی است؛ فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان یک نوع سرگرمی است و یا فضایی برای افزایش دانش و مهارت است. حدود استفاده کودک از اینترنت و گردش آزاد اطلاعات چقدر است؟ حریم خصوصی کودک چگونه باید در فضای مجازی حفظ شود و پاسخ هایی که هنوز به درستی به آن پاسخی داده نشده است.

•    مقصر کیست؟

اگر همین امروز فرزندمان دچار شکستگی پا شود؛ کدام پدر و مادری است که سراسیمه او را به بیمارستان نبرد، با چند پزشک متخصص مشورت نکند و نگران سلامت حرکتی و جسمی او نشود. در حالی که در حوزه ها ی اجتماعی و ارتباطی راحت ترین کار آن است که تقصیر را به گردن مدرسه، دولت، و اجتماع بیاندازیم و در مقابل پدیده های نوظهور، ازخود ضعف  نشان دهیم.

کمی از بالاتر که نگاه می کنیم زمزمه های بستن، پاک کردن صورت مساله، محدود کردن، ایزوله کردن، هنوز میان برخی طیف های فکری به گوش می رسد؛ موضوعی که لازم است از دیدگاه کارشناسان اهل فن، مورد بحث قرار گیرد که متاسفانه در بازی نگاه های سیاسی گم می شود و راه به جایی نمی برد، تا جایی که در این میان با بازی کلمات نیز، مواجه می شویم که فیلترینگ، حفاظت و یا صیانت، کدام یک درست است؟ ما به عنوان کسانی که خود را در مقابل تربیت فرزندانمان مسوول می دانیم؛ به دنبال دسترسی امن کودکان در فضای مجازی هستیم تا رفت و آمدهای مجازی کودکانمان، با عقل، اخلاق و فرهنگ اسلامی همراه شود و البته رشد اجتماعی را با چاشنی یادگیری و نوآوری، فراهم کند؛ از سویی دیگر در طوفان اطلاعات و داده های بی حد و مرز، دلمان می خواهد کودک و نوجوان بتواند خودکنترلی و توانایی انتخاب به درد بخورها را از مضرها و بی مصرفها داشته باشد، در انتخاب سبک زندگی کمی از لاکچری ها، فاصله گیرد و بداند کیست و کجاست.

•    اما اقدامات...

همیشه با پیداشدن پدیده های نوظهور خلاهای قانونی بیشتر به چشم می خورد تا زمینه اقدام و عمل را در هر زمینه ای فراهم کند، 180 کشور عضو یونیسف قوانین مرتبط با حوزه کودک و نوجوان دارند، ایران نیز به لحاظ قرار گرفتن در شرایط در حال توسعه بودن، با پدیده های نوظهور در عرصه ارتباطات و گسترش فضای مجازی مواجه است و در ماده 32 از قانون حقوق شهروندی به صراحت از ایجاد یک فضای سالم و ایمن برای کودک به عنوان حق کودک یاد کرده است که در این عرصه نقش مرکز ملی فضای مجازی به عنوان سیاستگذار و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حوزه تامین زیرساختها،  بسیار حایز اهمیت است.

•    طرح کوا

طرح کوا (کودک و اینترنت) از شهریور سال 95 با همکاری وزارت آموزش و پرورش، پلیس فتا و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آغاز شده است در این طرح تاکنون 500 کارگاه آموزشی برای دانش‌آموزان برگزار شده و تا پایان سال 96 قرار است تعداد کارگاه‌های آموزشی به 900 کارگاه برسد. فاز دوم طرح کوا از سال آینده آغاز می‌شود که در آن والدین و مربیان هم تحت آموزش قرار می‌گیرند.

•   وزیر ارتباطات پای کار آمد؛ طرح اینترنت کودکان

 با روی کارآمدن دولت دوازدهم وزیر جوان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به این موضوع  بسیار روی خوش نشان داد و در صحبتهایش بارها به این موضوع اشاره کرده است که برای صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی،  برنامه داریم، تا اینکه در 13 آبان امسال و همزمان با روز دانش آموز، پیش نویس سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان، به دستور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، منتشر شد.
 این مجموعه در قالب مطالعات تطبیقی، مطالعات میدانی، معرفی ابزارهای کنترل والدین، تدوین شده  و در معرض دید صاحب نظران قرار گرفت تا کارشناسان از طریق پست الکترونیک  Cop@itrc.ac.ir  دیدگاههای خود را بیان کنند که مورد استقبال کارشناسان و صاحبنظران  نیز قرار گرفت.

