چگونه از زانو درد خلاص شویم؟

دکتر منصور ابوالقاسمیان: زمان بروز آرتروز بستگی به روش زندگی، شکل مفصل، فشارهای واردشده طی سالیان متمادی و آسیب‌های واردشده به زانو هم دارد. به همین دلیل در بیمارانی که دچار شکستگی داخل مفصلی زانو یا انحراف درمان‌نشده آن هستند و افراد دچار اضافه‌وزن، آرتروز زودتر اتفاق می‌افتد.

چگونه از آرتروز زانو پیشگیری کنیم؟

جلوی فرآیند طبیعی سالمندی را نمی‌توان گرفت و غیرقابل‌اجتناب است، ولی با رعایت نکات زیر می‌توان سن بروز آرتروز زانو را به تعویق انداخت:

• بیماری‌های روماتیسمی با تخریب مفصل می‌توانند باعث بروز آرتروز زودهنگام شوند. برای جلوگیری از آرتروز زودرس زانو بیماری باید خوب کنترل شود.

• افرادی که دچار آسیب‌های منیسک و رباط زانو هستند دچار بی‌ثباتی در زانو می‌شوند و این روند باعث بروز زودهنگام آرتروز می‌شود. این افراد باید در صورت تشخیص پزشک تحت‌عمل جراحی قرار گیرند.

• هر چه فشار مکانیکی در زانو بیشتر باشد، صدمه به غضروف‌های زانو هم بیشتر خواهد شد. عامل بسیار اساسی که باعث فشار روی زانو می‌شود وزن است. وزن متعادل عامل مهمی در پیشگیری از آرتروز است. تخمین‌زده می‌شود، افرادی که 10 کیلوگرم اضافه‌وزن دارند حدود 50 درصد بیشتر از افراد با وزن ایده‌آل دچار آرتروز زانو می‌شوند. در بیمارانی که دچار افزایش وزن هستند با کاهش وزن می‌توان تا حد زیادی درد بیمار و سرعت پیشرفت روند آرتروز را کاهش داد.

• آرتروز زانو و بیشتر نقاط بدن در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود. گرچه هنوز به‌درستی علت آن مشخص نیست ولی احتمال می‌رود عواملی مانند اضافه‌وزن، تحرک کمتر، هورمون‌های زنانه، نرم‌تر بودن رباط‌های زانو در خانم‌ها و کمتر بودن قدرت عضلات در بروز بیشتر آرتروز زانو در خانم‌ها تاثیرگذار باشد، بنابراین منطقی است که خانم‌ها بیشتر مراقب مفاصل خود باشند.

• فعالیت‌هایی مانند وزنه‌برداری که فشار زیادی به سطح مفصلی زانو وارد می‌کند یا ورزش‌هایی مانند والیبال و بسکتبال که مستلزم پرش‌های مکرر هستند ممکن است باعث شروع آرتروز یا تشدید آن شوند.

• وقتی وزنه‌بردار در حالت نشسته است و قصد دارد وزنه را بلند کند، زانوها فشار زیادی را تحمل می‌کنند. مشابه این وضعیت در زندگی روزمره ما هنگام جابجا کردن اشیای سنگین و... اتفاق می‌افتد. وضعیت بد دیگر چمباتمه زدن است. در توالت‌های ایرانی افراد باید به حالت چمباتمه بنشینند و این در درازمدت، آسیب‌رسان است. توالت‌های فرنگی برای مراقبت از مفصل زانو توصیه می‌شوند.

مهم‌ترین علایم آرتروز مفصل زانو چیست؟

• درد: شایع‌ترین علامت آرتروز درد است، دردی که با فعالیت افزایش می‌یابد. شکل درد نیز بستگی به مکان درگیری غضروف دارد. وقتی درگیری در کشکک زانو باشد، بیماران از درد جلو یا پشت زانو هنگام نشستن‌های طولانی‌مدت و خم کردن زانو هنگام بالا و پایین رفتن از پله شکایت می‌کنند. آرتروزی که سطح مفصلی استخوان ران و استخوان ساق پا را درگیر کرده باشد باعث درد هنگام راه رفتن می‌شود؛ یعنی وقتی که زانو باید وزن بدن را تحمل کند. البته در این مواقع نیز بالا و پایین رفتن از پله باعث افزایش درد می‌شود. درد بیماران ممکن است متناوب باشد و با حرکات خاص یا در ساعات خاصی از روز ایجاد شود ولی در درازمدت و با شدت یافتن بیماری مدت زمان درد طولانی‌تر و دائمی‌تر خواهد شد.

• انحراف زانو: علامت شایع دیگری که ممکن است در بیماران مشاهده ‌شود، پرانتزی شدن تدریجی زانوهاست. با شیوع کمتری در بعضی از بیماران ضربدری شدن زانو را نیز مشاهده می‌کنیم.

• محدودیت در دامنه حرکات زانو: گاهی مبتلایان به آرتروز زانو، نمی‌توانند زانو را به‌طور کامل خم کنند و هنگام خم کردن دچار درد یا گیر کردن زانو می‌شوند. عکس این حالت نیز وجود دارد و گاهی بیماران قادر به صاف کردن کامل زانو نیستند.

• ام‌آرآی لازم نیست: پزشکان با معاینه ساده می‌توانند آرتروز را تشخیص دهند و با یک رادیوگرافی ساده می‌توانند به‌طور قطعی آرتروز را تایید کنند، امارآی در اکثر بیماران آرتروز زانو کمک‌کننده نیست و فقط هزینه اضافی به بیمار و سیستم درمانی کشور تحمیل می‌کند، امارآی در زانوی دچار آرتروز می‌تواند حتی گمراه‌کننده باشد و به‌طور کاذب پارگی منیسک نشان دهد.

دارودرمانی یا جراحی تعویض مفصل؟

• داروهای غضروف‌ساز: بسیاری از سالمندان به درمان‌های دارویی روی می‌آورند. امروزه داروهایی که به غضروف‌ساز معروف هستند در بازار وجود دارد که مصرف آنها بسیار هم رایج است، اما تحقیقات نشان داده که بیشتر این داروها تاثیری روی غضروف ندارند و توصیه نمی‌شوند.

• مسکن‌ها: داروی دیگری که سالمندان به‌طور شایع از آن استفاده می‌کنند مسکن‌ها هستند، اما مسکنی که سالمند استفاده می‌کند باید حداقل عوارض جانبی را داشته باشد. مناسب‌ترین مسکن برای کاهش درد استامینوفن است که حداقل عوارض جانبی را دارد و اگر با دوز کافی استفاده شود در بیشتر بیماران موثر است. اگر موثر نبود، می‌توان از مسکن‌های دیگری، البته با احتیاط کامل استفاده کرد چون بسیاری از سالمندان بیماری‌های زمینه‌ای دارند و مصرف مسکن‌های دیگر ممکن است باعث ایجاد مشکلات داخلی در آنها شود.

• داروهای موضعی: استفاده از داروهای موضعی به‌طور روتین توصیه نمی‌شود، چون درد آرتروز زانو عمقی است و داروهای موضعی فقط چند میلیمتر داخل پوست نفوذ می‌کنند. با این حال چنانچه درد بیمار با داروهای موضعی کاهش می‌یابد، تجویز آنها بلامانع است.

• استفاده از ژل‌های تزریقی داخل زانو: گاهی برای کاهش درد آرتروز از ژل تزریقی استفاده می‌شود. بیشتر ژل‌ها حاوی ترکیبی به نام اسید هیالورونیک هستند که مانند گریس عمل می‌کند. تزریق ژل در درازمدت موثر نیست ولی بیماران ممکن است چند هفته یا نهایت تا چند ماه احساس راحتی کنند. تزریق ژل برای بیمارانی توصیه می‌شود که درد شدید مقاوم به درمان‌های معمول (تغییر در شیوه زندگی، مسکن و...) داشته باشند و در عین حال به دلیل وجود بیماری مزمن قلبی-عروقی و... یا سن پایین نتوانند تعویض مفصل شوند. تزریق ژل ممکن است عوارضی بر جای گذارد. عوارض ممکن است التهاب شدید زانو، عفونت حاد، حساسیت و... باشد. همچنین بیمارانی که این ترکیبات را دریافت می‌کنند اگر در آینده بخواهند عمل جراحی روی زانوی خود انجام دهند احتمال بروز عفونت در آنها بیشتر از معمول است، بنابراین برای بیمارانی که احتمال می‎‌رود در آینده نزدیک تعویض مفصل شوند نباید تزریق ژل انجام گیرد. آکادمی ارتوپدی آمریکا، تزریق این فرآورده‌ها را به‌طور کلی توصیه نمی‌کند.

• تزریق کورتون: تزریق کورتون داخل زانو بیشتر از تزریق ژل رایج است ولی این مورد هم باید در موارد خاصی مثل وقتی که التهاب ناشی از آرتروز وجود دارد و بیمار به درمان‌های دیگر جواب نمی‌دهد انجام شود. تزریق به فاصله حداقل هر 3 تا 4 ماه انجام می‌گیرد. این کار هم در درازمدت خطر ایجاد عفونت زانو را بالا می‌برد.