•   اندر خم  پیش نویس سند حمایتی

در پیش نویس این سند آمده است: مأموریت  وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حوزه فضای مجازی کودک و نوجوان، آماده سازی و ارائه زیرساخت ارتباطی و فناوری اطلاعاتی، محتوایی و مقرراتی مناسب، جهت دسترسی کودکان و نوجوانان به خدمات و محتوای مناسب، به منظور توسعه زیست بوم فضای مجازی این دسته از کاربران و کمک به رفع موانع توسعه کسب وکار و کاهش مخاطرات سرمایه گذاری در این حوزه است.
 در این پیش نویس آمده است که مخاطبین خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان، گروه های کودک و نوجوان، والدین، معلمین و اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و غیردولتی مرتبط جامعه حقوقی و کسب و کارهستند، اما در اصل مخاطب اصلی این طرح، کودک و نوجوان است.
 خوشبختانه در حوزه ارایه طرح  مشکلی نداریم؛  آذری جهرمی بار دیگر در اولین اجلاس ملی گزارش پیشرفت ها و راهکارهای رفع موانع تحقق حقوق شهروندی که با حضور رییس جمهوری برگزار شد، به این نکات اشاره کرد که توسعه سرویس های بومی، توسعه سواد رسانه ای، پالایش هوشمند، تعامل با سرویس دهندگان بین المللی و طرح اینترنت کودکان برای کاهش آفات فضای مجازی از برنامه های جدی وزارت ارتباطات است.

•   سرمایه گذاری پر مخاطره حمایت می خواهد

به نظر می رسد بیشتر طرح ها و اقدامات در حوزه دریافت محتواست و ضعف های اساسی برای تولید محتوا در حوزه کودک و فضای مجازی به چشم می خورد و خلاصه مشخص نیست محتوا را چه ارگان، سازمان و یا نهاد دولتی و یا خصوصی، باید تامین کند؛ کار تیمی هم که در این زمینه برایمان آرزویی دست نیافتنی شده است، از طرفی حمایت از کسب و کارهای جدید نیز  لازم به نظر می رسد تا  افرادی بیایند، ریسک  سرمایه گذاری در این حوزه را  به جان بخرند و بدانند اگر چه با تاخیر، اما سود اقتصادی نیز نصیبشان می شود.

•    دوستی خاله خرسه گوگل کِی تمام می شود

در سطح آموزش و پرورش نیز قبل از آموزش سواد رسانه ای به معلمان، آشنایی این عزیزان با فضای مجازی مهم به نظر می رسد تا خودشان در برابر اطلاعات دانش آموزان کم نیاورند و گاهی با چاشنی شیطنت های دانش آموزی،  تمسخر  نشوند.
 در سطح دانش آموزی نیز اگر گوگل نباشد تحقیقات فرزندانمان لنگ می زند؛ انگار دیگر کسی حال ورق زدن کتاب و خواندن صفحاتی از آن را، به بهانه انجام تحقیقات درسی، ندارد. نمی دانیم دوستی خاله خرسه گوگل کی تمام می شود؛ البته این رفتار فرزندان ما چندان دور از ذهن نیست؛  چراکه مگر چند درصد از معلمان ما با جویشگرهای بومی، آشنا هستند که بخواهند فرزندانمان  را به استفاده از آن ها، تشویق کنند.
کمی آن طرف تر، حالِ صداو سیمای ما هم در زمینه آموزش موضوعات فرهنگی، اصلا خوب نیست و آموزش، فدای تبلیغ شده است؛ آخر نمی دانم روزی چند بار، کودکان ما در شبکه های تلویزیونی باید ظرف نگه داری رب و یا کباب پزی که نگرانی ما را برای پخت کباب کوبیده رفع می کند، ببینند تا دخل و خرج این رسانه پر طمطراق ملی، جور در بیاید، ما از خوردن فست فود و پخت جوجه کباب خسته نشده ایم تا دغدغه ذهنی مان را با خرید کباب پز رفع کنیم و از شانه نشدن موهایمان گلایه نداریم؛ تا نرم کننده ای بیاید و ما را از گره های موهایمان که از سالها پیش دستاویز کلام شاعران بوده اند، خلاصی دهد؛ اکنون زمان آن است که با استقبال از آورده های فضای مجازی برای کودکانمان، نفسی چاق کنیم و جدا از نگرانی ها و آلودگی های فضای مجازی، بگذاریم هوایی تازه بیاید، شاید طرح اینترنت کودکان از لابه لای طرح های پژوهشی و خاک خورده، بیرون بزند و در قاب خانواده ای امن در فضای مجازی، خودی نشان دهد.

انتهای پیام