• تعویض مفصل: تعویض مفصل یک عمل جراحی غیراورژانس است و با تعویق آن حیات بیمار به خطر نمی‌افتد ولی یکی از موفق‌ترین اعمال جراحی است که بهبود زیادی در کیفیت زندگی انسان ایجاد می‌کند. در تعویض مفصل لگن محدودیت سنی وجود ندارد در حالی که در تعویض مفصل زانو بیمار بهتر است حداقل 50 سال داشته باشد؛ گرچه در موارد استثنایی، قبل از 50 سالگی هم تعویض مفصل انجام می‌شود. مجددا تاکید می‌شود که تعویض مفصل زانو در بیمارانی انجام می‌شود که همه درمان‌های گفته شده مثل کاهش وزن، استفاده از داروی مسکن، تغییر شیوه زندگی و تقویت عضلات را انجام داده باشند ولی نتیجه نگرفته باشند. مورد بعدی بیمارانی هستند که به‌دلیل آرتروز دچار انحراف پیشرونده زانو هستند. این بیماران اگر درد زیادی هم نداشته باشند باید زودتر عمل شوند چون این وضعیت ممکن است به‌تدریج باعث آسیب به بافت نرم اطراف مفصل شود و جراحی بعدی را مشکل‌تر کند.

چگونه باید درد آرتروز را کاهش دهیم؟

• کاهش فشارهای مکانیکی: اصل اول درمان آرتروز زانو، کاهش فشارهای مکانیکی است. پس اولین توصیه کاهش وزن است، اما مشکلی که در کاهش وزن افراد مسن وجود دارد، بی‌تحرکی آنها به علت درد زانوست، بنابراین باید میزان کالری دریافتی محدود شود و البته بیماران باید همزمان با رژیم گرفتن، فعالیت بدنی خود را کاهش ندهند. بعضی از بیماری‌های هورمونی مانند کم‌کاری تیرویید هم ممکن است باعث افزایش وزن بیمار شود که می‌تواند باعث تشدید علائم شود و بیمار باید تحت‌نظر پزشک متخصص غدد، تحت‌درمان قرار بگیرد. بیماران مبتلا به دیابت هم می‌توانند با کاهش وزن بیماری دیابت و آرتروز را کنترل کنند.

• تقویت عضله چهارسرران: عضله چهارسر که در جلوی ران قرار گرفته است، باید به‌صورت ایزومتریک تقویت شود؛ به این معنی که بدون خم و راست کردن زانو عضله باید منقبض و منبسط شود.

• نرمش‌های کششی: کشش عضلات همسترینگ یا عضلات پشت ران بسیار کمک‌کننده است. هر چه این عضلات نرم‌تر باشند فشار کمتری به زانو وارد می‌شود.

• فیزیوتراپی: بیمارانی که دچار محدودیت حرکتی زانو هستند به‌خصوص در مواقعی که نمی‌توانند زانویشان را صاف کنند با فیزیوتراپی بهتر می‌شوند. با این حال انجام فیزیوتراپی در بیشتر بیماران لازم نیست.

• راه‌ رفتن در آب: راه رفتن عادی تا حدی که برای بیمار درد ایجاد نکند، مفید است. راه رفتن باید در سطح صاف بدون شیب باشد. بالا و پایین رفتن از پله یا سطوح شیبدار باعث تشدید آرتروز و درد می‌شود. نوع دیگر راه رفتن، قدم زدن در آب است. در آب فشار وزن روی زانو کاهش می‌یابد ولی در عین حال فشار روی عضلات بیشتر و باعث تقویت عضله خواهد شد که عامل موثری در بهبود آرتروز است. بهترین ورزش برای این بیماران راه رفتن در آب است. شنای کرال سینه هم بسیار مفید است. راه رفتن در آب حداقل باید 3-2 بار در هفته تکرار شود.

• استفاده از توالت فرنگی: زانوی بیماران نباید بیش از 90 تا 100 درجه خم شود. نشستن به حالت دوزانو، چهارزانو یا چمباتمه حتی برای جوانان هم مضر است. بیماران مبتلا به آرتروز زانو بهتر است روی صندلی بنشینند، روی تخت بخوابند و از توالت فرنگی استفاده کنند. نماز هم در صورت صلاحدید پزشک باید روی صندلی خوانده شود.

• بستن زانوبند: استفاده از زانوبند در کوتاه‌مدت باعث کاهش درد می‌شود. استفاده از زانوبند عملکرد عضله را کم می‌کند و در درازمدت باعث تضعیف آن می‌شود که پیشرفت آرتروز را به‌دنبال دارد. زانوبند باید چند روز یا حداکثر 1 هفته استفاده شود، مگر در مواقع خاصی که پزشک توصیه کند.

• پاشنه گذاشتن داخل کفش: گاهی داخل کفش پاشنه‌های گوه‌ای استفاده می‌شود، اما مطالعات جدیدتر نشان می‌دهند که این مورد نیز نتیجه‌بخش نیست و توصیه نمی‌شود.

• گرمادرمانی و سرمادرمانی: گرمادرمانی و سرمادرمانی ممکن است در بعضی از بیماران موثر باشد.

• استفاده از عصا: استفاده از عصا، فشار را روی زانو و مفاصل اندام تحتانی کاهش می‌دهد. بهتر است بیمارانی که سن بالا و آرتروز شدیدتری دارند تا قبل از انجام جراحی از عصا استفاده کنند.

*فوق‌تخصص جراحی تعویض مفصل لگن و زانو،عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

انتهای پیام